Kortum Ernest Traugott (1742–1811), prawnik zatrudniony w administracji pruskiej, polskiej i austriackiej, pisarz polityczny i działacz wolnomularski. Ur. 22 VIII w Bielsku, na pograniczu ówczesnego Śląska austriackiego, był synem Ernesta, który za króla Augusta III i Stanisława Augusta był lekarzem przy salinach w Wieliczce. K. uczył się w domu rodzinnym, a następnie w gimnazjum ewangelickim w Cieszynie; miał się również kształcić, jak młodszy jego brat Karol Ludwik, w Krakowie. Studia filozoficzne i prawnicze odbył na uniwersytecie w Królewcu. Zatrudniony zrazu w administracji pruskiej tego miasta, w r. 1768 występuje jako pisarz publiczny i sekretarz pow. piltyńskiego. Miał też być notariuszem królewskim w Mitawie oraz sekretarzem księcia kurlandzkiego Ernesta Jana. W r. 1771 został mianowany radcą dworu księstwa Szlezwig-Holsztyńskiego. W l. 1769–1772 K. pełnił funkcje sekretarza walczących z konfederatami barskimi generałów rosyjskich Wejmarna i Bibikowa. Zebrał wtedy istotne dokumenty, które w 1820 r. przekazano do biblioteki Warsz. T-wa Przyj. Nauk.
Bliższe stosunki nawiązał K. z Warszawą w r. 1773, gdy został tajnym radcą Stanisława Augusta, a jednocześnie wprowadzony został przez A. Moszyńskiego do Najwyższej Kapituły Dogmatycznej – instancji kierującej wolnomularstwem polskim – jako jeden z sześciu członków ścisłej obserwacji, z imieniem Ernestus a fonte irriguo. Nobilitowany przez sejm 1775 r., w t. r. nabył starostwo sękocińskie od Szydłowskich i miał zostać sekretarzem Stanisława Augusta – tytuł astronoma królewskiego, o jakim niektórzy wspominają, przysługiwał raczej bratu Karolowi Ludwikowi. Nadal związany z Kurlandią, po pierwszym rozbiorze Polski K. (Estreicher przypisuje mu druk Examen du partage de Pologne, b. m. i r.) opracował szczegółowy projekt skierowania handlu morskiego Rzeczypospolitej przez Libawę w celu uniknięcia szykan pruskich na drodze do Gdańska; projekt spotkał się u schyłku 1776 r. z silnym oporem Rosji. Cudzoziemcy, którzy spotykali się wówczas z K-em w Warszawie (J. Bernoulli, J. Ph. Hagen), podkreślali jego wszechstronne uzdolnienia, także muzyczne, rozległą wiedzę, a zwłaszcza znajomość wielu języków. Wspominali jego liczne podróże, a nawet paroletni pobyt w Petersburgu.
Przebywając przynajmniej od roku w Wiedniu, K. został mianowany w r. 1783 przez cesarza Józefa II radcą gubernialnym i od tego czasu osiadł na stale we Lwowie. W r. 1784 (16 XI) wystąpił tamże na uroczystościach otwarcia uniwersytetu. Skupiał koło siebie ówczesne niemieckie towarzystwo i przewodniczył loży masońskiej Zum Biedermann. Z tą działalnością łączą się dwa jego wydane we Lwowie pisma: Briefe über Wilhelmsbader Congres der Freymaurer (1785) oraz Freymaurer Reden nicht in freimaurerischen Stil gehalten (1786). Pośród radców gubernialnych K. wyróżniał się jako jeden z najlepszych znawców stosunków galicyjskich (Tokarz). Świadczy o tym jego sprawozdanie z podróży służbowej, którą podjął w r. 1787 po cyrkułach: myślenickim, nowosądeckim i przemyskim. Nie szczędził w nim krytycznych uwag pod adresem polityki władz austriackich w Galicji i mianowanych przez nie urzędników, zwłaszcza komisarzy, których cechował niski poziom intelektualny i etyczny. Popierał zdecydowanie zamiary Józefa II co do osadzania w Galicji kolonistów-Niemców, ale krytykował wykonywanie odpowiednich w tym względzie zarządzeń. Podkreślił znaczny wpływ Żydów na ludność Galicji. Sprawą żydowską zajął się przede wszystkim w wydanym w r. 1795 w Norymberdze, utrzymanym w duchu antysemickim piśmie: Über Judenthum hauptsächlich in Rücksicht ihres Einflusses auf bürgerlichen Wohlstand. Znajomość polskich stosunków i szlachty przejawił K. w swoim najbardziej głośnym piśmie, wydanym rzekomo w Jassach, a właściwie we Lwowie w r. 1790, pt. Magna Charta von Galicien oder Untersuchung der Beschwerden des galizischen Adels pohlnischer Nation über die österreichische Regierung (wyd. także w: Grellmann, Statistische Aufklärungen über wichtige Theile und Gegenstände der österreichischen Monarchie, Göttingen 1795–1802 I). Pismo to, ważne dla politycznej problematyki Galicji, stanowiło odpowiedź na żądania szlachty galicyjskiej z r. 1790. K. w pewnym stopniu uwzględniał stanowisko szlachty polskiej. Tym niemniej zbijał jej pretensje do rządu austriackiego i krytykował ambicje do reprezentowania ogółu mieszkańców Galicji. Istnieje przypuszczenie (Schnür-Pepłowski), że w toczącej się dyskusji K. podjął się zabrać głos z ramienia biurokracji austriackiej, której nastroje wobec zabiegów deputacji galicyjskiej reprezentował w swym piśmie. Magna Charta wywołała silne i nieprzychylne wobec K-a wrażenie w kołach polskich.
Już jako radca gubernialny był K. zrazu drugim dyrektorem zarządu salinarnego (k. k. Salzwesendirektion). W r. 1800 został mianowany rzeczywistym radcą dworu, administratorem dóbr państwowych i salin w Wieliczce. Na zajmowanych stanowiskach okazał się sprężystym organizatorem, ulepszał gospodarkę w dobrach kameralnych, zwłaszcza w lasach rządowych. W r. 1807 przedstawił projekt zwyżki cen soli w Galicji. Gdy w r. 1809 wschodnią Galicję zajęły wojska rosyjskie, K. stanął na czele gubernium lwowskiego i prowadził administrację w języku niemieckim, co wywołało protesty ks. Józefa Poniatowskiego. Za zasługi dla państwa austriackiego otrzymał Order św. Stefana. Do końca życia wykazywał K. zainteresowania naukowe, w zakresie filozofii był zwolennikiem G. W. Leibniza i Ch. Wolffa, studiował dzieła I. Kanta. Nieobce było mu również językoznawstwo. We Lwowie miał obszerne posiadłości podmiejskie (nazwane przez niego Friederikenhof), zwane «Kortumówka». K. zmarł w stanie bezżennym 2 II 1811 r. we Lwowie.
Estreicher, XX 107; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Kośmiński, Słownik lekarzów; Wurzbach, Biogr. Lexikon; Boniecki; Uruski; – Finkel L., Historia Uniwersytetu Lwowskiego do r. 1869, Lw. 1894 s. 57; Historia Polski, W. 1958 II cz. 1 s. 14; Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk, IV; Małachowski-Łempicki S., Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Schnür-Pepłowski S., Cudzoziemcy w Galicji (1787–1841), Kr. 1898 s. 39–65; tenże, Galiciana (1778–1812), „Przew. Nauk. i Liter.” (Lw.) R. 24: 1896 s. 1042–50, 1162–77, 1211; Tokarz W., Galicja w początkach ery józefińskiej w świetle ankiety urzędowej z roku 1783, Kr. 1909 s. 13, 57, 67–9, 236, 290–1, 356; Wilder J. A., Traktat handlowy polsko-pruski z roku 1775. Gospodarcze znaczenie utraty dostępu do morza, W. 1937 s. 262–3; – Bernoulli J., Podróż po Polsce 1778 r., w: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, Wyd. W. Zawadzki, W. 1963 I 366, 412; Korespondencja księcia Józefa Poniatowskiego z Francją, P. 1923 II; Mémoires du roi Stanislas-Auguste Poniatowski, Leningrad 1924 II 511–2; Vol. leg., VIII 169; – AGAD: Zbiór Popielów 181 k. 69–70; B. Czart.: rkp. 807.
Ryszard W. Wołoszyński