Romanowska Helena, zamężna Szuszkiewiczowa (1908–1980), literatka. Ur. 13 XII. Najprawdopodobniej pochodziła z autochtonicznego polskiego środowiska Białorusi, gdzie mieszkała (w Mińsku?) i tworzyła. Należała do tzw. «młodych», pierwszej generacji ukształtowanej już w warunkach porewolucyjnych, uważającej ZSRR za jedyną ojczyznę i określającej się mianem Polaków radzieckich.

R. ukończyła (przed r. 1934) trzyletnią Polską Technikę Pedagogiczną im. B. Wesołowskiego w Mińsku, dającą uprawnienia nauczycielskie. Była członkiem Komsomołu. Uczestniczyła w pracach Sekcji Polskiej Białoruskiej Asocjacji Pisarzy Proletariackich (1929–32). W druku debiutowała prawdopodobnie opowiadaniem Młyn (mińska „Orka” 1929 nr 61) oraz lirykiem krajobrazowym Cmentarz nad Dnieprem (w: „Idziemy. Zbiorek poezji Sekcji Polskiej Białoruskiej Asocjacji Pisarzy Proletariackich”, Mińsk 1929). Znalazła się wśród sygnatariuszy „Protestu polskich pisarzy proletariackich BSRR” („Orka” 1931 nr 59), skierowanego przeciwko kampanii prasy wileńskiej atakującej szkolnictwo polskie w radzieckiej Mińszczyźnie. We wczesnych nowelkach Nocka (w: „Z naszych prac. Zbiorek prozy członków Sekcji Polskiej Białoruskiej Asocjacji Pisarzy Proletariackich i jej kół literackich”, Moskwa 1930) i Czarny brzeg (w: „Niech spróbują … Zbiorek literacki Polskiej Sekcji Związku Pisarzy Radzieckich BSRR”, Mińsk 1933) nieudolnie podejmowała próby przedstawienia nieznanych sobie z autopsji klasowych i narodowościowych konfliktów na ówczesnych kresach Polski.

W l. 1932–4, które były zarazem najaktywniejszym okresem jej twórczości, R. należała do Sekcji Polskiej będącego w stadium organizacji Związku Pisarzy Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Poświęcała odtąd swoje pisarstwo wyłącznie tematowi przemian społeczności polskiej Białorusi Radzieckiej w trakcie procesów industrializacji i kolektywizacji republiki. Pierwszą samodzielną książką R-iej było «produkcyjne» opowiadanie o pracy fabryki zapałek Z wiosną w zawody (Mińsk 1933), określone przez polonijną krytykę literacką jako «bardzo słabe» (H. Żarski). Nieco większą sprawność warsztatową zaprezentowała w krótkiej powieści o życiu wsi Pachnie ziemia (Mińsk 1934), nie wykraczającej jednak poza propagandową i bardzo uproszczoną wizję kampanii kolektywizacji. Tematowi wiejskiemu poświęcała również próbki reportażowe (Na pracy w lesie, „Orka” 1931 nr 111, Dojrzewają kłosy…, tamże 1933 nr 74). Sporadycznie ogłaszała słabe okolicznościowe wiersze publicystyczno-polityczne („Orka” 1931 nr 42, 81, 1932 nr 44, 122, 1933 nr 47, 63, 86). Zbliżający się XV Zjazd KP(b) Białorusi i XVII Zjazd WKP(b) uczciła poematem W zimowy poranek (w: „Październik. Almanach literacki polskich pisarzy radzieckich BSRR”, Mińsk 1934). W połowie l. trzydziestych zwróciła się ku twórczości dla dzieci przygotowując sztukę W walce o Sowiety (Mińsk 1934).

Na I Wszechbiałoruskim Zjeździe Pisarzy, na którym oficjalnie proklamowano powstanie Związku Pisarzy BSRR (Mińsk, 8–14 VI 1934), R. została, jak się wydaje, wybrana w skład delegacji białoruskiej udającej się na I Wszechzwiązkowy Zjazd Pisarzy Radzieckich (Moskwa, 17 VII – 1 IX 1934) i brała w nim udział (ewentualne wątpliwości dotyczące tożsamości wynikają tu z różnic w pisowni inicjału imienia w opracowaniach białoruskojęzycznych i rosyjskojęzycznych: G. Ramanoŭskaja, A. L. Ramanoŭskaja, A. L. Romanovskaja; podobne rozbieżności typu G. Ramanoŭskaja, Je. Ramanoŭskaja, G. Romanovskaja notują jednak również metryczki wydawnicze książek R-iej). Jedynym znanym śladem działalności pisarki po Zjeździe jest wydanie «powieści dla dzieci w wieku średnim i starszym» o życiu wsi przygranicznej Dzieci radzieckich pól (Mińsk 1935), napisanej w r. 1933 i wg H. Żarskiego nagrodzonej jeszcze przed drukiem «premią na konkursie ogólnobiałoruskim». W początku l. trzydziestych wyszła za mąż za Stanisława Szuszkiewicza, białoruskiego poetę i dziennikarza, ktory w r. 1936 został aresztowany za rzekomą działalność kontrrewolucyjną i osadzony w łagrze. S. została wówczas wydalona z Komsomołu, pozwolono jej jednak pracować w szkolnictwie. Zmarła 17 V 1980. Pozostawiła syna Stanisława, polityka.

Fakt współpracy R-iej wyłącznie z polskojęzyczną prasą BSRR i nieobecność na łamach bardziej wymagających pism moskiewskich („Tryb. Radziecka”, „Kultura Mas”) zdaje się świadczyć o niewysokiej randze jej dorobku w oczach współczesnych.

Fot. w: „Orka” 1933 nr 119; – Belaruskaja Saveckaja Encyklapedyja, Minsk 1973 IX 400 (w haśle: „Sajuz piśmennikaŭ BSSR”, pisownia: A. L. Ramanoŭskaja); Belorusskaja SRR. Kratkaja enciklopedija, Minsk 1984 IV 566 (w haśle: „Sojuz pisatelej BSSR”, pisownia: A. L. Romanovskaja); Encyklapedija litaratury i mastactva Belarusi, Minsk 1987 IV 489; – Budzyńska C., Zapomniany odcinek, „Kultura Mas” 1935 nr 1–2; Esbe K., Młodzi ludzie w młodym kraju, w: Październik. Almanach literacki polskich pisarzy radzieckich BSRR, Mińsk 1934 s. 17; Gistoryja belaruskaj litaratury, Minsk 1964 I 611 (pisownia: G. Ramanoŭskaja); Klauskouskaja L. i Klauskouski A., Stanislau Šuškevič, Minsk 1994 (fot.); Kronika pracy Sekcji Polskiej Wszechbiałoruskiego Zrzeszenia Pisarzy Radzieckich, „Orka” 1933 nr 63; Myśliński J., Prasa w języku polskim na Białorusi Radzieckiej 1921–1941, „Roczn. Hist. Czasopiśm. Pol.” R. 11: 1972 z. 1; P., Wieczór literacki w PTP, „Orka” 1933 nr 83; Sierocka K., Polonia radziecka 1917–1939, W. 1968 (w indeksie błędnie jako Halina); taż, Z dziejów czasopiśmiennictwa polskiego w ZSRR („Kultura Mas” 1929–1937), W. 1963; Stępień M., Polska książka w ZSRR w latach 1918–1939, „Biul. B. Jag.” R. 23: 1973 nr 1/2; tenże, Polska lewica literacka, W. 1985 (błędnie jako Halina); Żarski H., O literaturze polskiej w BSRR, „Kultura Mas” 1934 nr 1 (przedruk w: Polsko-radzieckie stosunki kulturalne 1918–1939. Dokumenty i materiały, W. 1977).

                                                                                                                                                                                                                      Krzysztof Woźniakowski