INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Franciszek Ksawery Rostworowski h. Nałęcz     
Biogram został opublikowany w latach 1989-1991 w XXXII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Rostworowski Franciszek Ksawery h. Nałęcz (1749–1816), sekretarz posła konfederacji barskiej w Dreźnie, członek Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji, sędzia kryminalny w powstaniu kościuszkowskim i sędzia pokoju w Księstwie Warszawskim. Ur. 23 XII, był synem Antoniego Jana (zob.) i Konstancji z Lanckorońskich, bratem Andrzeja (zob.), bratankiem Franciszka Jana (zob.). W źródłach występuje przeważnie jako Ksawery.

Edukacją R-ego zajmował się jego stryj Franciszek. Wg słów Michała Starzeńskiego, «bardzo starannie wychowany przez swego stryja, do głębokiego wykształcenia łączył zasady religijne i moralne; był przy tym miłego charakteru i niesłychanej wesołości». Miał też dobrą «znajomość kraju i języka niemieckiego». Wszystko wskazuje, że to R., nie zaś będący szambelanem Stanisława Augusta jego brat Andrzej (jak bezpodstawnie domyślał się Wacław Zawadzki), był owym «bratankiem», który w charakterze sekretarza i szyfranta towarzyszył stryjowi Franciszkowi – posłowi konfederacji barskiej w Dreźnie (od schyłku r. 1769 do wiosny 1772). Jeśli odpowiada prawdzie informacja M. Starzeńskiego, iż R. był «kamerjunkrem dworu saskiego», to ów tytuł mógł otrzymać właśnie w czasie drezdeńskiej misji stryja – dawnego dworzanina i szambelana Augusta III. Około r. 1774 towarzyszył R. jako «mentor» swemu młodszemu krewniakowi Starzeńskiemu, udającemu się na studia przez Drezno do Lipska. Dzięki listom rekomendacyjnym stryja Franciszka i przy pomocy drezdeńsko-lipskich koneksji R-ego edukacyjna peregrynacja dobrze się udała. W pamięci Starzeńskiego zapisały się też figle, jakie wesoły «mentor» płatał saskim celnikom i oberżystom.

Po śmierci ojca (luty 1775) i matki (luty 1777) odziedziczył R. dobra lesznowolskie i mirowickie w ziemi czerskiej. Brał udział w życiu sejmikowym swej ziemi, w listopadzie 1788 marszałkował elekcyjnemu sejmikowi czerskiemu (wybór kandydatów do podkomorstwa). Nie był widoczny w szerszej działalności publicznej. Jego późniejsze zaangażowania w obozie trzeciomajowym, w powstaniu kościuszkowskim i w napoleońskiej orientacji można łączyć z dawną przyjaźnią stryja Franciszka z Józefem Wybickim oraz z koligacją R-ego z Małachowskimi. Około r. 1785 ożenił się (zeznanie dożywocia z marca 1785) z Izabelą Małachowską, córką nieżyjącego już woj. sieradzkiego Mikołaja (zob.), bratanicą późniejszego marszałka Sejmu Czteroletniego Stanisława (zob.), a siostrą Jana Nepomucena (zob.) i gen. Stanisława (zob.). Ze stryjem żony i ze szwagrami pozostawał R. w bliskich stosunkach.

W maju 1791 znalazł się R. w szeregu pierwszych członków «fundatorów» Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej, w nielicznej rubryce «arbitrów». W czasie powstania już w dn. 27 IV 1794 Rada Zastępcza Tymczasowa (RZT), z udziałem J. Wybickiego, «nominowała osoby Ignacego Zapolskiego i Ksawerego Rostworowskiego», aby towarzyszyli gen. Filipowi Haumanowi w pościgu za uchodzącymi z Warszawy rosyjskimi taborami i artylerią. Zaraz po tej misji cywilno-wojskowej RZT w dn. 8 V na wniosek Wybickiego «przydała» R-ego do składu Deputacji Komisyjnej Porządkowej Ziemi Czerskiej (powołanej 30 IV). A w dn. 17 V został on przez RZT też «przydany» wśród 10 nowych sędziów Sądu Kryminalnego Księstwa Mazowieckiego (z pierwotnego 20-osobowego składu tego Sądu połowa odeszła: jedni się «oddalili», drudzy – jak Jan Nepomucen Małachowski – przeszli na inne stanowiska). Po dokonanej przez Radę Najwyższą Narodową reorganizacji sądów, R. został w dn. 11 VI powołany w skład nowego Sądu Kryminalnego Księstwa Mazowieckiego. Wśród 12 sędziów było teraz jedynie pięciu z dawnych 30 nominatów RZT, a R. został wymieniony w składzie jako pierwszy. W dramatycznych i personalnie bardzo zmiennych losach Sądu Kryminalnego (sądzenie oskarżonych w Warszawie o zdradę, kryzysy związane z egzekucjami majowymi i czerwcowymi samosądami) nie był więc R. postacią efemeryczną. W czasach Księstwa Warszawskiego powrócił do sądownictwa jako sędzia pokoju pow. warszawskiego.

W l. 1807–14 rodzina R-ego była bardzo «napoleońska». Dwóch jego synów (Stanisław i Mikołaj) służyło w pułku szwoleżerów gwardii cesarskiej, trzeci (Antoni Meliton) w armii Księstwa. Kiedy wojska rosyjskie zbliżały się do Warszawy, niemłody już i schorowany R. wraz z rodziną 27 I 1813 wyjechał do Krakowa, aby tam połączyć się z synami szwoleżerami i czekać na wyjaśnienie sytuacji. Losy wojny spowodowały dalszą emigrację do Galicji, gdzie Rostworowscy przebywali u swych krewnych: Morsztynów w Raciechowicach i Małachowskich w Dobrej. Dopiero w marcu 1814 wrócili do Warszawy.

Owdowiały R. pod koniec życia zajmował się staranną edukacją najmłodszego syna. Człowiek kulturalny (zasobna biblioteka) i dość majętny (Lesznowola z Zakrzewem, Mirowice z Lisowem i Lisówkiem, dom w Warszawie przy Nowym Świecie), miał liczne potomstwo i nie pozostawił majątków w dobrym stanie. Starszych synów R-ego uposażyła za swego życia jego kuzynka Helena z Suffczyńskich Chrapowicka (zm. 8 VIII 1832), bezdzietna wdowa po kaszt. mścisławskim Józefie (zob.), a po kądzieli wnuczka Jana Wiktoryna Rostworowskiego (zob.). W ten sposób dobra po Chrapowickim (Pruszyn ze Stokiem Lackim w Siedleckiem) dostały się Stanisławowi, Antoniemu zaś przypadł po Suffczyńskich Milejów w Lubelskiem. Mazowieckie majątki R-ego były przeznaczone dla jego młodszych synów. Zmarł w Warszawie 19 V 1816 i został obok żony pochowany w krużganku tamtejszego kościoła Reformatów.

Z małżeństwa z Izabelą z Małachowskich (ok. 1755 – 19 XII 1803) pozostawił R. czterech synów: Stanisława (zob.), Antoniego Melitona (zob.), Mikołaja (informacja o nim przy bracie Stanisławie) i Jana Nepomucena (zob.), oraz trzy córki: Ewę – żonę Kajetana Sobolewskiego, Annę – żonę gen. Floriana Kobylińskiego (zob.) i Rozalię Tadeę, od r. 1821 w Zgromadzeniu Panien Kanoniczek w Warszawie.

 

Tablica nagrobna w krużganku warszawskiego kościoła Reformatów; – Niesiecki; Konarski S., Kanoniczki Warszawskie, Paryż 1952; – Rychlikowa I., Ziemiaństwo polskie 1789–1864, W. 1983; Skałkowski A., Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji, „Pam. Bibl. Kórn.” Z. 2 1930; – Akty powstania Kościuszki, I–III; Księga domowa Leona i Hieronima Kochanowskich, „Przegl. Hist.” T. 20: 1916 s. 194; Polska Stanisławowska w oczach cudzoziemców, Wyd. W. Zawadzki, W. 1963 I–II; Starzeński M., Na schyłku dni Rzeczypospolitej, W. 1914; – B. Kórn.: rkp. 937 k. 11; B. Narod.: rkp. III 3268 t. 2; B. PAN w Kr.: rkp. 1783, 8320 (lauda czerskie) k. 486–487; B. Wydz. Prawa i Administracji UW: Anna Rosner, Sędziowie i urzędnicy pokoju w Księstwie Warszawskim (mszp. rozprawy doktorskiej); Mater. Red. PSB: Stefan M. Rostworowski, Genealogia rodu…; – Dokumenty w posiadaniu rodziny.

Emanuel M. Rostworowski

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Stanisław Rostworowski

1858 - 1888-08-09 malarz
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Antoni Blank

1785-05-06 - 1844-02-20
malarz
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Samuel Korsak

ok. 1745 - 1794-11-04
poseł na sejm I RP
 

Dominik Szulc (Schulc)

1797-04-10 - 1860-12-27
historyk
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.