Oska Edmund (1890–1954), inżynier mechanik, profesor Politechniki Warszawskiej. Ur. 1 V w Łodzi, był synem Błażeja i Wandy z Berentów. Ukończył w Łodzi szkołę muzyczną, a w r. 1909 Szkołę Przemysłowo-Rękodzielniczą i w t. r. wstąpił na Wydział Mechaniczny Warszawskiego Instytutu Politechnicznego. Po wybuchu pierwszej wojny światowej od września 1914 przebywał w Rosji i pracował początkowo jako technik przy robotach niwelacyjnych w guberni kazańskiej, w l. 1915–16 przy budowie kolei Kazań–Jekaterynburg, potem w nadzorze technicznym przy budowie elektrowni miejskiej w Kazaniu. Do kraju wrócił w sierpniu 1918, ale z powodu trudnej sytuacji materialnej przerwał podjęte studia i rozpoczął pracę w Głównych Warsztatach Kolejowych w Warszawie (1919–21) najpierw jako starszy konstruktor, a później zastępca kierownika biura technicznego. Studia wznowił w r. 1920, ukończył je w r. 1922 z tytułem inżyniera mechanika. Już w czasie studiów pracował od r. 1921 na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej, najpierw na stanowisku asystenta Zakładu Obróbki Metali, następnie starszego asystenta. Od r. 1923 był adiunktem w tym Zakładzie i w Laboratorium Obróbki Metali, w l. 1928–30 zastępcą profesora i kierownika Zakładu, wreszcie w l. 1930–9 kierownikiem Laboratorium oraz wykładowcą z zakresu obróbki metali i metrologii warsztatowej. W utworzonej w maju 1931 katedrze obróbki metali O. kierował działem metrologii. Równocześnie z zajęciami w Politechnice Warszawskiej O. wykładał w: I Miejskiej Szkole Rzemieślniczej im. Michała Konarskiego w Warszawie (1924–6), Państwowej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda (1924–6), w Akademii Górniczej (1937–9). W latach trzydziestych brał udział w pracach komisji programowej i podręcznikowej Departamentu Szkolnictwa Zawodowego Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Działalność dydaktyczna i naukowa O-i koncentrowała się wokół obrabialności materiałów, obróbki cieplnej, metaloznawstwa, metrologii, normalizacji, przygotowania produkcji przyrządów pomiarowych w kraju. Jednocześnie ściśle współpracował z przemysłem, realizował i rozwijał hasło, postulowane przez jego nauczyciela Henryka Mierzejewskiego, unaukowienia przemysłu. Idee te wcielał w życie po zorganizowaniu i objęciu w r. 1927 kierownictwa Centralnego Laboratorium Państwowej Wytwórni Uzbrojenia oraz funkcji naczelnego redaktora „Prac Badawczych Państwowej Wytwórni Uzbrojenia” (1927–39).

O. należał do członków założycieli Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich (SIMP) w r. 1926, był członkiem jego zarządu, współorganizatorem zjazdów, kursów uzupełniających dla inżynierów. Z ramienia SIMP kierował redakcją czasopisma „Mechanik” w l. 1927–33. Dn. 18 IX 1939 wraz z dyrekcją Państwowej Wytwórni Uzbrojenia przekroczył granicę Rumunii, a 11 XI t. r. przybył do Paryża. Tu zgłosił się do wojska i został skierowany do Biura Przemysłu Wojennego, gdzie pracował nad doborem i szkoleniem specjalistów w przemyśle zbrojeniowym. Po klęsce Francji pozostał w Vichy, współorganizował tam w lipcu 1940 Polski Czerwony Krzyż (PCK) we Francji i był członkiem jego Komisji Rewizyjnej. Po rozwiązaniu PCK w sierpniu 1941 na żądanie władz okupacyjnych, powołano do życia we wrześniu 1941 Tow. Opieki nad Polakami we Francji (TOPF), w którym O. został komisarzem rewizyjnym i sprawował pieczę nad oficjalnymi funduszami, a także nieoficjalnymi, przysyłanymi przez rząd polski w Londynie, służącymi do finansowania pomocy dla uchodźców oraz przerzutów zdemobilizowanych żołnierzy polskich i Żydów za granicę. W ramach TOPF O. brał udział w pracach nad programami szkolnictwa ogólnego, zawodowego, kursów dokształcających dla młodzieży i w organizowaniu warsztatów pracy dla rzemieślników. Będąc członkiem Stowarzyszenia Inżynierów Techników i Rzemieślników Polskich na Emigracji zorganizował Koło Naukowe, którego zadaniem było śledzenie najnowszej literatury technicznej i jej kwalifikowanie do tłumaczenia na język polski. Po wyzwoleniu Francji O. pełnił obowiązki (sierpień 1945 – styczeń 1946) komisarza rewizyjnego w Komitecie Likwidacyjnym TOPF.

Po dłuższej chorobie O. wrócił do kraju w maju 1946. Pracował w charakterze kierownika Biura Studiów Zjednoczenia Budowy Maszyn Włókienniczych w Łodzi (1 VIII 1946 – 1 III 1947), równocześnie od października 1946 prowadził wykłady zlecone z obróbki metali i metrologii w Politechnice Łódzkiej. Dn. 1 X 1947 objął katedrę obróbki metali II w Politechnice Warszawskiej jako profesor kontraktowy, zaś 30 XII 1948 otrzymał nominację na profesora nadzwycz. tej katedry, przemianowanej 1 IX 1951 na katedrę skrawania metali i pomiarów warsztatowych na Wydziale Mechaniczno-Technologicznym. O. brał udział w r. 1951 w organizowaniu tego wydziału, zwłaszcza na odcinku programowym. W r. 1953 po reorganizacji katedr i utworzeniu przez siebie Oddziału Mechaniki Precyzyjnej został kierownikiem katedry metrologii technicznej. W l. 1947–9 pełnił obowiązki redaktora naczelnego „Przeglądu Mechanicznego”, następnie kierował jego Komisją Programową. W r. 1946 O. rozpoczął współpracę z Polskim Komitetem Normalizacji jako przewodniczący Komisji Metrologii Technicznej, od r. 1947 do r. 1951 jako współzałożyciel i redaktor naczelny „Wiadomości Polskiego Komitetu Normalizacji”, a w r. 1954 jako przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Konferencji Metrologicznej. Był współtwórcą wielu polskich norm z zakresu metrologii, m. in. pierwszych norm z dziedziny gładkości powierzchni. Uczestniczył w pracach organizacyjnych I Kongresu Nauki Polskiej w r. 1951 jako przewodniczący Podsekcji Metrologii i Mechaniki Precyzyjnej, a następnie w pracach Polskiej Akademii Nauk jako członek Komitetu Budowy Maszyn (reprezentował tam metrologię i mechanikę precyzyjną). Dn. 3 X 1953 powołano O-ę na rzeczoznawcę naukowego Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki. Był też członkiem Rady Naukowej Instytutu Obrabiarek i Obróbki Skrawaniem. Zmarł nagle 31 X 1954 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 150 rząd VI grób 4).

O. był żonaty dwukrotnie: z Marią Kieli (od r. 1913), z którą miał córkę Jadwigę (1914–1974), ekonomistkę, i syna Zbigniewa (1928–1945), członka Armii Krajowej, uczestnika powstania warszawskiego, zamordowanego przez Niemców; w drugim małżeństwie, zawartym w r. 1940, ze Stanisławą Pruszanowską miał syna Kazimierza (ur. 1941), radiotechnika.

Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Warszawskiej 1944–1974, cz. IV, W. 1978 s. 229; Słownik polskich towarzystw naukowych, Wr. 1978 s. 448; Spisok studentov Varšavskogo Politechničeskogo Instituta Imperatora Nikołaja II, 1910/11 s. 38/39, 1911/12 s. 46/47, 216, 1913/14 s. 56/57, 278; – Dziesięć lat Politechniki Warszawskiej w Polsce Ludowej 1945–1955, W. 1956 s. 325; IX-ty Zjazd Inżynierów Mechaników Polskich Lwów 8–11 czerwca 1935 r., W. 1935 s. 7–8; 50 lat Wydziałów Mechanicznych Politechniki Warszawskiej 1915–1965, W. 1968 s. 52, 56, 61, 264–6, 298, 301, 354; Politechn. Warsz. 1915–65, W. 1965 s. 372, 373, 375, 388; Politechnika Warszawska 1915–1925, W. 1925 s. 303, 501, 532; Prof. inż. Edmund Oska 1 V 1890 – 30 X 1954, „Wiad. Pol. Komitetu Normalizacji” 1954 nr 12 s. 769 (fot.); Prof. mgr inż. Edmund Oska, „Przegl. Mechan.” 1954 nr 12 s. 382; Profesor Edmund Oska – realizator unaukowienia przemysłu, „Mechanik” 1955 nr 1 s. 37–8 (fot.); SIMP. Dzieje i prace 1926–1932, W. 1933 s. 12–13, 20; Z dziejów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w latach 1919–1967, Kr. 1970 s. 92; Oska E., Działalność naukowo-techniczna Zakładu Obróbki Metali Politechniki Warszawskiej w latach 1921–1939, „Przegl. Mechan.” 1949 nr 2/3 s. 49–52; – „Życie Warsz.” 1954 nr 262, 263; – Arch. Politechn. Warsz.: sygn. 20/1 – Teczka personalna prof. E. O-i (fot.); Arch. studenckie Politechn. Warsz.: Teczka nr 3217 (fot.); – Informacje Aleksandra i Stanisławy Oski.

Józef Piłatowicz