Szklarski Alfred Benedykt, pseud. i krypt.: Alfred Bronowski, A. Bronowski, Alfred Murawski, A. Murawski, Fred Garland, Fred Kid, Mur., Henryk Szklarski, Roman Szklarski, A.M., A. Mur., Ski., ski.,(Ski.) (1912–1992), powieściopisarz, nowelista, autor książek dla młodzieży.
Ur. 21 I (wg Certificate of Holy Baptism, wydanym 19 III 1949 przez Holy Trinity Church w Chicago: 1 II) w Chicago, był synem Andrzeja (1883–1963), i Marii z domu Karkosik (zm. 1932). Miał siostrę Klarę (1906–1997). Wg relacji S-ego jego ojciec był emigrantem politycznym, więźniem warszawskiej Cytadeli, działaczem Organizacji Bojowej PPS, dziennikarzem prasy polonijnej; informacji tych nie udało się potwierdzić.
Wg Ellis Island Foundation, S. z rodziną przybył 13 X 1913 do Nowego Jorku z Włocławka na pokładzie statku «Frankfurt», płynącego z Bremy; zapewne więc pewien czas po urodzeniu S-ego rodzina spędziła w kraju. S. uczęszczał do polskich szkół parafialnych w Chicago: p. wezw. Świętej Trójcy i p. wezw. św. Stanisława Kostki. W r. 1922 przebywał w Polsce, jednak 24 IX r.n. rodzina znalazła się ponownie w USA. W r. 1926 matka z dziećmi wróciła do Polski; zamieszkali we Włocławku. S. w r. 1930 uzyskał tam maturę w Gimnazjum im. Jana Długosza. Na przełomie l. 1930 i 1931 rozpoczął roczny kurs przygotowawczy w Akad. Nauk Politycznych (ANP) w Warszawie; od r. 1932 studiował w ANP na Wydz. Politycznym (Konsularno-Dyplomatycznym). Działał w Bratniej Pomocy Studentów ANP oraz Legionie Młodych. Jesienią 1938 ukończył studia. Po wybuchu drugiej wojny światowej przebywał nadal w Warszawie. W dalszym ciągu był obywatelem USA.
W pierwszym okresie okupacji niemieckiej zajmował się S. handlem oraz udzielał lekcji języka angielskiego. W grudniu 1939 podjął współpracę z jawną prasą polskojęzyczną, wydawaną przez okupanta, debiutując pod pseud. Alfred Murawski opowiadaniem Wróżba w „Nowym Kurierze Warszawskim” (1939 nr 62). Publikował w odcinkach powieści sensacyjno-przygodowe, których akcja toczyła się zwykle w egzotycznej scenerii obu Ameryk lub Afryki. Jako Roman Szklarski ogłosił powieść Plotka i miłość („Dzien. Poranny” 1940 nr 44–71, „Goniec Krak.” 1940 nr 52–79, „Kur. Częstochowski” 1940 nr 148–175), a jako Alfred Murawski: Lot do dżungli (Dzieje tajemniczej ekspedycji) („Co Miesiąc Powieść” 1941 nr 7), Żelazny pazur („7 Dni” 1942 nr 6–31), Przygoda w Szanghaju („Co Miesiąc Powieść” 1942 nr 5), Krwawe diamenty („7 Dni” 1943 nr 2–19) oraz Tajemnica grobowca (tamże 1944 nr 5–30). Również jako Alfred Murawski drukował opowieści: Kulisy sławy („Co Miesiąc Powieść” 1941 nr 1) i Krystyna (tamże 1942 nr 8), nowelę science-fiction Tajemnica robota („Fala” 1941 nr 7) oraz liczne humoreski o tematyce obyczajowej, najczęściej miłosnej. W „Dzienniku Radomskim” ogłosił w l. 1942–3 w odcinkach co najmniej trzy powieści: kryminalną W szponach gangsterów, sensacyjną Hetty robi karierę oraz Szukam mężczyzny. Posługując się także krypt. A.M., A. Mur. i Mur., ogłosił w tym czasie ogółem 125 utworów o charakterze literackim. Zdaniem badaczy teksty te «nie przedstawiały żadnych walorów literackich» (E. Zdzieborska), były «sztampowe, prymitywne» (T. Kornaś) oraz niewolne od «dość agresywnego rasizmu wymierzonego w ludy „kolorowe”» (K. Woźniakowski). S. publikował również reportaże z życia warszawskich instytucji i zakładów pracy (straży pożarnej, piekarni, papierni, szkoły baletowej, biblioteki itp.). Już w r. 1941 czasopismo konspiracyjne „Wolna Polska” (nr 5–6) ujawniło współpracę S-ego z prasą «gadzinową», co potwierdziła „Polska Odrodzona” (1942 nr 3). Wg złożonych po wojnie własnych zeznań, S. pracował krótko od 22 VI 1942 jako korektor w „Nowym Kurierze Warszawskim”, następnie był członkiem redakcji miesięcznika „Fala” oraz tygodnika ilustrowanego „7 Dni”. „Biuletyn Informacyjny” AK (1942 nr 18) wymienił S-ego wśród osób «wysługujących się propagandzie okupanta», które «straciły raz na zawsze prawo do życia w wolnej Ojczyźnie». S. po r. 1945 twierdził, że z polskojęzyczną prasą okupacyjną współpracował za zgodą ZWZ i AK, którym miał przekazywać o tej prasie informacje (fakt ten potwierdza oświadczenie Ireny Krzymuskiej z r. 1994, w zbiorach pisarza). Również Józef Sierzputowski oświadczył w r. 1947, że prowadząc dla ZWZ i AK wywiad na temat niemieckiej propagandy, korzystał z materiałów dostarczanych mu przez S-ego. Wg relacji Cezarego Leżeńskiego z r. 1996, S. pracował w kontrwywiadzie AK pod dowództwem Jerzego Leżeńskiego (pseud. Jur). Relacji tych nie udało się potwierdzić w innych źródłach. Sam S. zeznał po wojnie, że «ogłosił niepodpisany tekst w konspiracyjnym piśmie „Miecz i Pług”».
S. wziął udział w powstaniu warszawskim 1944 r. jako strzelec 2. plutonu 2. Komp. Lotn. Zgrupowania «Piorun» («Zaremba-Piorun») pod pseud. Szklarz; uczestniczył w walkach w rejonie ulic Poznańskiej i Wspólnej. Dowódca 2. plutonu ppor. Stanisław Kuźmiński (pseud. Skobig) stwierdził w r. 1948 w notarialnie poświadczonej notatce, że S. wykazał się «pierwszorzędną postawą żołnierską i dużym męstwem osobistym». Po kapitulacji powstania S. (chory od r. 1936 na płuca) obawiając się pobytu w obozie, ukrył się w październiku 1944 wśród personelu szpitala powstańczego i razem z nim opuścił Warszawę. Z obozu przejściowego w Pruszkowie został przez Niemców wywieziony do Radomia, skąd przedostał się do Starachowic, a następnie już w tym miesiącu zamieszkał z żoną i córką w Krakowie. W grudniu t.r. jako A. Murawski opublikował w „Nowym Kurierze Warszawskim” (nr 282–300) pamiętnik Z dni grozy. Konająca stolica, w którym pomijając swój udział w powstaniu, opisał losy własne i ludności cywilnej Warszawy.
Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej osiadł S. w lutym 1945 w Katowicach i podjął pracę w Biurze Informacji i Propagandy Urzędu Wojewódzkiego. W l. 1945–6 był też zatrudniony w Centralnym Zarządzie Przemysłu Węglowego. Został sekretarzem redakcji czasopisma „Świat Górnika”, gdzie publikował artykuły, reportaże oraz wspomnienie z powstania warszawskiego Cień na murze (1946 nr 12, pod pseud. Alfred Bronowski). W l. 1946–8 pracował w Związku Zawodowym Metalowców, a od stycznia 1947 był sekretarzem redakcji pisma „Metalowiec”, ogłaszając artykuły, m.in. pod krypt. Ski. Kontynuując twórczość powieściopisarską, publikował utwory pod pseud. Alfred Bronowski. Wydał powieść sensacyjną z elementami fantastycznymi Gorący ślad (Kat. 1946), traktującą o eksperymentach naukowców niemieckich tworzących sobowtóry A. Hitlera. «Odbrązowiony obraz wojny» (K. Biliński) przedstawił w powieściach Trzy siostry („Gaz. Robotn.” 1946 nr 224–284, wyd. osobne, Kat. 1946) i Ludzie bez nazwisk („Co Tydzień Powieść” 1947 nr 55–56). Wojenne doświadczenia Ślązaków ukazał w powieści Błędne ognie (Kat. 1947), a przeżycia warszawiaków w powieści Nie czekaj na mnie (Kat. 1947). Podkreślał patriotyzm Polaków i okrucieństwo polityki hitlerowskiej; wątki sensacyjne łączył z romansowymi. Utwory te uznano za bezkrytyczną kontynuację wzorców przedwojennej literatury popularnej. Jako Fred Kid ogłosił S. na łamach tygodnika „Co Tydzień Powieść” opowieści przygodowe: Tajemnica Ituri (1947 nr 37), Ostatni skalp Nawaja (1947 nr 49) oraz Piraci na ringu (1948 nr 10). Jako Fred Garland wydał powieść podróżniczą dla młodzieży Tomek w tarapatach (Mikołów 1948, wyd. 2, Mikołów 1949).
W związku z informacjami o postępowaniach karnych wobec współpracowników niemieckiej prasy w czasie okupacji, zgłosił się S. w maju 1948 do prokuratury. Dn. 27 VII t.r. został aresztowany, przewieziony do Warszawy i osadzony w więzieniu przy ul. Anielewicza. Oskarżony o udział w redagowaniu czasopism niemieckich w czasie wojny, był wraz z jedenastoma innymi osobami sądzony w dn. 3–12 I 1949 przez warszawski Sąd Okręgowy. Skazany na osiem lat pozbawienia wolności oraz utratę praw publicznych i obywatelskich na cztery lata, odbywał karę w Warszawie przy ul. Anielewicza, a od 16 III 1950 w Ośrodku Pracy nr 4 przy ul. Górnośląskiej. Dn. 24 IX 1953 został zwolniony w wyniku amnestii, po czym wrócił do Katowic, gdzie podjął pracę w firmie transportowej w Bytomiu. W maju 1954 zatrudnił się w Katowicach jako redaktor, a następnie sekretarz redakcji w Wydawnictwie Górniczo-Hutniczym (od r. 1957 Wydawnictwo «Śląsk»).
W r. 1957 opublikował S. powieść dla młodzieży, pierwszą z cyklu opowieści o Tomku, pt. Tomek w krainie kangurów (Kat., osiemnaście wydań do r. 2001, przekł. rosyjski, słowacki i ukraiński). W l. 1958–67 ogłosił kolejne tomy cyklu: Przygody Tomka na Czarnym Lądzie (Kat. 1958, czternaście wydań do r. 2000, przekł. rosyjski), Tomek na wojennej ścieżce (Kat. 1959, dwanaście wydań do r. 2000, przekł. bułgarski i rosyjski, scenariusz filmowy, T. Bonarski, S. Wohl, 1969, adaptacja radiowa w Polskim Radiu w r. 1971), Tomek na tropach Yeti (Kat. 1961, jedenaście wydań do r. 2000, przekł. rosyjski), Tajemnicza wyprawa Tomka (Kat. 1963, czternaście wydań do r. 2000, przekł. rosyjski, alfabet Braille’a), Tomek wśród łowców głów (Kat. 1965, dziesięć wydań do r. 2000, przekł. rosyjski), Tomek u źródeł Amazonki (Kat. 1967, dziesięć wydań do r. 2000, przekł. bułgarski i rosyjski). Główny bohater cyklu, Tomek Wilmowski, jako czternastoletni uczeń warszawskiego gimnazjum wyjeżdża w r. 1902 do swego ojca, uciekiniera politycznego i z nim oraz jego przyjaciółmi podróżuje po świecie, łowiąc dzikie zwierzęta dla ogrodów zoologicznych. Przygodowo-podróżnicza fabuła powieści rozgrywających się w egzotycznej scenerii Australii, Afryki, Azji i obu Ameryk, nasycona została wiadomościami z geografii, historii i przyrody. W postawach bohaterów, zwłaszcza młodego Wilmowskiego, akcentowane były odwaga, honor, lojalność, przyjaźń, umiłowanie wolności oraz patriotyzm. Krytycy chwalili walory wychowawcze cyklu, widząc w nim «dobrze zrobiony podręcznik geografii i przyrody, rozpisany na materiale tradycyjnej fabuły przygodowej». Zarzucano jednak S-emu «historyczne nieprawdy i naiwności» oraz podszyty «kolonialnymi stereotypami» stosunek do ludów kolorowych (P. Burchard). Wśród czytelników cykl zdobył wielką popularność; jego łączny nakład szacuje się na 10 mln egzemplarzy. S. wstąpił w r. 1960 do Związku Literatów Polskich; działał w Komisji Literatury dla Dzieci i Młodzieży oraz pełnił funkcje członka Komisji Rewizyjnej i skarbnika oddziału w Katowicach. W l. 1967 i 1968 otrzymał nagrodę Orlego Pióra, przyznawaną w plebiscycie Inst. Wydawniczego «Nasza Księgarnia» oraz redakcji „Płomyka” i „Świata Młodych”. W r. 1971 został uhonorowany przyznawanym przez dzieci Orderem Uśmiechu, a w r. 1974 medalem «Człowiekowi Szlachetnemu – Dzieci». Otrzymał też nagrodę Woj. Rady Narodowej w Katowicach (1972), nagrodę m. Katowic (1975) oraz dwukrotnie nagrodę prezesa Rady Ministrów (1973 i 1987).
S. napisał także powieść fantastyczno-naukową dla młodzieży Sobowtór profesora Rawy (adaptacja radiowa 1962, Kat. 1963, wyd. 5, W. 1993, przekł. słowacki, inscenizacja telewizyjna w reż. Michała Rosy w r. 1999). Ogłosił reportaże z podróży z r. 1971 pt. Makbarah. Fragmenty z notatnika podróży do Egiptu („Poglądy” 1975 nr 10). Wspólnie z żoną opublikował trylogię indiańską Złoto Gór Czarnych, złożoną z tomów: Orle Pióra („Świat Młodych” 1973 nr 65–77, wyd. osobne, Kat. 1974), Przekleństwo złota (Kat. 1977) i Ostatnia walka Dakotów (Kat. 1979, sześć wydań do r. 1993, przekł. rosyjski), w której przygodowa fabuła była pretekstem do ukazania obyczajów i historii Indian Ameryki Północnej. W r. 1977 przeszedł na emeryturę. Do przygód Tomka wrócił w r. 1987 powieścią Tomek w Gran Chaco (Kat., dziewięć wydań do r. 2001, przekł. rosyjski). W r. 1989 wstąpił do Światowego Związku Żołnierzy AK. Zmarł 9 IV 1992 w Katowicach, został pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza. Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974) oraz Krzyżem Powstańczym (1989).
W zawartym we wrześniu 1939 w Warszawie małżeństwie z Krystyną Murawską (ur. 1915), studentką ANP, po wojnie urzędniczką, miał S. córkę Bożenę (ur. 1944), zamężną Nowak, ekonomistkę, redaktorkę, oraz syna Andrzeja (ur. 1947), inżyniera.
W r. 1994 ukazał się ostatni tom przygód Tomka pt. Tomek w grobowcach faraonów (W., przekł. rosyjski), w którym S. był autorem dwóch początkowych rozdziałów, a pozostałe napisał jego przyjaciel, ks. Adam Zelga. Świadectwem popularności cyklu była wydana w r. 1994 przez Fundację «Brulion» powieść Artura Kozdrowskiego „Tomek w poszukiwaniu Tomka na piętach Smugi” (Kr.). W r. 1997 odbyła się sesja naukowa pt. „Alfred Szklarski – pisarz młodzieńczej przygody” zorganizowana przez Szkołę Podstawową nr 23 i Miejską Bibliotekę Publiczną w Katowicach. Okupacyjny fragment biografii S-ego stał się kanwą opowiadania Łukasza Orbitowskiego „Murawski” („Fahrenheit” 2003 nr 33). W r. 2007 powstał film dokumentalny z cyklu „Errata do biografii”, poświęcony S-emu, pt. „Alfred Szklarski” (w reż. Dariusza Małeckiego), z udziałem m.in. jego rodziny.
Czachowska, Literatura pol. Bibliogr., III; Frycie S., Ziółkowska-Sobecka M., Leksykon literatury dla dzieci i młodzieży, Piotrków Trybunalski 1999; Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży, W. 1979; Współcz. pol. pisarze, VIII; – Internet: www. ellis.island.org (zbiory Ellis Island Foundation w Nowym Jorku); – Baczyński T., Batalion Armii Krajowej Zaremba-Piorun w Powstaniu Warszawskim, W. 1994 s. 85; Bąk Z., Powstanie Polaków na Syberii i targanek dauryjski, czyli „Tajemnicza wyprawa Tomka”, „Polonistyka” 1991 nr 8; Biliński K., Krytyczne refleksje o wczesnym pisarstwie Alfreda Szklarskiego, w: Książka na Śląsku w latach 1945–1956. Zarys problematyki, Red. M. Pawłowiczowa, Kat. 1997; Burchard P., W krainie kangurów, „Poznaj Świat” 1970 nr 5 (polemika S-ego pt. W sprawie „krainy kangurów”, tamże nr 8); Capała U., Obiecujący początek, „Nowe Książki” 1975 nr 4; Cieślikowski J., Tomek wśród bestsellerów w: tenże, Literatura osobna, W. 1985; Cis M., Książki grasujące, „Tyg. Kult.” 1962 nr 1; Fazan M., Nawrocki W., Katowickie środowisko literackie w latach 1945–1967, Kat. 1969; Frycie S., Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945–1970, W. 1978; Gołębiewski Ł., Zapomniany „Tomek”, „Rzeczpospolita” 2004 nr 157; Górny G., Klątwa faraonów, „Machina” 1996 nr 7; Jedlicki P., Tomek z krainy czarnego złota, „Gaz. Wyborcza” (dod. katowicki) 2002 nr 86; Karwicka P., Pięćdziesiąte urodziny Tomka Wilmowskiego, tamże 2007 nr 127; Katner T., Zanim zwyciężył biały człowiek, „Nowe Książki” 1978 nr 16; Kątny M., Przygoda i dydaktyka w twórczości Alfreda Szklarskiego dla dzieci starszych, „Kieleckie Studia Pedagog. i Psychologiczne” T. 4: 1991; [Kętrzyński W.], K., Za „gorący ślad”, „Dziś i jutro” 1946 nr 31; Kłosiński K., Egzotyzm po polsku, w: tenże, Eros, dekonstrukcja, polityka, Kat. 2000; Kornaś T., Zawsze Alfred, „Najwyższy Czas” 2005 nr 4; Krajski S., Polacy u źródeł Amazonki, „Nasz Dzien.” 2005 nr 133; Krasoń K., „Dobre Książki dla Młodzieży” w latach 1946–1950. Zapomniane wydawnictwo w Mikołowie, w: Książka na Śląsku w latach 1945–1956. Zarys problematyki, Red. M. Pawłowiczowa, Kat. 1997; Kulikowski Z., Sukces sprawdzonych wartości, „Odra” 1963 nr 7–8; Leszczyński G., Tomek na literackiej ścieżce, „Życie Warszawy” (dod. „Exlibris”) 1992 nr 19; Lewandowski P., Na tropach Tomka, „Ekspres Reporterów” 1987 nr 9; Markiewicz H., Przykra sprawa, „Polityka” 1994 nr 20; Morga M., Dlaczego właśnie Tomek, „Tak i nie” 1986 nr 16; Nasiłowska A., Misja Tomka, „Tyg. Powsz.” 2007 nr 43; Orliński W., Tomek i Tomek, „Gaz. Wyborcza” 2000 nr 120; Płatek P., Tajemnice Alfreda Szklarskiego, „Gaz. Wyborcza” (dod. katowicki) 2009 nr 13; Schnepf Z., Losy pracowników niemieckiej gadzinówki, „Nowy Kurier Warszawski” w świetle powojennych procesów dekretu sierpniowego, „Zagłada Żydów” 2006 nr 2; Skrobiszewska H., Książki naszych dzieci, W. 1971; taż, „Orle Pióro”, „Wychowanie” 1968 nr 13; Szczerba J., Być jak Tomek Wilmowski, „Gaz. Wyborcza” (dod. „Książki”) 2004 nr 89; Szuster E., Pierwsze ptaki, „Kuźnica” 1946 nr 38; Urbanowski M., Tajemnice Alfreda Szklarskiego, „Uważam Rze” 2012 nr 8; Wędrzyński A., Tomek w krainie młodych, „Poglądy” 1965 nr 12; Wilczek S., Alfred Szklarski, czyli wielka przygoda, „Poglądy” 1963 nr 17; tenże, Środowisko literackie Katowic, Kat. 1998; Woźniakowski K., „7 Dni” (1940–1944) quasi-kulturalny gadzinowy tygodnik warszawski, „Zesz. Prasoznawcze” 1994 nr 1–2; tenże, W kręgu jawnego piśmiennictwa literackiego Generalnego Gubernatorstwa (1939–1945), Kr. 1997; Wójcik W., Prasa gadzinowa Generalnej Guberni (1939–1945), Kr. 1988 s. 97, 229; Zapert T. Z., Na tropie Alfreda Szklarskiego, „Rzeczpospolita” 2002 nr 14; Zdzieborska E., Gadzinowy tygodnik literacki „7 Dni”, w: Polska prasa konspiracyjna lat 1939–1945 i początki prasy w Polsce Ludowej, Kr.–Kielce 1979; Zgrupowanie Armii Krajowej Zaremba-Piorun, W. 2004 s. 81; Żukrowski W., Casus Szklarskiego, w: tenże, Rozmowy o książkach, W. 1989; – Leżeński C., Autor Tomka na barykadzie, w: tenże, Zetrzyj z włosów pył bitewny. Wspomnienia żołnierzy warszawskiego batalionu AK Zaremba-Piorun, W. 1996 s. 148–9; [Wywiady ze S-m]: „Razem” 1988 nr 14 (B. Majewska), „Sztandar Młodych” 1988 nr 135 (taż), „Trybuna Śląska” 1992 nr 14 (I. T. Sawińska, fot.); – „Biul. Inform.” 1942 nr 18; „Dzien. Zachodni” 1949 nr 4, 11, 12; „Słowo” 2004 nr 74; – Arch. Diec. we Włocławku: Wykaz ocen S-ego z Gimn. im. Jana Długosza we Włocławku z l. 1927–9; B. Domu Liter. w W.: Teczka osobowa, nr 1845; IPN w W.: Sąd Okręgowy, sygn. GK 296/159–296/160, akta sprawy Józefa Antoniego Sierzputowskiego, S-ego i innych oskarżonych z art. 2 Dekretu z 31 VIII 1944; – Informacje i mater. córki, Bożeny Szklarskiej-Nowak z Kat.
Maciej Urbanowski