Spława-Neyman Gustaw (Augustyn), pseud.: Grzymała, Jan Andrzej Czajka (1890–1966), inżynier leśnik, działacz społeczny, żołnierz AK. Ur. 5 XI w Fermie Książęcej (gub. kijowska), był synem Hermogenesa (1855–1938), dzierżawcy majątku Dąbrówka (pow. taraszczański), i Marii Józefy Długołęckiej (1860–1928); mimo zamieszkania w Rosji, posiadał poddaństwo pruskie.
S.-N. uczył się w gimnazjum w Białej Cerkwi, gdzie zdał maturę ze złotym medalem w r. 1909. Następnie studiował nauki przyrodnicze na Wydz. Filozoficznym UJ, lecz niezbyt pilnie i 25 I 1911 uchwałą Senatu Akademickiego udzielono mu nagany z zagrożeniem wydalenia (wg relacji rodzinnych zaniedbanie w studiach wynikało z zaangażowania syna w działalność polskich organizacji niepodległościowych). W następnym r. akad. studiów już nie kontynuował, odbył natomiast roczną praktykę w lasach dóbr Potockich Szepetówka (pow. zasławski). W l. 1912–14 studiował leśnictwo w Hochschule für Bodenkultur w Wiedniu. Tu wraz z Witoldem Olszańskim utworzył sekcję przyrodniczą przy kole rolniczo-leśnym polskiego stow. «Ognisko» i pełnił funkcję kustosza zbiorów przyrodniczych, a także wstąpił do «Zarzewia» i Polskich Drużyn Strzeleckich. Dn. 26 V 1914 Komenda Miejscowa IV Okręgu Wiedeń mianowała go podoficerem – kadetem liniowym tajnej Armii Polskiej (używał wówczas pseud. Jan Andrzej Czajka). W początkach pierwszej wojny światowej pracował na Polesiu i Podolu jako kierownik drużyny urządzania lasu w firmie «Silva» z Kijowa. W listopadzie 1918 przedostał się do Warszawy, wstąpił do 1. pułku szwoleżerów Legii Akademickiej (szwadron Ludwika Kmicica-Skrzyńskiego) i został ranny podczas zdobywania Wilna (kwiecień 1919). W r. 1920 był sekretarzem starostwa w Pińsku. Od 23 XII t.r. pracował w Dep. Leśnictwa Min. Rolnictwa i Dóbr Państwowych w Warszawie. Równocześnie od stycznia 1921 kontynuował studia z zakresu leśnictwa w SGGW; uzyskał 21 III 1924 dyplom inżyniera leśnictwa. W l. 1924–31 był nadleśniczym w Kartuzach, działając równocześnie od r. 1925 jako prezes tamtejszego oddziału Polskiego Tow. Krajoznawczego (PTK) i ławnik Pomorskiego Okręgu Wojewódzkiego PTK (od r. 1930). Ponadto od r. 1929 był delegatem Komitetu Państwowej Rady Ochrony Przyrody (KPROP) na pow. kartuski i od października 1932 także na powiaty poznański i śremski. W l. dwudziestych był członkiem Otwockiego Tow. Łowieckiego.
Dn. 5 XI 1931 objął S.-N. nadleśnictwo Mosina na terenie projektowanego wówczas Wielkopolskiego Parku Narodowego (WPN). Dla jego realizacji rozpoczął ścisłą współpracę z Adamem Wodziczką w zakresie prawnego ograniczenia wyrębów leśnych, wytyczenia rezerwatów ścisłych (Puszczykowo i Ludwikowo) oraz prowadzenia terenowych badań naukowych. Równocześnie w l. 1936–9 był państwowym kuratorem lasów Radziwiłłów w Antoninie (pow. ostrowski). W tym okresie działał też społecznie, m.in. był prezesem Polskiego Związku Zachodniego na powiat śremski, jako przewodniczący koła «Rodzina Leśnika» założył w Pożegowie ochronkę dla dzieci robotników leśnych. W r. 1937 został członkiem Komisji WPN w KPROP i od kwietnia 1939 członkiem zarządu Komisji Naukowej Poznańskiego Oddziału Związku Leśników RP. Niedługo przed wybuchem wojny utworzył oddział organizacji «Przysposobienie Wojskowe Leśników».
Po wybuchu drugiej wojny światowej 5 IX 1939 ewakuował się S.-N. wraz z rodziną przez Siedlce, Białowieżę i Łuck do Kiwerc na Wołyniu, skąd w listopadzie t.r. przeniósł się do Lwowa. W czerwcu 1940 uzyskał zgodę niemiecko-sowieckej komisji repatriacyjnej i wyjechał do Warszawy. Od lipca t.r., dzięki Teofilowi Lorkiewiczowi, pracował jako technik leśny w Inspektoracie Lasów (Forstinspektion) w Końskich. Tam starał się utrudniać realizację niemieckich planów rabunkowych wyrębów, m.in. w Lasach Samsonowskich, i ułatwiał dostęp do drewna budulcowego gospodarzom spacyfikowanych wsi Gałki, Hucisko, Stefanów i in. Od r. 1941 należał do ZWZ (potem AK) z pełnomocnictwem Delegatury Rządu RP na Kraj ds. leśnych w Obwodzie Końskie. Od marca 1943 w jego mieszkaniu mieściła się kasa i archiwum komendy Obwodu AK Końskie, a także skrzynka kontaktowa i kwatera łączników. Zagrożony aresztowaniem, wyjechał z rodziną 18 II 1944 do Chronowa (pow. szydłowiecki), gdzie zamieszkał pod przybranym nazwiskiem Andrzej Sumowski w majątku Zdzitowieckich. Tu nadal działał do końca wojny w podobwodzie Wolanów Obwodu AK Radom.
Dn. 10 III 1945 powrócił S.-N. na stanowisko nadleśniczego w Mosinie (Ludwikowie) i kontynuował zabiegi o utworzenie WPN. Jako członek Kuratorium WPN (od kwietnia 1946) był współtwórcą projektów granic, planu urządzenia, zagospodarowania i dekretu utworzenia parku złożonych w r. 1949 w Min. Leśnictwa. Prowadził akcję scaleniową lasów i enklaw rolnych wokół nadleśnictwa Ludwikowo, zwiększając tym samym obszar przyszłego WPN. Wytypował nowe rezerwaty przyrody i prowadził gospodarkę ochronną, ograniczając cięcia drzewostanów, zalesiając enklawy rolne i przebudowując sztuczne drzewostany sosnowe. W r. 1947 urządził w Jeziorach Stację Bioekologii Leśnej Inst. Badawczego Leśnictwa i kierując nią do r. 1951, zorganizował badania gleboznawcze, typologii leśnej i meteorologii w celu poznania biocenozy lasów przyszłego WPN. Zainicjował i wspólnie z Józefem Kostyrko utworzył Muzeum Przyrodnicze w Puszczykowie, otwarte w lipcu 1952. W tym czasie S.-N. pełnił też funkcje w państwowej administracji leśnictwa, m.in. był delegatem ministra leśnictwa do organizacji administracji leśnej na Ziemiach Zachodnich rejonu Gorzowa i Zielonej Góry (1946–7) oraz ds. przebudowy gospodarki leśnej (1948–9). W Poznańskim Okręgowym Zarządzie Lasów Państwowych (OZLP) uczestniczył w opracowaniu projektów rozporządzeń dotyczących programów prac i ustrojów okręgów, rejonów i nadleśnictw. Od r. 1952 był członkiem Woj. Komitetu Ochrony Przyrody w Poznaniu. W l. 1947–9 na Wydz. Rolniczo-Leśnym Uniw. Poznańskiego prowadził wykłady poświęcone problematyce parków narodowych i rezerwatów przyrody w Polsce. Opublikował kilka artykułów, m.in. Drogi realizacji Wielkopolskiego Parku Narodowego („Chrońmy Przyr. Ojczystą” 1947 z. 3–4) i Uprawy podokapowe w gospodarce bezzrębowej („Las Pol.” 1949 nr 3). W okresie stalinowskim S.-N. był szykanowany przez OZLP w Poznaniu i 31 III 1953 bezprawnie, przed upływem czasu, przeniesiono go na emeryturę. Pozostał jednak aktywny, m.in. na zlecenie Władysława Szafera opracował w r. 1954 dokumentację zasięgu jodły i świerka w północno-zachodniej Polsce. W r. 1957 został zrehabilitowany przez Min. Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego i powołany na rzeczoznawcę Zespołu Gospodarki Leśnej Rady Naukowej utworzonego t.r. WPN. Opracował wspomnienia ze swojego życia (rkp. w posiadaniu rodziny). Zmarł nagle 28 XI 1966 w Puszczykowie pod Poznaniem, pochowany został na cmentarzu w Mosinie. Odznaczony był m.in. dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1938, 1956).
W małżeństwie zawartym 20 II 1924 z Felicją Ireną Pacja (1898–1986), w l. wojny łączniczką AK, miał S.-N. troje dzieci: Stanisława (ur. 1929), docenta dr. habilitowanego inżyniera leśnictwa, Barbarę (ur. 1924), zamężną Zeltt, chemika, podczas wojny łączniczkę i sanitariuszkę AK, odznaczoną Krzyżem Walecznych, i Marię (ur. 1927), zamężną Zierhoffer, lekarza psychiatrę.
Anders P., Dzięczkowski A., Wielkopolski Park Narodowy. Przewodnik, P. 1988 s. 184–5; – Bagiński H., U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908–1914, W. 1935; Broda J., Dzieje ruchu związkowego robotników drzewnych i pracowników leśnictwa w Polsce do 1939 roku, W. 1977; Brzozowski S., Studia rolnicze, leśne i weterynaryjne Polaków w Wiedniu od XVIII do XX wieku, Wr. 1967 s. 175; Księga pamiątkowa SGGW (1958), II; Pięćdziesiąt lat leśnictwa gdańskiego 1945–1995, Gd. 1996 s. 210; Zwolska A., Twórcy i obrońcy Wielkopolskiego Parku Narodowego, Puszczykowo 1992 s. 7, 62, 65 (fot.), 67–9, 75, 125; – Almanach leśny. Rocznik personalny administracji lasów państwowych 1933, W. 1933 s. 72; Borczyński M., Almanach polskich leśników kombatantów, P. 1997 s. 352 (pod nazwiskiem Neyman-Spława); Spisok dvorjan kievskoj gubernii, Kiev 1906 s. 181; – „Gaz. Puszczykowska” 1991 nr 1 (A. Zwolska, fot.); „Kalendarz Leśny Inform.” 1926 s. 93, 1927 s. 217, 1928 s. 352, 1929 s. 198, 1939 s. 173; „Kur. Pozn.” R. 30: 1935 nr 457 (Wyd. P); „Kur. Wpol.” R. 3: 1948 nr 67; „Kwartalny Biul. Inform. o Ochronie Przyr.” 1933 nr 2 s. 2, 1934 nr 2 s. 12, 1935 nr 3 s. 5, 1936 nr 1/2 s. 7, 1937 nr 4 s. 17, 1938 nr 1 s. 15, nr 4 s. 18, 1939 nr 1, s. 26 nr 2 s. 59; „Ochrona Przyr.” R. 12: 1932 s. 159; „Ziemia” 1925 nr 10–12 s. 266, 1930 nr 9 s. 179; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Chrońmy Przyr. Ojczystą” R. 23: 1967 z. 4 s. 38–9 (S. Czopor), „Głos Wpol.” 1966 nr 284, „Las Pol.” R. 41: 1967 nr 3 s. 21 (S. Czopor, fot.), „Sylwan” R. 111: 1967 nr 8 s. 72–4 (S. Czopor); – Arch. UJ: sygn. WF II 355, WF II 357, WF II 359, WF II 361 (katalogi studentów); – Informacje syna, Stanisława Spławy-Neymana z P.
Andrzej Dzięczkowski