Lanota (dawniej Landes) Edward, pseud. Zub, Edward (1905–1944), inżynier-rolnik, działacz ruchu robotniczego, szef sztabu dowództwa Armii Ludowej (AL) w czasie powstania warszawskiego. Ur. 26 XI w Czerniowcach, syn Zygmunta, aptekarza w Stryju, potem w Przemyślu, i Jadwigi z domu Trachtenherz. Ukończywszy gimnazjum podjął L. w r. 1923 studia na Wydziale Rolniczo-Lasowym Politechniki we Lwowie. W n. r. wstąpił tam do Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy (KPZU). Od października 1925 r. studiował na Wydziale Rolniczym UJ w Krakowie i uzyskał w styczniu 1928 r. dyplom inżyniera-rolnika. W r. akad. 1926/7 był prezesem Niezależnego Związku Akademickiej Młodzieży Socjalistycznej «Życie» w Krakowie. Jednocześnie wchodził w skład Komitetu Okręgowego (KO) Związku Młodzieży Komunistycznej w Polsce, kierując pracami Wydziału Szkolnego. Ponadto był członkiem KO Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom na terenie Krakowa. Od r. 1927 działał jako funkcjonariusz Komunistycznej Partii Polski (KPP).
Po ukończeniu studiów wrócił do Przemyśla, gdzie z ramienia KPP rozpoczął legalną działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS)-Lewicy i w miejscowym oddziale lwowskiego «Życia». Jako delegat z Przemyśla wziął udział 18 XII 1927 r. w Krajowej Konferencji PPS-Lewicy w Krakowie, na której wybrano go do Głównej Komisji Rewizyjnej. Pod koniec lutego (względnie na początku marca) 1928 r., w czasie kampanii wyborczej do sejmu na terenie Przemyśla, utrzymywał kontakt z Selrobem-Lewicą, ukraińską organizacją rewolucyjną. Został wtedy na krótko zatrzymany przez policję.
Od maja do sierpnia 1928 r. był sekretarzem KO PPS-Lewicy w Przemyślu. W tym czasie organizował sieć komórek partyjnych m. in. w Borysławiu, Drohobyczu i Truskawcu. Po masowych aresztowaniach w jesieni 1928 r. wśród aktywu kierowniczego KPZU L. został oddelegowany przez KPP do pracy nad odbudową organizacji KPZU na terenie Małopolski Wschodniej. Od grudnia 1928 r. do końca lutego 1929 r. przebywał we Lwowie. Formalnie starał się o przyjęcie na Wydział Prawa Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie, pracując jednocześnie nad rozprawą ekonomiczną o przemyśle naftowym; faktycznie wchodził wtedy w skład tzw. Prowizorium Sekretariatu KPZU. Wśród działaczy tej partii znany był pod pseud. Zub (Ząb). Od marca 1929 r. sprawował przez kilka miesięcy funkcję sekretarza KO KPZU w Chełmie. Latem t. r. wziął udział w naradzie sekretarzy okręgowych KPZU w pobliżu Jaremcza. Później skierowano go do pracy partyjnej w Kałuszu. Przez cały r. 1930 i pierwszą połowę 1931 przebywał u rodziny w Przemyślu. Na początku 1930 r. wraz z całą swoją rodziną zmienił nazwisko Landes na Lanota.
W dn. 4 IX 1930 r. został aresztowany i osadzony w więzieniu w Samborze. Po miesiącu wypuszczono go za kaucją na wolność. W dn. 22 VI 1931 r. aresztowano go ponownie we Lwowie. I tym razem po kilku przesłuchaniach został zwolniony z aresztu. W drugiej połowie 1931 r. opuścił Przemyśl i wyjechał do Gdańska, dokąd wcześniej przenieśli się rodzice. W Gdańsku pozostawał w kontaktach z miejscową organizacją Komunistycznej Partii Niemiec. Na skutek zdobycia przeciwko L-cie nowego materiału dowodowego władze policyjne rozesłały za nim w kwietniu 1933 r. listy gończe. W tym czasie L. przebywał w Warszawie. Jak głosi komunikat policyjny zamieszczony w „Poufnym Przeglądzie Inwigilacyjnym” (nr 661 z 24 VI 1933 r., poz. 209), w dn. 23 V t. r. L. sam się zgłosił do władz śledczych. Osadzono go w więzieniu centralnym przy ul. Daniłowiczowskiej w Warszawie, skąd po kilku tygodniach przeniesiono do więzienia mokotowskiego. W toku pierwszych przesłuchań zaprzeczał wszelkim stawianym mu zarzutom, przyznając się jedynie do legalnej działalności w PPS-Lewicy. Wprowadzony w błąd na widzeniu w więzieniu przez bliską mu osobę, w dn. 1 VII 1933 r. podpisał u prokuratora deklarację lojalności wobec państwa w przekonaniu, że spełnia polecenie miarodajnego dlań towarzysza. Mimo to, wraz z 54 innymi osobami oskarżonymi o przynależność do KPZU, odpowiadał na rozprawie przed Sądem Okręgowym w Łucku (głośny «proces łucki» toczący się w dn. 19 II – 14 IV 1934 r.). Na procesie nie przyznał się do winy. Wyjaśnił, że deklarację lojalności podpisał «będąc luźno związany z ruchem rewolucyjnym, za cenę zwolnienia z aresztu prewencyjnego, ale ją później cofnął, zrozumiawszy podstęp». Sąd Okręgowy w Łucku uniewinnił go, uzasadniając decyzję brakiem niezbitych dowodów i sprzecznymi zeznaniami świadków co do jego działalności w KPZU. Nie jest wykluczone, że w ten sposób chciano skompromitować go w oczach współtowarzyszy partyjnych. Po procesie wyjechał L. do Gdańska. Przez kilka lat pracował tam w aptece swego ojca.
W l. 1939–41 pracował jako chemik we Lwowie aż do wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej. W drugiej połowie 1941 r. przyjechał do Warszawy. Na początku 1942 r. wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej. Przybrał w tym czasie pseud. Edward. Kiedy we wrześniu 1942 r. gestapo aresztowało inżyniera-chemika Ignacego Romanowicza, kierującego pracami laboratorium chemicznego Gwardii Ludowej (GL), L. zorganizował nowy, konspiracyjny punkt produkcji chemicznej pod kierownictwem inżyniera Ryszarda Gdulewskiego. W lutym 1943 r., na skutek denuncjacji, gestapo zdobyło adres laboratorium. W chwili aresztowania L. zażył cyjanek potasu. W stanie agonalnym przewieziono go do szpitala więziennego. Gdy po 2 tygodniach otrzymał na własną prośbę od towarzyszy nową dawkę trucizny, targnął się raz jeszcze na swoje życie, ale i tym razem został uratowany. Specjalna grupa GL otrzymała zadanie odbicia go z rąk gestapo, jednak realizację tego zadania uniemożliwiło przedwczesne przewiezienie L-y przez gestapo na Pawiak. W czasie przesłuchań na Szucha i na Pawiaku poddawany był bestialskim torturom (m. in. palony żywcem), następnie wysłano go w dn. 25 III 1943 r. z transportem kilkuset więźniów do obozu koncentracyjnego w Majdanku. W okolicach Stoczka L. wraz z kilkoma więźniami zbiegł z jadącego pociągu. Wówczas gestapo uwięziło na Pawiaku jego 10-letniego syna Jana, którego wkrótce zamordowano.
Dzięki pomocy współtowarzyszy L. powrócił do Warszawy i podjął na nowo działalność w GL. Wkrótce przystąpił do urządzania nowego laboratorium chemicznego. Przez pewien czas był kierownikiem laboratorium, współpracował też ściśle z Wydziałem Zaopatrzenia Sztabu Głównego GL. W r. 1944 został dowódcą tzw. Specgrupy i oficerem sztabu Okręgu Warszawskiego AL w stopniu kapitana. Wraz z dowodzoną przez siebie grupą brał udział w wielu akcjach bojowych. Dowództwo AL powierzało mu zadania wymagające szczególnej precyzji. Wybuch powstania warszawskiego zastał go na Starym Mieście. L. został wówczas szefem sztabu dowództwa AL w Warszawie. W jego rękach skupiła się praca sztabowa w warunkach powstania – wywiad, łączność, sprawy operacyjne oraz zaopatrzenie walczących oddziałów AL w broń i amunicję. Mimo pracy sztabowej znajdował się najczęściej na pierwszej linii frontu – na barykadach powstańczych. W czasie jednej z nocnych akcji bojowych oddziałów AL na Starym Mieście osobiście podminował i wysadził w powietrze ważny punkt ogniowy hitlerowców, tzw. «czerwony dom» nad Wisłą (przy ul. Mostowej). W dn. 26 VIII 1944 r. wziął udział w odprawie sztabu AL w oficynie domu przy ul. Freta 16. W tym czasie nastąpił nalot niemieckich bombowców; pod gruzami zginęli prawie wszyscy uczestnicy odprawy, a wśród nich i L.
W dwa miesiące po wyzwoleniu Warszawy dokonano ekshumacji poległych członków sztabu AL. W dn. 25 III 1945 r. odbył się w Warszawie uroczysty pogrzeb; ekshumowane szczątki poległych złożone zostały we wspólnej mogile na skwerku przy ul. Krakowskie Przedmieście. Pośmiertnie L. odznaczony został Krzyżem Grunwaldu II kl. i awansowany do stopnia majora. Jego imię nosi jedna z ulic na terenie Gdyni. L. był dwukrotnie żonaty; w r. 1927 ożenił się z Dorotą Świecówną, z którą miał syna Jana, a z zawartego w czasie wojny małżeństwa z Anną Majewską pozostawił córkę Edwardę Małgorzatę.
Fot. w Arch. Zakł. Hist. Partii oraz w posiadaniu rodziny; – Chwała poległym bohaterom, „Głos Ludu” 1945 nr 74; Domańska R., Rutkiewicz M., Więzienie „Pawiak” – Kalendarz wydarzeń, „Muzea Walki” 1969 nr 2 s. 117; Forbert J., Kapitan Edward, „Zwyciężymy” 1944 nr 224–7; Januszewski S., Ci co polegli za Polskę. Kapitan Edward, „Głos Ludu” 1944 nr 26; [Łossowski P.] P. Ł., Major E. L. – „Edek” (1905–1944), „Wojsko Lud.” 1961 nr 6 s. 69–70 (fot.); Przygoński A., Z problematyki powstania warszawskiego, W. 1964; Turlejska M., Śmierć sztabu, „Życie Warsz.” 1964 nr 205; – Cyganeria i polityka. Wspomnienia krakowskie 1919–1939, W. 1964; Czwartacy. Wspomnienia byłych żołnierzy szturmowego batalionu AL im. Czwartaków (1943–1945), W. 1964 II; Dowództwo główne GL i AL. Zbiór dokumentów z lat 1942–1944, W. 1967; Fiszer A., Zapiski z krakowskiej celi, Kr. 1964 s. 122, 138 (fot.), 238; Kliszko Z., Powstanie warszawskie, W. 1967; PPS-Lewica 1926–1931. Materiały źródłowe, Oprac. L. Hass, W. 1963; Wspomnienia warszawskich peperowców, W. 1963 s. 284–5 (fot.), 287, 336, 383; Zginęli w walce. Sylwetki bojowników AL i GL, W. 1957 s. 277–317; – „Czerwony Sztandar” 1936 nr 11 s. 7; „Pokolenia” 1962 nr 6 s. 194; „Z Pola Walki” 1961 nr 4 s. 335, 414–5, 1963 nr 3 s. 178–9, 181–8, 1969 nr 3 s. 188; – Arch. UJ w Kr.: WR 99–100; Arch. Zakł. Hist. Partii: Teczka osobowa E. L-y nr 3455, Arch. Duracza – Proces łucki, 105/2527 t. 1 k. 1, 2v., 8–9v., 24v.–25v., 63v., t. 2 k. 87–87v., 170v.–171, 175, t. 3 k. 238, 240, 244, 257, 277–80, 355; Centr. Arch. Min. Spraw Wewn.: Urząd Woj. Krakowski, t. 1d k. 4, 6, t. 2 k. 15v., 216v., 241, 279, Urząd Woj. Lubelski, t. 47 k. 22, 861, 863, 864, „Poufny Przegląd Inwigilacyjny” nr 416 poz. 8, nr 566 poz. 227, nr 652 poz. 3, nr 661 poz. 209, nr 710 poz. 220 pkt 3; – Informacje żony Anny Lanoty i Pawła Hoffmana.
Bogdan Gadomski