INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Edmund Stawiski     

Edmund Stawiski  

 
 
1813-11-16 - 1890-07-09
Biogram został opublikowany w latach 2003-2004 w XLII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stawiski Edmund, krypt. Es. (1813–1890), działacz ziemiański, publicysta, ekonomista i historyk rolnictwa.

Ur. 16 XI w Russowie (pow. kaliski), był synem Jana Feliksa (zm. 1820), referendarza w Radzie Stanu Ks. Warsz., właściciela Podłężyc (pow. sieradzki), i Alojzy z Biernackich (zm. 1868), córki Kazimierza, stolnika piotrkowskiego i posła na Sejm Czteroletni. Był siostrzeńcem Alojzego Prospera Biernackiego (zob.) i Gabriela Józefa Biernackiego (zob.).

Wychowaniem S-ego po śmierci ojca zajmował się Antoni Rembowski, prezes trybunału (kaliskiego?). Początkowo uczył się S. w Szkole Wydziałowej w Kaliszu, następnie ukończył szkołę wojewódzką pijarów w Warszawie. Jesienią 1830 rozpoczął studia na Wydz. Prawa i Administracji Uniw. Warsz.; przerwał je po wybuchu powstania listopadowego. Później kształcił się samodzielnie w domu, gdzie znajdowała się zasobna biblioteka. W r. 1836 objął zarząd odziedziczonych Podłężyc i wkrótce doprowadził gospodarkę tego majątku do wysokiego poziomu. Zreformował stosunki ze wsią, dokonując separacji gruntów dworskich od chłopskich i zamieniając pańszczyznę na czynsz, czym pozyskał sobie włościan. W l. 1840–4 był członkiem dyrekcji «szczegółowej» Tow. Kredytowego Ziemskiego (TKZ) w Kaliszu. Od r. 1842 publikował w „Bibliotece Warszawskiej” rozprawy i artykuły ekonomiczne, historyczne i społeczno-kulturalne. W r. 1843 wszedł do rady opiekuńczej zakładów dobroczynnych pow. sieradzkiego. Brał udział w zjazdach organizowanych przez Andrzeja Zamoyskiego w Klemensowie w l. 1843–7 i stał się jednym z czołowych «klemensowczyków», ziemiańskich propagatorów pracy organicznej. W r. 1846 został wybrany na radcę komitetu (władzy nadzorczej) TKZ w Warszawie i był nim do r. 1856.

S. wiele podróżował, m.in. w l. 1840–6 kilkakrotnie wyjeżdżał do Niemiec, w r. 1850 był we Włoszech, a później w Wielkiej Brytanii, gdzie zapoznał się przede wszystkim z ekonomią polityczną. Napisał książkę Poszukiwania do historii rolnictwa krajowego (W. 1857, dodr. w r. 1858; rozdziały 1–5 ukazały się jako artykuły w l. 1851–2 w „Bibl. Warsz.”). Była pierwsza próba opracowania dziejów polskiego gospodarstwa wiejskiego do ok. r. 1830. Książka ta odegrała ważną rolę w dyskusjach o reformie agrarnej i przyczyniła się do rozwoju polskiej historiografii wsi; na jej rękopis powoływał się Tomasz Potocki w wydanej w r. 1851 pracy „O urządzeniu stosunków rolniczych w Polsce” (P.). Od r. 1859 należał S. do zespołu redakcyjnego „Biblioteki Warszawskiej” i wspierał to pismo materialnie. Opublikował w nim cykle artykułów: O stosunkach handlowych w dawnej Polsce i związku ich z rolnictwem (1859–60) oraz Studia moralne i społeczne. O znaczeniu jednostki w społeczeństwie (1862). W r. 1859 został wybrany na członka korespondenta Tow. Naukowego w Krakowie; był nim do r. 1872, tj. do powstania AU (rząd rosyjski nie zgodził się na członkostwo w niej osób z Król. Pol.).

Po utworzeniu Tow. Rolniczego (TR) w r. 1858 wszedł S. w skład zarządu zwanego komitetem; był jego członkiem do rozwiązania TR (6 IV 1861). Uczestniczył w organizowaniu konkursów dla wsi, zajmował się sprawami kredytów i gospodarki leśnej. Na zebraniach sekcji ogólnej TR w l. 1860–1 w imieniu komitetu przedstawiał konieczność szybkiego zastąpienia pańszczyzny czynszem, co miało doprowadzić do uwłaszczenia chłopów przez wykup należności czynszowych z pomocą kredytów; zalecał przy tym upowszechnianie oświaty na wsi. Teksty jego wystąpień ogłoszone zostały w „Rocznikach Gospodarstwa Krajowego” (1860, 1861).

Po zastrzeleniu w Warszawie, 27 II 1861, pięciu uczestników manifestacji wziął S. udział (2 III) w ich pogrzebie (został sportretowany jako niosący jedną z trumien przez Aleksandra Lessera na obrazie „Ostatnie błogosławieństwo zwłok”). W następstwie tych wydarzeń działacze TR postanowili napisać adres do cara Aleksandra II. Podczas nocnej dyskusji w pałacu Zamoyskiego z 27 na 28 II t.r. zredagował S. tekst tego wystąpienia; nie użył w nim słowa «Polska» i nie stawiał konkretnych żądań, kładł tylko nacisk na «długoletnie cierpienia narodu»; w rezultacie powstał dokument tak ogólnikowy, że mogli się pod nim podpisać zarówno ci, którzy liczyli tylko na ograniczone ustępstwa Rosji, jak i ci, którzy dążyli do odzyskania niepodległości. «Adres Stawiskiego» ze 142 podpisami został 28 II wręczony namiestnikowi Król. Pol. M. Gorczakowowi; później w całym kraju zebrano pod nim tysiące podpisów. W r. 1861 S. korespondował z Hotelem Lambert; Władysław Czartoryski w liście z 22 X prosił go o dalsze przysyłanie wiadomości i dokumentów politycznych z Warszawy, ponieważ dzięki nim mógł informować opinię publiczną w Europie o tym co się dzieje w Polsce. Wczesną jesienią został wybrany do Rady pow. sieradzkiego, nie otrzymał jednak nominacji do pierwszego składu Rady Stanu (RS) Król. Pol.; członkiem czasowym RS mianowano go dopiero na r. 1862. W maju t.r. został członkiem honorowym Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Na własną prośbę z lipca otrzymał trzymiesięczny urlop z RS w celu wyjazdu do Niemiec i Francji dla poratowania zdrowia. Związany ze stronnictwem «białych», pod koniec grudnia uczestniczył w zjeździe jego przedstawicieli w Warszawie jako delegat gub. kaliskiej. Członkiem czasowym RS mianowany został S. ponownie na r. 1863. Po wybuchu powstania styczniowego pięciu członków RS podało się 10 III t.r. do dymisji; początkowo S. nie akceptował tej decyzji, jednak po paru dniach sam też ustąpił z RS (co zostało przyjęte 31 III). Prawdopodobnie był przeciwny powstaniu. T.r. został po Sewerynie Zdzitowieckim redaktorem „Roczników Gospodarstwa Krajowego” i funkcję tę sprawował do ostatniego numeru, który ukazał się w poł. r. 1864.

Od r. 1867 współpracował S. z „Kroniką Rodzinną”, w niej ogłaszał artykuły, m.in. Myśli i uwagi aforystyczne (1867 nr 6), Improwizacje i improwizatorowie (1868 nr 11, 12) oraz Góry i równiny (1868 nr 21, 22). Nadal publikował w „Bibliotece Warszawskiej”, m.in. Urywki ekonomiczne (1870 t. 1) i Studia ekonomiczne (1872 t. 2). W l. 1870–82 był ponownie radcą komitetu TKZ. Należał, obok Jana Tadeusza Lubomirskiego i Stanisława Przystańskiego, do inicjatorów wydania pierwszej polskiej „Encyklopedii rolnictwa i wiadomości związek z nim mających” (W. 1873–9 I–V); prawdopodobnie odgrywał główną rolę wśród redaktorów, napisał wstęp do pierwszego tomu oraz dziewięć haseł, w tym artykuł Ekonomia. Na początku l. siedemdziesiątych prowadził w swych rodzinnych okolicach badania archeologiczne, o czym informował w „Wiadomościach Archeologicznych” (1873–4) i ogłosił Przyczynki do archeologii przedhistorycznej, zebrane w okolicach Sieradza i Radomska (W. 1873). W r. 1874 zamierzał wraz z innymi kolekcjonerami zorganizować w Sieradzu wystawę starożytności i dzieł sztuki, lecz władze rosyjskie nie udzieliły na to zezwolenia; wystawa odbyła się dopiero w r. 1883, a S. dostarczył na nią 95 eksponatów archeologicznych. W r. 1875 współdziałał przy założeniu Muz. Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Należał do inicjatorów ukazującej się od r. 1881 „Encyklopedii wychowawczej” i do tomu czwartego (1890) był członkiem jej redakcji. Przez znaczną część każdego roku mieszkał w Warszawie. W r. 1882 odsunął się od działalności publicznej i osiadł w rodzinnych Podłężycach. Amatorsko zajmował się malarstwem, m.in. ok. r. 1850 namalował Autoportret. Po śmierci żony sporządził 29 XII 1888 testament, w którym swój kapitał, powiększony o sumę uzyskaną ze sprzedaży majątku, zapisał siostrzeńcom oraz w małej części różnym osobom i instytucjom, m.in. AU, Kasie im. Józefa Mianowskiego. Zmarł 9 VII 1890 w Podłężycach, pochowany został na cmentarzu parafialnym w Męce. Zgodnie z wolą wyrażoną w testamencie rękopisy S-ego zostały po jego śmierci spalone.

Żoną S-ego była od r. 1838 Józefa z Kaczkowskich (zm. 10 IX 1888), córka Stanisława Kaczkowskiego (zob.) i Izabelli z Babskich. Małżeństwo było bezdzietne, wychowywało natomiast osierocone dzieci siostry S-ego, Bronisławy Łuczyckiej: Bronisława, Stefanię, Zofię, zamężną za Juliuszem Romockim, ziemianinem i uczestnikiem powstania styczniowego, matkę ministra komunikacji Pawła Nepomucena Romockiego (zob.), i Annę Alojzę, zamężną za Feliksem Stawiskim, krewnym S-ego.

 

Autoportret w posiadaniu potomków siostry, Bronisławy Łuczyckiej; Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających, W. 1994 IV; – Album biograficzne Polaków w. XIX, II 63–4; Bar, Słown. pseudonimów; Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz .1–3 (także błędnie Edward Stawiński); Bibliografia polskiej myśli ekonomicznej, W. 1958–61 z. 1–4; Bibliogr. Warszawy, III, VII; Boniecki, I 63, 253, Uzupełnienia, s. 150 (Babscy, Biernaccy); Enc. Org.; Estreicher w. XIX; Gerber, Studenci Uniw. Warsz.; Sęczys, Legitymacje Król. Pol.; Słown. Geogr. (Podłężyce, Russów); Urzędnicy, II z. 2 (Biernacki Kazimierz, Stawiski Stanisław); – Katalog zabytków sztuki w Pol., II 307 (Stawiski Jan); – Czepulis R., Myśl społeczna twórców Towarzystwa Rolniczego (1842–1861), Wr. 1964 s. 13, 15, 53, 85, 155, 159–60, 170, 174, 179–81, 183, 189, 210; taż, Wzór obywatela ziemskiego w publicystyce Królestwa Polskiego, w: Tradycje szlacheckie w kulturze polskiej, Red. Z. Stefanowska, W. 1976; Grabski W., Historia Towarzystwa Rolniczego, W. 1904 II s. XVIII, XIX, 10, 34–6, 91, 102, 124, 185–8, 350, 352, 370, 379, 417, 419, 437; Guldon Z., Uwagi w sprawie zniszczeń gospodarczych w połowie XVII w. na terenie Wielkopolski, „Zap. Hist.” T. 24: 1959 s. 64; Hist. Nauki Pol., III, IV (także błędnie Stawiński); Historiografia polska w dobie pozytywizmu (1865–1900). Kompendium dokumentacyjne, W. 1968 s. 219; Hulewicz J., Akademia Umiejętności w Krakowie 1873–1918, Wr. 1958 s. 38; Kieniewicz S., Między ugodą a rewolucją. Andrzej Zamoyski w latach 1861–1862, W. 1962; tenże, Powstanie styczniowe, W. 1972; tenże, Sprawa włościańska w powstaniu styczniowym, Wr. 1953; Maternicki J., Warszawskie środowisko historyczne 1832–1869, W. 1970 s. 126–7; Przyborowski W., Dzieje 1863 roku, Kr. 1897 I 354, 358–9; tenże, Historia dwóch lat 1861–1862, Kr. 1892–6 I 147, II 76, 79–83, 94–5, 174, V 441; Rożenowa M., Produkcja wódki i sprawa pijaństwa w Królestwie Polskim 1815–1863, W. 1961 s. 50–3, 153; Skałkowski A. M., Aleksander Wielopolski w świetle archiwów rodzinnych, P. 1947 II–III; Stankiewicz Z., Dzieje wielkości i upadku Aleksandra Wielopolskiego, W. 1967 (fot.); Szwarc A., Inteligencja czy „warstwy oświecone”? Działalność społeczno-kulturalna pracowników umysłowych i ziemiaństwa w Kaliskiem po powstaniu styczniowym, w: Inteligencja polska XIX i XX wieku. Studia 5, Red. R. Czepulis-Rastenis, W. 1987 V 229; Tomaszewicz A., Wystawa starożytności i dzieł sztuki w Sieradzu w 1883 r., „Sieradzki Roczn. Muz.” T. 2: 1985 s. 5–13; Wigluszowa M., „Roczniki Gospodarstwa Krajowego” (1842–1864) – pierwsza większa zbiorowa inicjatywa wydawnicza rolników polskich, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S.B, z. 23: 1972 s. 76, 83, 93 (fot.); Zarys polskiej myśli ekonomiczno-rolniczej do drugiej wojny światowej, Red. A. Żabko-Potopowicz, Wr. 1973; Żabko-Potopowicz A., Dzieje badań nad historią rolnictwa dawnej Rzeczypospolitej oraz Polski porozbiorowej, w: Studia z dziejów gospodarstwa wiejskiego, Wr. 1959 II 11–13; – Baranowski I., Pamiętniki (1840–1862), Wyd. A. Wrzosek, P. 1923; Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, W. 1931 III; Koresp. namiestników Król. Pol., I–III; Popiel P., Pamiętniki (1807–1892), Kr. 1927 s. 145–6; Prus B., Kroniki, W. 1953 II; Spis szlachty Królestwa Polskiego, W. 1851 s. 234; Wydawnictwo materiałów do historii powstania 1863–1864, Lw. 1888–94 I 1–2; Zarys powstania styczniowego; Zbiór praw i przepisów Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, W. 1881 III s. X, XIX, XXXV, LXIII; Zeznania śledcze o powstaniu; – „Biesiada Liter” 1906 nr 35 s. 170 (reprod. obrazu A. Lessnera); „Gaz. Roln.” R. 1: 1861 s. 1–5, R. 28: 1888 nr 11 s. 123–5, nr 12 s. 135–6 (ilustr.); „Roczn. Urzęd. Król. Pol.” 1855, 1862; „Roczniki Gosp. Krajowego” 1858 t. 32 s. 135–40, 1860 t. 38 s. 510–47, 1861 t. 43 s. 41, 118; „Tydzień” (Piotrków) 1888 nr 38 (nekrolog Józefy Stawiskiej); „Tyg. Ilustr.” 1879 nr 189 s. 83–4, 89 (drzeworyt), nr 190 s. 107, 110, 1923 nr 36 s. 580; – Wspomnienia pośmiertne z r. 1890: „Bibl. Warsz.” t. 3 s. 325–7, „Kron. Rodzinna” nr 14 s. 417–18, „Niwa” nr 14 s. 222–3 (A. Rembowski), „Tyg. Ilustr.” nr 29, s. 39 (fot.); – B. Jag.: rkp. 5755 t. 2 cz. 1, rkp. 5989 (niektóre papiery Rady Stanu w Król. Pol.) k. 87–96, rkp. 7814 IV k. 157, rkp. 7833 IV k. 193; B. Ossol.: rkp. 14286/I; Uniw. Łódz. w Ł.: Hajdan M., Edmund Stawiski. Próba biografii (mszp. pracy magisterskiej z r. 1980); – Mater. w posiadaniu krewnych S-ego z Ł. i W.: Testament S-ego (dwie wersje, rkp.), Wasiutyńska z Romockich K., Pamiętnik (mszp.); – Informacje Janusza Smykowskiego z W. na podstawie AGAD (III Rada Stanu Król. Pol., sygn. 1 k. 64, 79, sygn. 66 k. 19, sygn. 111 k. 1, 4, 6, 10) oraz Zofii Jasińskiej z Ł.

Henryk Rutkowski

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Leon Misiołek

1860-02-08 - 1926-12-25
senator II RP
 

Eugeniusz Romiszewski

1869-01-24 - 1931-07-07
generał brygady WP
 

Aleksander Karnicki

1869-01-30 - 1942-11-12
generał dywizji WP
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Hipolit Kasjan Marczewski

1853-08-13 - 1905-01-17
rzeźbiarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.