Strasser Franciszek Ksawery (zm. 1754), lekarz.
Z pochodzenia zapewne Niemiec, między r. 1723 a 1725 osiedlił się w Rzeszowie, nie przyjął jednak prawa miejskiego. Nic nie wiadomo o jego wcześniejszych losach. Julian Nieć przypuszczał, że przybył do Rzpltej już jako renomowany lekarz o doskonałych kwalifikacjach. Wydaje się to prawdopodobne, gdyż znalazł się S. w otoczeniu pisarza polnego kor. Jerzego Ignacego Lubomirskiego. Przez pewien czas łączył być może funkcję nadwornego medyka z pracą w szpitalu rzeszowskim oraz z usługami na rzecz tamtejszego konwentu pijarów. Tytułowano go «Doctor medicinae Ressoviensis». Prawdopodobnie był też właścicielem rzeszowskiej apteki, dobrze zaopatrzonej w medykamenty, identyfikowanej czasem z apteką zakonną pijarów; możliwe jednak, że odnotowanym w r. 1748 aptekarzem był już jego syn Franciszek.
S. dał się poznać przede wszystkim jako skuteczny «tylko jeden na całą Polskę doskonały i doświadczony okulista» (J. I. Lubomirski). Zachowane informacje pozwalają przypuszczać, że w leczeniu opierał się zwłaszcza na ziołach i pochodnych terapii ziołowych. Gdy w r. 1735, podczas walk między zwolennikami Stanisława Leszczyńskiego a wspierającymi Augusta III wojskami saskimi i rosyjskimi, wkroczył do Rzeszowa oddział saski pod dowództwem gen. Jana Sybilskiego, a także oddział rosyjski, S. otoczył opieką lekarską żołnierzy dotkniętych nieokreśloną chorobą zakaźną i prawdopodobnie doradził władzom miasta podjęcie stosownych działań prewencyjnych. Choć udało się wówczas wyleczyć tylko niewielu żołnierzy, dzięki wskazówkom S-a nie doszło do epidemii wśród ludności cywilnej. Na kurację i po poradę przyjeżdżali do S-a do Rzeszowa liczni pacjenci z Podola, Wołynia, Ukrainy, a nawet Litwy. W r. 1744 wyleczył S. miecznika lit. Janusza Aleksandra Sanguszkę, który z wdzięczności podarował mu część wsi Raczyn (woj. wołyńskie). Nie powiodły się natomiast kuracje stolnika łukowskiego Michała Rozwadowskiego (1739) i Katarzyny z Ogińskich Podoskiej (1751). S. przesyłał lekarstwa pomocne w chorobach oczu znanemu krakowskiemu lekarzowi Janowi Nepomucenowi Awedykowi. Wydał opinię, potwierdzającą wyleczenie bp. sufragana przemyskiego Andrzeja Pruskiego z ciężkiej choroby żołądka, dokonane za wstawiennictwem cudownego obrazu Matki Bożej Niepokalanej w Strzyżowie. Co najmniej od r. 1733 był S. rzymskim katolikiem. T.r. ufundował w kościele Pijarów p. wezw. Świętego Krzyża ołtarz św. Jana Nepomucena, był też fundatorem paramentów i strojów liturgicznych. Roztaczał bezpłatną opiekę medyczną nad rzeszowskim klasztorem i konwiktem pijarów. Dn. 30 VIII 1742 został wraz z żoną przyjęty do pijarskiego bractwa modlitewnego. S. zmarł 15 II 1754 w Rzeszowie; był już wówczas uważany za człowieka starego. W mieście ogłoszono żałobę, a uroczyste egzekwie odprawiono w kościele Pijarów. Wdowa zmarła w listopadzie 1755.
S. miał trzech synów: Pawła (zm. 1743), alumna w rzeszowskim kolegium pijarskim, Wiktoryna, pijara, i Franciszka, który przejął prowadzoną przez ojca aptekę, a w r. 1753 uczestniczył wraz z nim w balsamowaniu zwłok Jerzego Ignacego Lubomirskiego.
Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny; – Dzieje Rzeszowa, Red. F. Kiryk, Rzeszów 1994 I; Gąsiorowski L., Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdawniejszych aż do najnowszych, P. 1853; Grzebień L., Parafia w Strzyżowie i kult Matki Bożej Niepokalanej, Kr. 1997; Nieć J., Rzeszowskie za Sasów, Rzeszów 1938; tenże, Zapomniany lekarz, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” T. 15: 1935; Pęckowski J., Dzieje miasta Rzeszowa do końca XVIII wieku, Rzeszów 1913; Świeboda J., Popijarski zespół architektoniczny w Rzeszowie, Rzeszów 1991; tenże, Środki materialne OO. Pijarów w Rzeszowie w XVII–XVIII w., w: Wkład pijarów do nauki i kultury w Polsce XVII–XIX w., Red. I. Stasiewicz-Jasiukowa, W.–Kr. 1993; – B. Czart.: Historia Domus Ressoviensis…, rkp. 1843 s. 39, 54, 61, 66, 72, 79, 81, 85–6, 106–7, 110–11, 117; B. Jag.: rkp. 2249 nr 118, 145–146; – Informacje Józefa Świebody z Rzeszowa.
Katarzyna Kuras