INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Marian Adam Rejewski      Marian Rejewski, wizerunek na podstawie fotografii z lat 1943-4.

Marian Adam Rejewski  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1988-1989 r. w XXXI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Rejewski Marian Adam, pseud. Pierre Ranaud (1905–1980), matematyk, kryptolog, autor rozwiązania niemieckiego szyfru maszynowego «Enigma». Ur. 16 VIII w Bydgoszczy, był najmłodszym spośród siedmiorga dzieci Józefa, kupca tytoniowego, i Matyldy z domu Thoms.

Po zdaniu matury w gimnazjum klasycznym w Bydgoszczy (1923), R. odbył studia matematyczne na Uniw. Pozn. i uzyskał stopień magistra filozofii (1929). W l. 1929–30 specjalizował się. na uniwersytecie w Getyndze w zagadnieniach matematyki ubezpieczeniowej. W l. 1930–2 był młodszym asystentem w Instytucie Matematycznym Uniw. Pozn. u Zdzisława Krygowskiego. Jednocześnie powołano go do współpracy w poznańskiej ekspozyturze Biura Szyfrów Sztabu Głównego WP, utajnionej komórki wywiadowczo-informacyjnej dla potrzeb rozpoznania sytuacji Polski w odniesieniu do działań państw ościennych, głównie Niemiec. We wrześniu 1932 został R. zaangażowany do stałej pracy w Biurze Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego w Warszawie (odpowiedni kurs odbył tam jeszcze w r. 1929) w Sekcji BS 4 (wywiadu na Niemcy), kierowanej przez kpt. Maksymiliana Ciężkiego. Szef biura mjr Gwido Langer i M. Ciężki byli zaangażowani w akcję rozwiązania tajemnicy niemieckiej maszyny szyfrującej «Enigmy», uznawanej za uniwersalną i rzekomo niezawodną w przekazywaniu tajnych meldunków z możliwością przekazywania tych samych informacji w astronomicznej liczbie kombinacji literowych i zaszyfrowanych wielokrotnie. R. zajął się w BS 4 sprawą «Enigmy» i posłużył się oryginalną metodą kombinatoryki matematycznej, nie stosowaną dotychczas w kryptologii, czyli teorią permutacji (podstawień); opisał ją później w „Applicatione Mathematicae” i in. publikacjach poświęconych przekształceniom zbiorów liczbowych w sposób uporządkowany. Wykorzystanie przez R-ego teorii permutacji doprowadziło go szybko do odkrycia zasady teoretycznej działania «Enigmy» i znalezienia metody odtwarzania kluczy depesz, wielokrotnie zmienianych w tzw. nastawach kodowych a liczących miliony kombinacji. Sukces ten osiągnął też R. dzięki dwu dokumentom niemieckim dostarczonym przez G. Bertranda z francuskiego wywiadu, które pomogły mu zrekonstruować wewnętrzne połączenia «Enigmy»; jej możliwości szyfrowania odpowiadały współczesnym komputerom dużej mocy. Pomyślne wyniki w dekryptażu niemieckiej «Enigmy», osiągnięte na początku r. 1933 wpłynęły wyraźnie na rozwinięcie dalszych prac w tym zakresie, zwłaszcza przy współudziale Jerzego Różyckiego i Henryka Michała Zygalskiego. Test ze stycznia 1938 r. polscy kryptolodzy odczytywali w Ośrodku BS 4 (krypt. Wicher) ok. 75% zaszyfrowanych materiałów depeszowych, przekazywanych przez polskie ośrodki radiowo-wywiadowcze z całego kraju, a do końca 1938 r. tajne informacje z III Rzeszy. Tymczasem wywiady Francji i Anglii nie miały żadnych wówczas wyników w tym zakresie. Rozwiązanie więc w styczniu 1933 szyfru «Enigmy» przez Polaków było sukcesem na skalę międzynarodową, ale o tym fakcie opinia publiczna dowiedziała się z książki Bertranda w r. 1973.

Działając w ściśle zakonspirowanym Ośrodku Szyfrów BS 4 (Lasy Kabackie w Pyrach pod Warszawą) R. nawiązał kontakt z niektórymi pracownikami technicznymi Wytwórni Radiotechnicznej AVA w Warszawie: inżynierami braćmi Ludomirem i Stanisławem Danilewiczami, Antonim Palluthem i technikiem Edwardem Fokczyńskim, którzy skonstruowali podobną do «Enigmy», polską maszynę szyfrującą «Lacida». Pod kierunkiem R-ego i wg jego pomysłu skonstruowano jeszcze w tym ośrodku inne urządzenia pomocnicze do dekryptażu: cyklometr i bombę kryptograficzną, ułatwiające i przyspieszające odczytywanie szyfrów «Enigmy». W obliczu zagrożenia wojennego polskie władze wojskowe w sierpniu 1939 udostępniły po jednej replice maszyny «Enigma» wywiadom Francji i Anglii; umożliwiło to Anglikom już w czasie wojny stworzenie w Bletlchey Park koło Londynu własnego systemu «Ultra», nieprzerwanie dostarczającego danych o stanie i działalności armii niemieckiej.

Po wybuchu drugiej wojny światowej we wrześniu 1939 Ośrodek BS 4 został zniszczony, a R. z ekipą kryptologów ewakuował się przez Rumunię do Francji. Tam został zaangażowany przez płk. G. Bertranda do pracy w sformowanej komórce kryptologiczno-wojskowej, działającej najpierw w Gretz-Armainvillers pod Paryżem (ośrodek «Bruno»), gdzie Polacy utworzyli własną ekipę «Z», która podobnie jak w Polsce zajmowała się łamaniem i odczytywaniem szyfrów niemiekich. Do tego celu zbudowano kilka «Enigm» i cyklometr, zaś R. opracował jako tajny skrypt Metodykę rozwiązywania szyfrów, pomocny w szkoleniu nowo angażowanych adeptów kryptologii. Jesienią 1940 R. otrzymał fikcyjne nazwisko Pierre Ranaud i zapis w dokumencie jako «profesor liceum w Nantes». Po ewakuacji ośrodka «Bruno» R. z ekipą «Z» udał się do francusko-polskiego ośrodka radiowywiadowczego PC-Cadix w Uzes w pobliżu Nimes i Marsylii. Wkrótce ekipa «Z» otrzymała status wydzielonego oddziału Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i krypt. Ekspozytura 300. W okresie pracy w ośrodku Cadix R. wraz z J. Różyckim i H. Zygalskim złamali kody i szyfry, którymi niemieccy okupanci posługiwali się w łączności telegraficznej. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do nie okupowanej dotąd południowej części Francji, na początku listopada 1942 ośrodek Cadix musiał być zlikwidowany, a jego załoga ewakuowana. Wtedy R. i Zygalski znaleźli początkowo schronienie w Cannes i Nicei, po czym udali się w kierunku granicy hiszpańskiej, z zamiarem dotarcia do Anglii. Przejście granicy hiszpańskiej w Pirenejach było niefortunne i obaj, jednakże nie rozpoznani kryptolodzy polscy, złapani 30 I 1943 przez hiszpańską straż graniczną zostali uwięzieni m. in. w Seo de Urgel, Lerida i Miranda del Ebro. Po stopniowej likwidacji obozu w Mirandzie, w końcu lipca 1943 obaj przedostali się przez Portugalię do Gibraltaru i wnet wylądowali w Londynie. Zostali wówczas skierowani do Kinross w Szkocji, umundurowani w polskiej jednostce łączności, zaopatrzeni w legitymacje z przydziałem służbowym do Batalionu Łączności Sztabu Naczelnego Wodza w Boxmoor pod Londynem, gdzie przydzielono ich do tamtejszego ośrodka dekryptażu, noszącego dla niepoznaki nazwę Pluton Eksploatacyjny. Tutaj jednak nie zajmowali się już szyframi «Enigmy» (całość spraw z nimi związanych przejęli Anglicy), lecz łamaniem szyfrów niemieckich formacji SS. Chodziło zarówno o wojska frontowe SS, jak i siły policyjne przeznaczone do zwalczania ruchu oporu. Rozwiązanie tych szyfrów było bardzo istotne dla współdziałania regularnych armii koalicji z partyzantką i podziemiem. Udział R-ego i Zygalskiego w rozwiązaniu szyfru SS był znaczny i umożliwił regularne czytanie przechwycanych depesz radiowych SS, SD, gestapo i innych służb policyjnych Rzeszy. Od września 1943 do września 1944 niewielka stacja «N» polskiej kompanii radiowywiadowczej w Boxmoor (właściwie dwaj tylko kryptolodzy R. i Zygalski oraz trzech praktykantów), rozwiązała i odczytała 3 124 szyfrogramy, w tym wiele długich, wieloczęściowych. Rozwiązywane szyfrogramy były przez nich także przesyłane do brytyjskiego ośrodka radiowywiadowczego w Bletchley Obaj kryptolodzy 10 X 1943 otrzymali stopień podporucznika i pozostawali na swoim stanowisku do końca wojny. R. powrócił do Polski 20 XI 1946 i pracował w Bydgoszczy w firmie «Kabel Polski» (3 lata), w przedsiębiorstwie mierniczym (rok) i w Wojewódzkim Związku Spółdzielni Pracy – do czasu otrzymania renty chorobowej w r. 1967. W r. 1969 przeniósł się do Warszawy i zajmował się zbieraniem wszelkich materiałów dotyczących dziejów «Enigmy» oraz udzielaniem pomocy historykom i autorom książek, artykułów i filmów o tej sprawie. Pozostawał w żywym kontakcie z dawnym swoim szefem francuskiej grupy radiowywiadowczej gen. G. Bertrandem, pierwszym autorem książki o «Enigmie» (1973). Swoje wspomnienia przekazał do Wojskowego Instytutu Historycznego w Warszawie. Napisał artykuł pt. Jak matematycy polscy rozszyfrowali Enigmę („Wiad. Mat.” 1980 nr 1) i rozdział pt. Matematyczne podstawy rozwiązania niemieckiego szyfru maszynowego „Enigma” w książce W. Kozaczuka pt. „W kręgu Enigmy” (W. 1979, Wyd. 2 1986). Stał się bohaterem kilku książek, artykułów i filmów (m. in. filmu fabularnego pt. „Sekret Enigmy”, zrealizowanego w r. 1979 wg scenariusza S. Strumph-Wojtkiewicza i R. Wionczka, w reżyserii R. Wionczka, postać R-ego kreował Tadeusz Borowski). Otrzymał członkostwo honorowe Polskiego Tow. Matematycznego. R. zmarł nagle 13 II 1980 w Warszawie i pochowany został z honorami wojskowymi na cmentarzu Komunalnym (dawnym wojskowym) na Powązkach (kwatera B-39). Odznaczony był Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Żonaty (od r. 1934) z Ireną z Lewandowskich, miał R. syna Andrzeja (zmarłego w wieku 11 lat) oraz córkę Janinę (ur. 1939), magistra matematyki, specjalistę programowania maszyn matematycznych, zamężną za inż. Józefem Sylwestrzakiem.

Przypomniane po długich latach zasługi R-ego w rozszyfrowaniu tajemnicy «Enigmy» znalazły wreszcie uznanie badaczy i historyków drugiej wojny światowej, zaliczających go do największych przedstawicieli kryptologii, mających wpływ na przebieg i wydarzenia drugiej wojny światowej. W r. 1985 jego imię nadano szkole i ulicy w Bydgoszczy oraz umieszczono tablicę pamiątkową na domu, w którym mieszkał w Bydgoszczy.

 

PSB (Palluth Antoni); – Andrew Ch., Secret Service, London 1985 s. 449–51; Bertrand G., Enigma ou la plus grande énigme de la guerre 1939–1945, Paris 1973; Bloch G., Enigma avant Ultra 1930–1940, Paris 1987; tenże, Engima before Ultra, „Cryptologia” 1987 z. 11 s. 142–55; Borovička V. P., Ściśle tajne szyfry, W. 1987; Brzeski R., Enigma ląduje w Normandii, W. 1982 s. 8, 12, 17, 20; Die Funkauflärung und ihre Rolle im Zweiten Weltkriege, Stuttgart 1979 (praca zbior., m. in. T. Lisicki); Garliński J., Enigma – tajemnica drugiej wojny światowej, Londyn 1980; tenże, Intercept. Secret of the Enigma War, London 1979; Hinsley F. H., British Intelligence in the Second World War, London 1979 I Appendix 1; Johnson B., The Secret War, London 1979 s. 345 n.; Kozaczuk W., Bitwa o tajemnice, W. 1977; tenże, Enigma: how the German machine cipher was broken and how it was read by the Allies in World War Two, London 1984 (w publikacjach tego autora liczne materiały źródłowe, fot. i bibliogr.); tenże, W kręgu Enigmy, W. 1979, Wyd. 2 1986; tenże, Wojna w eterze, W. 1977, wyd. 2 1982; tenże, Złamany szyfr Enigma, W. 1977, 1985; The Missing Dimension, London 1984 s. 129–33, 137 (Stengers J., bibliogr.); Orłowski B., Nie tylko szablą i piórem, W. 1985 s. 237–8; Rejewski M., Remarks on Appendix 1 to British Intelligence in the Second World War, „Cryptologia” 1982 z. 1 s. 75–83; Strumph-Wojtkiewicz S., Sekret Enigmy, W. 1978; Welchman G., From Polish Bomba to British Bombe. The bith of Ultra, w: Codebreaking and Signals Intelligence, London 1986 s. 76–110; Winterbotham F. W., The Ultra Secret, London 1975; Woytak R., On the Border of War and Peace. Polish Intelligence and Diplomacy in 1937–1939 and the Originis of Ultra Secret, New York 1979; – „East European Quarterly” 1977 nr 2 s. 227–34 (S. Korboński) „Ekran” 1980 nr 13 s. 3–5 (fot.); „L’Histoire” 1981 nr 31 (J. Stengers); „Kron. Wielkopolski” 1984 nr 1 s. 90–8 (Cz. Łuczak); „Mały Roczn. Filmowy” 1979; „Niepodległość” 1983 s. 52–60, 1984 s. 203–14; „Orzeł Biały” 1974 nr 124 s. 10–12 (M. Danilewicz-Zielińska); „Panorama Pol.” 1979 nr 12 s. 34–5 (fot.); „Revue Historique des Armées” 1986 (G. Bloch); „Stolica” 1974–5 (artykuły W. Kozaczuka); „Wiad. Mat.” 1980 nr 1 s. 1–28 (życiorys, fot.); „WTK” 1973–4 (artykuły L. Komudy), 1980 nr 27 s. 7 (życiorys, fot., wspomnienie T. Rakusy-Suszczewskiego); – Arch. Inst. Pol. i Muz. im. gen. Sikorskiego w Londynie: Raport R-ego o Enigmie z r. 1942; Arch. Wojsk. Inst. Hist. w W.: Wspomnienia R-ego z r. 1967 z pracy w Biurze Szyfrów w l. 1932–45; B. Narod.: sygn. 1/2/44; – Listy R-ego do J. Kubiatowskiego z l. 1975–9; – Informacje żony R-ego Ireny i Tadeusza Rakusy-Suszczewskiego.

Jerzy Kubiatowski

 

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

śmierć na zawał serca, Polskie Towarzystwo Matematyczne, wynalazki techniczne, dzieci - 2, w tym syn (osób zm. 1951-2000), rodzeństwo - 6, praca urzędnicza, uniwersytet w Poznaniu, studia matematyczne, Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, cmentarz wojskowy na Powązkach w Warszawie - zm. 1951-2000, publikacje matematyczne, patroni ulic w Poznaniu, ojciec - kupiec, uniwersytet w Getyndze, przedostanie się do Wielkiej Brytanii, ewakuacja do Francji, gimnazjum w Bydgoszczy, złamanie kodu Enigmy, kurs kryptologii, Biuro Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego WP, wojna światowa 1939, twórczość pamiętnikarska, serial "Tajemnica Enigmy", Order Odrodzenia Polski (PRL, krzyż oficerski), patroni szkół, ewakuacja do Rumunii 1939, studia w Poznaniu, Order Odrodzenia Polski (III RP, Krzyż Wielki, pośmiertnie), Oddział II Sztabu Generalnego WP, patroni ulic w Warszawie, Panteon Narodowy w Krakowie, magisterium filozofii - XX w., powrót do Polski po II Wojnie Światowej, czasopismo "Wiadomości Matematyczne", córka - matematyk, pomnik w Bydgoszczy, osoby na muralach (zm. 1951-2000), patroni ulic w kilku miastach, patroni tramwajów w Bydgoszczy, patroni ulic w Bydgoszczy, patroni ulic w Kielcach, patroni ulic w Olsztynie, tablica pamiątkowa w miejscu pobytu, osoby z seriali historycznych, osoby z filmów historycznych (zm. od 1901), patroni sal, osoby ze spektaklu "Iskry Niepodległej", osoby na znaczkach pocztowych polskich (zm. 1976-2000), patroni dworców kolejowych, asystentura na Uniwersytecie Poznańskim, seria filmów "Wielcy polscy wynalazcy w II Rzeczypospolitej", osoby na pomnikach (zm. 1951-2000), Pałac Saski w Warszawie, patroni szkół podstawowych, patroni pociągów, patroni bibliotek
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

Postaci powiązane

 

Henryk Zygalski

1908-07-15 - 1978-08-30 matematyk
 

Jerzy Witold Różycki

1909-07-24 - 1942-01-09 matematyk
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Marian Kociniak

1936-01-11 - 2016-03-17
aktor filmowy
 

Janina Sokołowska

1900-06-07 - 1992-05-05
aktorka teatralna
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.