Spazzio (Spacy, Spatz) Giovanni (Jan) (zm. 1726), architekt i budowniczy. Pochodził z rodziny wywodzącej się z regionu Tessynu (Ticino) w południowej Szwajcarii. Artyści o tym nazwisku znani byli z działalności budowlanej na terenie Czech od XVI w.
S. przybył do Polski z Nysy na Śląsku, gdzie mieszkała jego rodzina. Po raz pierwszy jego obecność w Warszawie została odnotowana 29 IX 1714, w związku z zatrudnieniem go przez hetmanową w. kor. Elżbietę Sieniawską. S. nie chciał podpisywać umowy na czas nieograniczony, dopóki hetmanowa nie weźmie «próby kunsztu i umiejętności»; w początku r. 1715 został S. przyjęty do pracy przez Sieniawską na rok, w r. 1716 – bezterminowo. Początkowo mieszkał w Łubnicach (Sandomierskie). Tu w listopadzie 1714 wykonał pierwsze projekty pałacu, w czerwcu r.n. zaprojektował fasadę, w styczniu 1716 pałacową kaplicę kopułową. Dn. 9 II 1717 przybył do Krakowa, skąd wyjechał do rodziny (żony, dzieci) m.in. na Śląsk; był w Oppogien. Powrócił do Krakowa 1 IV t.r., sprowadzając ze sobą sztukatora Franciszka Fumo (swego przyszłego zięcia) i być może Franciszka Ksawerego Mayera. Od 28 IV t.r. (przez 6 tygodni) nadzorował w Rytwianach remont kościoła Kamedułów obejmujący m.in. naprawę sztukaterii, uzupełnienie malowideł, postawienie dwóch rzeźb od frontu. W r. 1717 (maj i październik) i 1718 przebywał w Tęczynie, gdzie sprawował nadzór nad kamieniarzami odkuwającymi odrzwia i kolumny z marmuru. W r. 1718 doglądał prac nad konserwacją kościoła Kapucynów we Lwowie. Od kwietnia 1719 przebywał w Wysocku (w woj. ruskim), gdzie wykonał plany tamtejszego pałacu; po wyjeździe przypominał z Sieniawy, «aby się tam planty mojej trzymać». Wiosną 1719 zajmował się w nieustalonej miejscowości reperowaniem kościoła grożącego zawaleniem. W t.r. zaprojektował dla Sieniawy kościół paraf. p. wezw. Wniebowzięcia Najśw. Marii Panny i zawarł kontrakt z murarzem Krzysztofem Godnym z Brzeżan. W r. 1719 cierpiał z powodu poważnych ran na nodze, utrudniających poruszanie się. Dn. 16 VI t.r. w liście do prowincjała paulinów w Częstochowie Konstantego Moszyńskiego, tłumaczył się chorobą z niedotrzymania słowa (dotyczyło to najpewniej jakiegoś zamówienia), zaś 10 VIII t.r. posłał prowincjałowi plany ołtarza (zapewne głównego) wraz z tabernakulum do kościoła na Jasnej Górze, z prośbą o opinię (projekt niezrealizowany). Jednocześnie poufnie wyznał, że chętnie by zrezygnował z pracy u Sieniawskiej, być może (wg A. Jaśkiewicza) ze względu na konflikty ze swymi współpracownikami (m.in. z Antonim Petrim). Nadal jednak pracował dla hetmanowej przy budowie pałacu łubnickiego; projektował wnętrza, w r. 1719 została ukończona fasada, w grudniu t.r. zaprojektował S. rzeźby na fronton. Dn. 4 VIII 1730 donosił Sieniawskiej o zakończeniu prac w Łubnicach. W t.r. doglądał budowy pałacu w Wysocku (później przeprojektowanego przez Mayera), w lipcu i sierpniu t.r. – kościoła w Sieniawie (dokończonego wg zamysłu Francesco Capponiego) i przebudowę pałacu w Oleszycach (woj. bełskie). W początku 1721 doglądał robót w Zagości (w Sandomierskiem), w lutym t.r. przebywał w Tęczynie, a 28 II t.r. informował, że wybrał się «w podróż domową» na Śląsk i do Pragi z zamiarem sprowadzenia snycerza mogącego ukończyć ołtarz kaplicy w Łubnicach. Wtedy przywiózł Johanna Georga Däringera oraz pochodzącego z Wiednia Johanna Eliasa (Jana Eliasza) Hoffmanna. W r. 1722 nadal kierował pracami (wg własnych projektów) malarskimi i sztukatorskimi przy dekoracji wnętrz pałacu w Łubnicach. Dn. 29 IV 1722 przyjechał na dwa tygodnie do Krakowa, aby kontrolować zaczętą tam budowę szkoły pijarów. Zapewne można S-ę identyfikować z architektem występującym w źródłach jako Giovanni Dominik Spazzi, który zaprojektował przebudowę lewego skrzydła pałacu w Chýnowie (na terenie Czech, 1722). W lecie 1723 nadzorował S. pokrywanie blachą ołowianą dachu kościoła na podwarszawskim Czerniakowie (z fundacji Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, ojca Sieniawskiej).
W l. 1721–6 był S. generalnym architektem i nadzorcą prac (wspólnie z kierownikiem robót Józefem Fontaną) w pałacu w Wilanowie (kupionym przez Sieniawską w r. 1720). W lecie 1722 zajmował się tam sprawą remontu galerii, w maju r.n. pilnował pokrywania hełmów wież pałacowych, a w czerwcu t.r. przeprowadził zabieg wzmocnienia fundamentów i podstawy wieży, co było niespotykanym w Polsce przedsięwzięciem technicznym. S. pisał, że w czasie tych prac: «korpus jej [wieży] na powietrzu stał z podziwianiem wszystkich tu przytomnych». W t.r. zajmował się także architekturą skrzydeł pałacu wilanowskiego (rozpoczętych przez Augustyna Locciego), 10 VI t.r. radził Sieniawskiej realizację planu fasad od strony dziedzińca takich, jak na galerii. W r. 1724 prowadził prace wewnątrz pałacu, a we wrześniu t.r. skarżył się na brak pracowników, gdyż król August II «mularzy zabrał na Teatrum». Wtedy też zakończył S. projekty oficyn dla pałacu w Łubnicach. W marcu 1725 wyjechał na Śląsk i do Czech (zapewne na ślub swej córki z Franciszkiem Fumo, który mu towarzyszył w podróży). W Pradze oczekiwał przez trzy tygodnie na sztukatora P. I. Comparettiego, poleconego przez architekta A. Bibienę. Comparetti i Fumo pod jego okiem i wg jego projektu wykonywali dekorację sztukateriami pałacu w Wilanowie. W r. 1725 wg projektu S-a budowano w Wilanowie Pomarańczarnię. W czerwcu t.r. zakończył S. krótki ponowny pobyt w Czechach i w lipcu przybył do Wilanowa. W maju 1726 zapadł na zdrowiu, zmarł w początku sierpnia t.r. w Wilanowie.
Cała twórczość S-a związana była z mecenatem hetmanowej Sieniawskiej i jej najbliższej rodziny. S. wykonywał projekty budowy i przebudowy większości jej fundacji w zakresie architektury, a także dekoracji malarskiej, rzeźbiarskiej i rzemiosła. Zatrudniał artystów i rzemieślników (często za granicą) pod gust fundatorki. Był cenionym i wszechstronnym artystą, projektującym «wykwintne kompozycje architektoniczno-dekoracyjne w duchu zitalianizowanej wersji czesko-austriackiej późnego baroku» (Jacek Gajewski).
S. miał żonę, której imię i pochodzenie nie jest znane. Pozostawił córkę, zamężną z Franciszkiem Fumo (ślub w r. 1725 i od t.r. mieszkającą w Polsce), której Sieniawska 12 VI 1727 poleciła wypłacić kwotę 2940 złp.
Łoza, Architekci; PSB (Sieniawska Elżbieta); Schweizerisches Künstler-Lexikon, Fruenfeld 1913 III; Slovenský Biografický Slovník, Martin 1992 V; Słown. Artystów Pol. (P. J. Comparetti, F. Fumo); – Hrady, zamky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, Praha 1986 V; Poche E., Umělecké památky Čech, Praha 1977 I 227; – Aftanazy R., Materiały do dziejów rezydencji, W. 1991 VIII; Bartczakowa A., Jakub Fontana architekt warszawski XVIII wieku, W. 1970; Bohdziewicz P., Korespondencja artystyczna Elżbiety Sieniawskiej z lat 1700–1729 w zbiorach Czartoryskich w Krakowie, „Rozpr. Wydz. Hist.-Filoz. KUL” T. 30: 1964 (Rec. w „Biul. Hist. Sztuki” T. 26: 1964 s. 312); Brykowska M., Pustelnia Złotego Lasu, w: Sztuka około roku 1600, W. 1974 s. 233; Fijałkowski W., Wilanów, W. 1973 s. 45–9, 52; tenże, Wilanów i zespół pałacowo-ogrodowy, W. 1962 s. 19, 41, 44; Gajewski J., Architekci w służbie i na usługach hetmanowej Elżbiety Sieniawskiej, w: Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, W. 1988 s . 378–85; tenże, Elżbieta Sieniawska i jej artyści, w: Mecenas, kolekcjoner, odbiorca, W. 1984 s. 286–301; Hentschel W., Die sächsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen, Berlin 1967; Jaśkiewicz A., Z dziejów mecenatu artystycznego i kulturalnego o. Konstantego Moszyńskiego, „Studia Claromontana” T. 4: 1983 s. 354–5, 372; Kuśnierz K., Sieniawa, założenie rezydencjonalne Sieniawskich, rozwój przestrzenny z XVII oraz XVIII wieku, Rzeszów 1984 s. 68–9; Majdowski A., Ze studiów nad fundacjami Potockich w Wilanowie, Bibl. Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, S. C., W. 1993 t. 7 s. 57; Popiołek B., Królowa bez korony. Studium z życia i działalności politycznej Elżbiety Sieniawskiej, Kr. 1996; Umiński Z., Kościół i klasztor podominikański w Sieniawie, L. 1954; Zagórowski O., Architekt Kasper Bażanka około 1680–1726, „Biul. Hist. Sztuki” T. 18: 1956 s. 89, 111; – Arch. Klasztoru Paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie: rkp. 1219 s. 241–242, 245; B. Czart.: rkp. 2901 IV s. 33, rkp. 5953 III (listy S-a 39786–39874).
Rafał Róg