INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Gabriel Ochocki starszy      Dziedzic, Jan (-1660) - Fascia tiarata [...] Andreae Gembicki, Luceoriensis et Brestensis episcopi, Tremesnensis abbatis [...] - Cracoviae [1654] - w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie - sygn.: SD XVII.4.261 - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl - rub

Gabriel Ochocki starszy  

 
 
Biogram został opublikowany w 1978 r. w XXIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Ochocki Gabriel starszy (ok. 1601–1673), lekarz, profesor medycyny i rektor Akad. Krak., rajca i burmistrz krakowski. Pochodził z osiadłej w Krakowie szlacheckiej rodziny h. Ostoja (prawdopodobnie z Ochocic w Sieradzkiem), chociaż ojciec, przyjmując w r. 1593 prawo miejskie przedstawił już genealogię z Lelowa; był synem Gabriela, kupca sukiennego, ławnika (od r. 1609) i rajcy krakowskiego (1614–17), oraz Elżbiety, córki rajcy krakowskiego Jana Fontaniniego. Immatrykulowany w r. 1615 w Akad. Krak. zapoczątkował długoletnią tradycję studiów uniwersyteckich tej inteligencko-mieszczańskiej rodziny, z której do początku XVIII w. 10 członków odbywało studia i uzyskało stopnie naukowe w kraju i za granicą. Sam, po promocji na bakałarza (1620) i magistra (1622) sztuk wyzwolonych, w r. 1622 rozpoczął działalność wykładową na Wydziale Filozoficznym, łącząc obowiązki docenckie z pracą pedagogiczną na stanowisku rektora szkoły mariackiej (1624–6) i seniora Bursy Filozofów (1625–8). W druku zadebiutował wydanym jeszcze na ławie szkolnej Epithalamium (1620) na ślub cześnika krakowskiego Marka Stadnickiego i Marianny Dembińskiej, a w r. 1626 ogłosił – być może z zamiarem ubiegania się o miejsce w Kolegium Mniejszym – rozprawę z zakresu filozofii arystotelesowskiej (Questio de formis substantibus elementorum in misto). Już jednak w n. r. wpisał się na Wydział Lekarski, na którym dość szybko jak na ówczesne stosunki uniwersyteckie uzyskał 28 III 1628 stopień bakałarza medycyny na podstawie tezy Questio de motu cordis. W tym charakterze bezpośrednio po promocji rozpoczął w r. 1628 wykład «Epitome medicinae» i jeszcze t. r. (11 IX) odbył jedną z przewidzianych czterech dysput na stopień doktorski. Od pozostałych trzech i obowiązkowego biennium został zwolniony uchwałą Rady Wydziału z 4 XII 1628 w zamian za opłatę 11 złp. wniesioną do skarbca fakultetu. Złożywszy 22 XII 1628 i 4 I 1629 – w oparciu o «kwestie» De temperamentis (1628) i De sympathia et antipathia mixtorum (1629) – obydwa egzaminy licencjackie, w dn. 30 VIII 1629 uwieńczył trzyletnie zaledwie studia lekarskie pod kierunkiem Macieja Wojeńskiego (od r. 1640 męża siostry O-ego, Barbary Aleksandry) uroczystą promocją na stopień doktora medycyny, obroniwszy dysertację Questio de phrenitide. Inkorporowany 18 I 1629, a więc jeszcze przed uzyskaniem doktoratu, do Wydziału Lekarskiego, w jesieni t. r. uzyskał urlop na wyjazd do Padwy, gdzie 15 XI wpisał się do albumu, a w r. n. piastował godność asesora nacji polskiej; później wyjechał do Rzymu i tam w dn. 28 VIII 1631 uzyskał tytuł doktora praw. Powróciwszy do kraju zdążył jeszcze w r. 1632 podpisać zbiorową deklarację profesorów krakowskich przeciw jezuitom, ale w końcowej fazie konfliktu Akademii z zakonem nie wziął już udziału, zajęty widać obowiązkami wykładowymi i praktyką lekarską, m. in. w charakterze medyka przybocznego woj. krakowskiego Jana Tęczyńskiego.

Na szerszej widowni wystąpił dopiero z chwilą powołania go w r. 1634 do Rady Miejskiej, w której kilkakrotnie, m. in. w l. 1636, 1638, 1640, 1643, 1668, 1670, pełnił obowiązki burmistrza, ponadto burgrabiego ławy, opiekuna wdów i sierot, komisarza do rewizji uzbrojenia i murów oraz sprzedaży realności miejskich. Nierzadko również wysyłany był w specjalnych misjach magistratu krakowskiego, m. in. w r. 1645 do Gdańska na powitanie królowej Marii Ludwiki. Z czasem jako «senior consul», dzięki bogatemu doświadczeniu i znajomości różnych agend administracji miejskiej, wyrobił sobie poważny autorytet w gronie rajców, którzy 15 III 1664 w uznaniu jego trzydziestoletniej pracy dla dobra miasta uwolnili go od podatków. Powiązany koneksjami familijnymi i stosunkami majątkowymi z bogatymi rodzinami patrycjuszowskimi (jak Bryknerowie, Wojeńscy, Fontaninowie, Spinkowie), w ciągu niemal czterdziestoletniego urzędowania reprezentował w Radzie interesy wpływowej oligarchii miejskiej, np. w ostrym konflikcie z pospólstwem (1651–2), kiedy to wraz z Marcinem Paczoską i Jerzym Pipanem usiłował niefortunnie bronić urzędu radzieckiego przed sądem asesorskim o oszustwa podatkowe i niesprawiedliwy podział kontrybucji na wyprawę berestecką. W miarę rosnącego znaczenia w życiu miasta umacniał również O. swoją pozycję na terenie Uniwersytetu, czego wyrazem było powołanie go w r. 1642 na katedrę zwyczajną (lectura ordinaria) medycyny, nominacja na lekarza ubogich studentów fundacji Piotra z Poznania oraz ponawiany wielokrotnie w l. 1642–60 wybór na dziekana Wydziału, w którego imieniu w l. 1635–40 występował czynnie w przewlekłym procesie Akademii z Krzysztofem Naymanowicem. W szczytowy okres uniwersyteckiej kariery wszedł jednak po r. 1649, kiedy jako «niezłomny obrońca praw i przywilejów Akademii» stał się czołowym rzecznikiem i przywódcą opozycji, która pod hasłem obrony niezależności i swobód Uniwersytetu podjęła ostrą walkę z frakcyjnym ugrupowaniem «kurialistów», związanych z kancelarią i dworem bpa Piotra Gembickiego. Podłożem konfliktu stały się narastające od r. 1647 nieporozumienia z Gembickim o mieszanie się w wewnętrzne sprawy Uniwersytetu oraz idące w ślad za tym niesnaski i kłótnie w łonie korporacji akademickiej dotyczące m. in. uprawnień kanclerza do udzielania zezwoleń na responsje, wizytacji kościołów akademickich, obsady beneficjów uniwersyteckich, później prawa cenzury książek. Mimo że O. reprezentował najmniej w tych kontrowersjach zainteresowany Wydział Lekarski, już w r. 1649 przyłączył się do protestu skupionej wokół rektora Stanisława Różyckiego grupy profesorów przeciwko narzuconej przez Gembickiego kandydaturze Zygmunta Gregorowica na prepozyturę św. Floriana, broniąc najpierw na terenie Uniwersytetu i w konsystorzu krakowskim, później również w Nuncjaturze i Trybunale Roty sprawy wybranego przez większość Stanisława Jurkowskiego, za co pozwany przed sąd biskupi (25 II 1650) został 1 IV obłożony – cofniętą zresztą kilka dni później – ekskomuniką. Uzyskawszy 20 IV 1650 w Rocie Rzymskiej zatwierdzenie odbytej 7 XII 1649, a zakwestionowanej przez Gembickiego responsji Jurkowskiego na Wydziale Teologicznym zgromadził, a następnie 20 VII 1650 oblatował przed notariuszem publicznym zbiór dokumentów, orzeczeń kazuistycznych i aktów sądowych dotyczących uprawnień Uniwersytetu i rektora w sprawach jurysdykcji oraz powołań na katedry i beneficja kościelne. Postawa ta zapewniła mu poparcie większości w czasie burzliwej elekcji (17 X 1650), w czasie której, ku niezadowoleniu Gembickiego, został wybrany na rektora na półr. zim. 1650/1. Wkrótce po objęciu rządów wznowił na terenie Kurii Papieskiej proces w sprawie responsji Jurkowskiego oraz wniósł podobną skargę o niedopuszczenie przez biskupa (15 X) do inkorporacji na Wydziale Lekarskim Piotra Mucharskiego, wreszcie 24 I 1651 przedstawił na konwokacji uniwersyteckiej całą listę «grawaminów» na bezprawne poczynania Gembickiego, nawołując zebranych do solidarnej obrony praw i przywilejów Akademii. Mimo pogróżek, a nawet protestacji wniesionej przeciwko stronnikom Gembickiego – sportretowanych współcześnie w zjadliwym pamflecie Jołtusa Rzymianina – w czasie nowych wyborów na urząd rektorski (kwiecień 1651) nie zdołał sobie zapewnić poparcia większości i musiał ustąpić wskutek – jak twierdził Marcin Radymiński – intryg Justusa Słowikowskiego na rzecz kandydata opozycji Jakuba Górskiego.

Odsunięty od władzy i zwalczany przez nieprzychylną mu frakcję kurialistów w l. 1652–3, O. nie zaprzestał opozycji przeciwko Gembickiemu, a nawet odniósł na tym polu pewne sukcesy, uzyskując 8 IV 1652 w Rocie Rzymskiej cofnięcie ekskomuniki i pozostawienie Akademii «in quieta et pacifica possesione». Jesienią 1653, w pełnej napięcia atmosferze oburzenia na nowe antyuniwersyteckie wystąpienia Gembickiego, objął ponownie berła rektorskie na półr. zim. 1653/4 i już w czasie elekcji (20 X) wniósł do Kurii Papieskiej skargę na zarządzoną przez biskupa 8 VI wizytację kolegiat uniwersyteckich Św. Anny i Św. Floriana, a po nadejściu do Krakowa breve papieskiego Innocentego X z 5 IX t. r., potwierdzającego uprawnienia kanclerskie biskupa krakowskiego, zainicjował za pośrednictwem konserwatora Uniwersytetu królewicza Karola Ferdynanda (19 XI 1653) na dworze królewskim, w sejmie i senacie wielką akcję propagandową, w wyniku której Jan Kazimierz i kilkunastu dostojników państwowych i kościelnych wystosowało do papieża listy w obronie Akademii. Z tą samą konsekwencją zwalczał również w czasie następnych kadencji (w półr. letn. 1654 i półr. zim. 1654/5) wszelkie próby naruszenia sądowych uprawnień rektora i samorządu Uniwersytetu. W l. 1654–5, wraz z Franciszkiem Rolińskim, popadł w dodatkowy konflikt z Gembickim o opodatkowanie domów kapitulnych przez Radę Miejską. W tych warunkach bezowocne okazały się próby pojednania obydwu stron, podjęte w maju 1654 przez nuncjusza P. Vidoniego oraz z początkiem 1655 r. przez bpa chełmińskiego Jana Gembickiego i innych senatorów. W suplice wniesionej w marcu 1654 do Rzymu Uniwersytet zarzucił kanclerzowi, że łamiąc prawa i przywileje królów polskich i Stolicy Apostolskiej zamierza «Akademię Królestwa» przekształcić w «prywatną szkółkę biskupią». Gembicki ze swej strony w obszernym memoriale do papieża Aleksandra VII z kwietnia 1655 oskarżał O-ego, że jako człowiek świecki i żonaty lekceważy władzę kościelną, uzurpując sobie prawa przysługujące kanclerzowi i ordynariuszowi diecezji. W obronie swego rektora 19 V 1655 Uniwersytet wysłał delegację na sejm warszawski, wyjednując i tym razem u wielu wpływowych osobistości pisemne instancje do Stolicy Apostolskiej, z prośbą o potwierdzenie samorządowych praw Akademii.

Ustąpiwszy w kwietniu 1655 po przepisanej statutami kadencji, w kilka miesięcy później objął O. nieoczekiwanie ponownie ster rządów Akademii po zmarłym nagle 1 X t. r. rektorze Mateuszu Kraśnickim i jako wicerektor kierował w pierwszych tygodniach oblężenia miasta (1–15 X) przez wojska szwedzkie przygotowaniami do ewakuacji i zabezpieczenia majątku Akademii. Po zajęciu Krakowa przynajmniej do końca 1655 r. pozostał w mieście, w dn. 31 X został bowiem aresztowany na ratuszu, wraz z innymi rajcami, przez szwedzkie władze wojskowe za odmowę zapłacenia kontrybucji. Po r. 1657 rzadziej już udzielał się w życiu publicznym Akademii, niemniej jeszcze w l. 1657/8–1659/60 uczestniczył, wraz z innymi profesorami medycyny (F. Roliński, J. Łopacki, P. Mucharski), przy wyborach rektorskich w ambicjonalnych sporach proceduralnych i wewnętrznych rozgrywkach zwalczających się koterii, a nawet w jesieni 1659 – prawdopodobnie w związku z niezgodną elekcją – pełnił urząd prorektora. W dn. 29 X 1668 z powodu choroby i podeszłego wieku wniósł prośbę o zwolnienie z obowiązków na Wydziale Lekarskim, ustępując miejsca synowi Gabrielowi.

Jak większość medyków krakowskich tego okresu doszedł O. do znacznego majątku, w skład którego obok kilku kamienic (przy Rynku, ul. Grodzkiej, Floriańskiej) wchodziły również dobra ziemskie w pow. pilzneńskim (klucz żabieński z miastem Żabno, wsiami Konary, Zelanka, Nieczajna, Odporyszów, Sieradza oraz folwarkiem Piaski koło Konar), nabyte ok. r. 1655 od starosty nowokorczyńskiego Jana Dembińskiego. Zapobiegliwą troską o podniesienie gospodarcze tych posiadłości (18 XI 1666 wyjednał od Jana Kazimierza przywilej na dwa jarmarki w Żabnie) nie zdołał powstrzymać postępującej dewastacji samego miasta i okolicznych wsi, pustoszonych przez wojska szwedzkie, kwarciane, swawolne kupy żołdactwa (1653–7) i zajazdy Jana Dembińskiego (który wbrew kontraktowi wymuszał od poddanych podatek łanowy). Szczególnie ucierpiało Żabno od wielkiego pożaru, wznieconego w r. 1673 podczas przejścia pospolitego ruszenia. Umierając 22 III 1673 pozostawił O. zatem rodzinie tylko część swej pokaźnej fortuny, która przypadła 6 dzieciom zrodzonym w małżeństwie z Barbarą Bryknerówną, córką Stanisława, przysiężnika najwyższego prawa magdeburskiego.

Z 4 synów O-ego najstarszy Gabriel (zob.) poszedł w ślady ojca, młodszy Jan, student Uniwersytetu, wstąpił do klasztoru Dominikanów w Krakowie i w l. 1674–5 przebywał na studiach w Hiszpanii, następnie w Kolegium Sopra Minerva w Rzymie, Stanisław Jacek po studiach w Krakowie «kształcił się w obcych krajach» i – jak się zdaje – ok. r. 1676 pozostawał pod opieką stryja Piotra O-ego, Kazimierz Jan, żonaty (1694) z Katarzyną Karmichelówną, żył jeszcze w r. 1704. Z dwóch córek Jadwiga wyszła za mąż za mieszczanina krakowskiego Antoniego Borgogniego, o młodszej Petroneli brak bliższych wiadomości.

Młodszy brat O-ego Piotr, w l. 1649–52 ławnik krakowski, później (1681) stolnik grabowiecki, upomniał się o utracony klejnot szlachecki i na sejmie koronacyjnym 1676 wraz z bratankiem Stanisławem Jackiem otrzymał zniesienie «abusum szlachectwa» za zasługi wojenne i rany odniesione «w potrzebie ze Szwedami». Z pozostałych braci O-ego Sebastian, ławnik krakowski (1633–40), pozostał w stanie mieszczańskim, trudniąc się handlem, Hieronim (zm. 1676) po studiach w Akad. Krak. (immatrykulowany w r. 1627), Padwie (1636) i prawdopodobnie w Rzymie, gdzie promował się na doktora praw, poświęcił się karierze kościelnej i jako protonotariusz apostolski został asesorem w kurii bpa P. Gembickiego; był kanonikiem kolegiaty Wszystkich Świętych (1648–55), kustoszem pileckim (od r. 1643), posiadał nadto kanonię (oficjalat) w Wiślicy oraz probostwo w Stróżyskach. Starsza siostra Ochockich Barbara Aleksandra ok. r. 1640 wyszła za mąż za dra medycyny i profesora Akad. Krak. Macieja Wojeńskiego, młodsza Anna wstąpiła do klasztoru Norbertanek w Imbramowicach.

 

Estreicher; Enc. Org.; Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny; Kośmiński, Słown. lekarzów; Niesiecki, Uruski; – Bieniarzówna J., Mieszczaństwo krakowskie XVII w., Kr. 1969; Kiryk F., Miasta powiatu dąbrowskiego w okresie przedrozbiorowym, w: Dąbrowa Tarnowska, W.–Kr. 1974; Lachs J., Kronika lekarzy krakowskich XVII w., P. 1929; tenże, Lekarz szkolny przy Uniwersytecie Jagiellońskim, Kr. 1903; tenże, Polscy uczniowie Padewskiej Szkoły Lekarskiej, „Arch. Hist. Med.” T. 2: 1925 s. 66; Majer J., Wiadomości z życia profesorów Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim, Kr. 1862; Muczkowski J., Mieszkania i postępowanie uczniów krakowskich w wiekach dawniejszych, Kr. 1842 s. 58; Ostrowski T., O stopniach medycznych Gabriela Ochockiego, „Arch. Hist. Med.” T. 14: 1934 s. 30–53; Przyboś A., Akademia Krakowska w drugiej poł. XVII w., w: Dzieje UJ, I; Ptaśnik J., Walki o demokratyzację Krakowa w XVII i XVIII w., „Kwart. Hist.” T. 43: 1929 s. 5–6; Wicher W., X. Szymon St. Makowski teolog, moralista polski z XVII w., Kr. 1926; Wyczawski H., Biskup Piotr Gembicki 1585–1657, Kr. 1957; – Album stud. Univ. Crac., IV; Arch. nacji pol. w Padwie; Cracoviensis Canonisationis B. Joannis Cantii positio, Kr. 1676; Statuta nec non liber promotionum; Prawa, przywileje i statuta m. Kr., II; Temberski, Roczniki; Vol. leg., IV 404; Z dawnych metryk kościoła Mariackiego, Oprac. J. Sygański, „Mies. Herald.” R. 3: 1910; – Arch. UJ: rkp. nr 19, 20, 21, 35 s. 359–361, 536, 551–564, 595–604, nr 471/2 s. 171–175, 369–372, 439–445, nr 69 s. 89–107, nr 95, nr 208 s. 371, 790–795, nr 296 s. 31 n., nr 297 s. 83 i passim, ponadto Akta pap. Fasc. 490, 491; B. Jag.: rkp. 220, 226 IV 457–855, nr 2267, 5357 III, 5359; – Wypisy z akt miejskich Krakowa udostępnione przez prof. J. Bieniarzównę.

Leszek Hajdukiewicz

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

dzieci - 6 (w tym 4 synów), doktorat praw, publikacje filozoficzne, uniwersytet w Padwie, obrona Krakowa 1655, rodzeństwo - 5 (w tym 3 braci), ojciec - mieszczanin, ojciec - kupiec, Rada Miejska Krakowa, spory uniwersytetów z jezuitami, okupacja Krakowa przez Szwedów 1655, mieszczaństwo krakowskie, magisterium sztuk wyzwolonych, studia w Krakowie, Wydział Filozoficzny UJ, kara ekskomuniki, posiadanie kamienicy w Krakowie, Wydział Lekarski UJ, dobra w Pow. Pilzneńskim, Akademia Krakowska XVII w., Bursa Filozofów w Krakowie, herb rodu Ostojów, bakalaureat sztuk wyzwolonych, publikacje panegiryczne, rektorat Uniwersytetu Jagiellońskiego, dobra złupione przez Szwedów, brat - doktor praw, pochówek w Krakowie, brat - kupiec, twórczość epitalamijna, ojciec - rajca, pozyskiwanie przywilejów na targi, siostra - zakonnica, syn - lekarz, dobra złupione przez wojsko koronne, syn - profesor medycyny, brat - proboszcz, brat - protonotariusz apostolski, uwolnienie od ekskomuniki, witanie królowych w kraju, dziekanat Wydziału Lekarskiego UJ, areszt szwedzki, doktorat medycyny, brat - kanonik wiślicki, spory biskupów z uniwersytetami, syn - Dominikanin, ojciec - ławnik, brat - ławnik krakowski, syn - doktor medycyny, spory patrycjatu z pospólstwem miejskim, syn - zakonnik, burmistrzostwo Krakowa, dobra splądrowane przez szlachtę, druki żałobne ku czci, siostra - norbertanka, rodzina Ochockich h. Ostoja, matka - córka rajcy, mieszczaństwo pochodzenia szlacheckiego, syn - burmistrz, pochówek w Kościele Mariackim w Krakowie
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Chmura tagów

Postaci powiązane

 

Gabriel Ochocki młodszy

1 poł. XVII w. - 1682-07-22 burmistrz Krakowa
 
 
    Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.