d`Abancourt de Franqueville Franciszek Ksawery (1815–1892), publicysta, działacz narodowy i polityczny, urodził się 28 I 1815 r. w Lisku, dokąd w czasie W. Rewolucji wyemigrował ojciec jego, Augustyn, bratanek ministra wojny za Ludwika XVI. Wcześnie osierociałym Fr. Ksawerym zaopiekował się i pokierował jego wychowaniem hr. Ksawery Krasicki. Nauki pobierał w Sanoku, Samborze i Przemyślu. W Wiedniu na uniwersytecie i politechnice studjował chemję, fizykę, matematykę, agronomję i pracował w laboratorjum mennicy wiedeńskiej. Powróciwszy do kraju i stwierdziwszy, że jego przekonania narodowe uniemożliwiają mu zajęcie wybitniejszego stanowiska rządowego, objął gospodarstwo w majątku swoim, Łówczy, w cieszanowskiem, aby je postawić na wysokim poziomie rolnym i przemysłowym. Zniósł u siebie pańszczyznę przed indemnizacją i skłonił do tego sąsiadów. W r. 1848 wszedł do Rady Narodowej. Od 1852 jako członek Tow. Gospodarczego rozwinął żywą działalność, organizował wystawy, wygłaszał referaty na tematy agrarne i przemysłowe, ogłaszał broszury i artykuły w »Czasie« i »Przeglądzie Powszechnym«. Agitował zwłaszcza za uprzemysłowieniem kraju, racjonalną gospodarką rolną, zreorganizowaniem Tow. Gospodarczego w duchu postępowym, za stworzeniem w Dublanach wyższej szkoły rolniczej, wbrew tendencjom Towarzystwa, które zamierzało tam prowadzić szkołę niższą. Dla zapoznania się ze stanem szkół rolniczych i ogrodów publicznych zagranicą zwiedził w r. 1856 trzydzieści kilka szkół i ogrodów w Austrji, Niemczech, Czechach, Węgrzech, Francji i Belgji. W kwietniu 1857 Tow. Gospodarcze powierzyło mu reorganizację i kierownictwo Dublan, które zastał w stanie opłakanym, W ciągu rocznej pracy, mimo braku funduszów, osiągnął dzięki swej energji poważne rezultaty, tak pod względem organizacji szkoły, jak i gospodarki rolnej. Po roku, wycofawszy się z tego stanowiska, nie przestał się o Dublany troszczyć, jak świadczą użyczane im zasiłki oraz zabiegi A. o stypendja dla uczniów. W 1858 zorganizował Tow. Ogrodnicze. W 1860 jako reprezentant Galicji Wschodniej wziął udział w ankiecie gorzelnianej w Wiedniu.
W 1861, założywszy we Lwowie »Dziennik Polski« przy współudziale Fl. Ziemiałkowskiego i Fr. Smolki, wiódł systematyczną walkę z gabinetem Schmerlinga. Po licznych konfiskatach i procesach prasowych w latach 1862–63 został wraz z Rewakowiczem uwięziony za artykuł: Jak rzeczy stoją w Europie, oskarżony o zbrodnię stanu i zamknięty w więzieniu karmelickiem, z którego wysłał 5 listów otwartych w sprawie Dublan. Wypuszczony z więzienia za kaucją i poręczeniem kilku obywateli, zastał młodzież spieszącą do powstania, a swego 16-letniego syna, Ksawerego, już w jego szeregach. Przyłączywszy się do ruchu, rozwinął żywą działalność mimo internowania i wiszącej kary aresztu, od której zwolniła go dopiero amnestja. Jako komisarz pogranicza lubelskiego organizował oddziały, zaopatrywał je w broń, odzież i żywność. W Łówczy, we dworze, żona jego, z domu de Thullie, pielęgnowała rannych z pomocą córki i ukrywała powstańców, narażając się na rewizje i kwaterunki żandarmów.
Po powstaniu d’A. rozmaitemi wpływami zdobywał dla powstańców i uchodźców karty pobytu, korzystając z licznych znajomości w Wiedniu jeszcze z czasów studjów. Zaprzyjaźniony z Agenorem Gołuchowskim, nieraz oddawał mu usługi tak w kraju, jak i w Wiedniu. Pośredniczył też między Belcredim a Gołuchowskim, dokładając wszelkich starań, aby tenże został powtórnie namiestnikiem Galicji, i żeby Belcredi przyjął jego warunki, doniosłe dla polskości. Istotnie Gołuchowski został mianowany namiestnikiem 20 IX 1866. Do walki z centralistami usiłował wciągnąć d’A. także zorganizowaną reprezentację słowiańską; pośredniczył u Belcrediego w staraniach Dietla o swobody dla Uniwersytetu Krakowskiego, walczył piórem z napaściami pism wiedeńskich na Polaków. W 1872 w porozumieniu z Gołuchowskim wręczył Andrassy’emu memorjał o stanowisku Austrji wobec zagranicy i projektach odbudowy Polski. W 1874 Ministerstwo Rolnictwa powierzyło mu przedkładanie stałych sprawozdań o rolnictwie w kraju. W 1875 wręczył Lasserowi, ministrowi spr. wewn., memorjał, wykazujący, że Austrja, jako państwo jednoczące rozmaite narodowości nie niemieckie, nie powinna mieć charakteru wyłącznie niemieckiego, a prawodawstwo winno być dostosowane do potrzeb narodowości. W czasie wojny rosyjsko-tureckiej w r. 1877, obawiając się poczynań, szkodliwych sprawie polskiej, przeciwdziałał intrygom świętojurców i wydał broszurę: Ostrożnie z ogniem (Lw. 1877), pod pseudonimem »Strażnika Narodowego«.
W latach między 1876 a 1882, rozumiejąc znaczenie kolei dla kraju, podejmował starania, z jednej strony o koncesje na budowę linij drugorzędnych w Galicji, z drugiej o zorganizowanie konsorcjów polskich, co przedstawiało duże trudności. W zorganizowanych obcych konsorcjach starał się wpływami swemi umieścić jaknajwiększą ilość Polaków tak przy eksproprjacji, jak i budowie kolei.
Dotknięty głuchotą w ostatnich latach życia, usunął się w zacisze domowe i pisał pamiętniki. Zmarł w Bolechowie 22 IV 1892.
Działalność jego nosiła charakter bezosobisty. Na celu miał sprawy narodowe i publiczne, dawał inicjatywę, przeprowadzał swe plany, ale na stanowiska przednie wysuwał zawsze innych. Pisywał prace i artykuły z dziedziny polityki, ekonomji i techniki gospodarczej: o fabryce mydła, gorzelnictwie, Iwoniczu i jego źródłach mineralnych, Dublanach, pszczelnictwie itd. Z politycznych, najważniejszem jego dziełem jest: Era Konstytucyjna Austro-Wegierskiej Monarchji od 1848–1881 (Kr. 1881). Używał pseudonimów: »Budzimir Socha« i »Strażnik Narodowy«.
d’Abancourt de Franqueville Franciszek Ksawery, Pamiętniki (rkp.); Chmielowski P., Abancourt Franciszek Ksawery (artykuł w W. Enc. Ill.); »Czas«, Nekrolog, 1892, nr 95.
Helena d’Abancourt