Rybus Henryk Roman (1907–1974), ksiądz, historyk Kościoła, profesor Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. Ur. 3 VIII w Dąbrowie Górniczej, był synem Rocha, nauczyciela, i Lucyny z Przedworskich.
R. uczył się w gimnazjum humanistycznym Kazimierza Tomaszewskiego w Łodzi, gdzie w r. 1927 zdał maturę. Po odbyciu studiów filozoficzno-teologicznych w łódzkim Seminarium Duchownym, przyjął 30 VIII 1931 święcenia kapłańskie. Jeszcze jako kleryk został w r. 1930 skierowany na studia historii Kościoła na Wydz. Teologii Katolickiej Uniw. Warsz., które ukończył w r. 1934 ze stopniem magistra teologii. Już w r. 1933 ogłosił pracę Kolegiata w Pułtusku i jej kapituła (Ł.), opartą na nie znanych dotąd źródłach. Doktoryzował się w r. 1935 na tymże Wydziale, na podstawie rozprawy Królewicz kardynał Fryderyk Jagiellończyk jako biskup krakowski i arcybiskup gnieźnieński (W. 1935). W l. 1934–6 był katechetą gimnazjalnym w Łodzi, a następnie wikariuszem w łódzkiej parafii katedralnej (do r. 1941). Został też dyrektorem łódzkiego Muzeum Diecezjalnego, w którego organizowaniu uczestniczył współpracując przy ułożeniu „Statutu i regulaminów Muzeum Diecezjalnego w Łodzi” (Ł. 1938), a w r. 1939 opublikował Sprawozdanie z działalności Muzeum Diecezjalnego w Łodzi za 1938 rok (Ł.). W r. 1938 doprowadził do wyodrębnienia z Muzeum Archiwum Diecezjalnego. Dzięki jego zabiegom powstało wydawnictwo „Prace i materiały historyczne Archiwum Diecezjalnego w Łodzi”, w którym publikował w r. 1939 swoje studia: Widawskie archiwum kościelne i Biblioteka kolegiaty łaskiej. Ogłosił też artykuł Archiwum kościoła w Łasku w „Ateneum Kapłańskim” (R. 25: 1939 t. 43).
W czasie okupacji niemieckiej R. został aresztowany wraz z dużą grupą duchowieństwa łódzkiego 6 X 1941 i umieszczony w obozie przejściowym w Konstantynowie pod Łodzią. Zbiegł stąd w październiku t. r. i zamieszkał w Warszawie, gdzie pomagał w duszpasterstwie w parafii Św. Trójcy na Solcu.
W l. 1945–62 był R. proboszczem kolejno: w Bełchatowie (1945–7), w Łodzi w parafiach Opatrzności Bożej (1947–51) i Matki Boskiej Zwycięskiej (1951–62). W r. 1949 został odznaczony godnością kanonika honorowego kapituły łódzkiej. W kurii biskupiej był wieloletnim członkiem Komisji Konserwatorsko-Budowlanej i cenzorem pism treści religijnej. W l. 1948–68 wykładał historię Kościoła w Seminarium Duchownym w Łodzi, uczył też historii sztuki kościelnej. Choć zajęty pracą duszpasterską, ogłosił R. kilka prac: Dwa źródła do biografii Macieja Drzewickiego („Roczniki Teolog.-Kanon.” T. 3: 1957 z. 2), Kilka uwag o zniszczonych aktach arcybiskupów gnieźnieńskich i o nieznanym życiorysie Piotra Gamrata („Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” 1961 t. 2; postulował tu jego rehabilitację). Wydał też „Regesty wybranych zapisek z akt działalności arcybiskupów gnieźnieńskich” (tamże 1961 t. 3); regesty owe są obecnie jedynym źródłem zastępującym zniszczone episkopalia archiwum prymasów.
W r. 1964 został R. adiunktem na Wydz. Teologicznym Akademii Teologii Katolickiej (ATK) w Warszawie. Habilitował się w t. r. na podstawie rozprawy Prymas Maciej Drzewicki. Zarys biografii (1467–1535) („Studia Theologica Varsaviensia” 1964 nr 1/2). Dn. 31 V 1966 został docentem etatowym i kierownikiem Katedry Historii Kościoła Powszechnego, a po reorganizacji studium na Wydziale, kierował Katedrą Średniowiecznej Historii Kościoła Powszechnego i w Polsce. Od r. 1968 do śmierci redagował półrocznik „Studia Theologica Varsaviensia”. Dn. 4 I 1973 otrzymał nominację na profesora nadzwycz. Był członkiem Pol. Tow. Historycznego i Sekcji Historycznej Polskiego Tow. Teologicznego.
W ostatnim (warszawskim) okresie życia R. prowadził badania nad dziejami Kościoła w Polsce na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Z tego zakresu opublikował artykuły: Problem tolerancji religijnej w Polsce w pierwszym okresie reformacji za Zygmunta Starego („Studia Theologica Varsaviensia” 1966 nr 2) i Stosunek duchowieństwa Diecezji Włocławskiej do obciążeń na rzecz państwa w latach 1514–1531 (tamże 1973 nr 1). Najważniejszymi pracami są studia o prymasie Drzewickim. Oprócz rozprawy habilitacyjnej ogłosił monografię Prymas Maciej Drzewicki. Działalność kościelna w Diecezji Przemyskiej (1504–1513), (W. 1968) i artykuł Działalność synodalna biskupa Macieja Drzewickiego w Diecezji Włocławskiej (1514–1531), („Studia Theologica Varsaviensia” 1969 nr 1). Oparte na materiałach archiwalnych i na wnikliwej analizie źródłoznawczej prace te stanowią poważny wkład w polską naukę historyczną. Ponadto R. m. in. napisał życiorys św. Kazimierza Jagiellończyka (w: „Hagiografia pol.”, 1), wydał Zbiór materiałów do dziejów opactwa kanoników regularnych w Czerwińsku („Studia Theologica Varsaviensia” 1969 nr 2), ogłaszał recenzje, współpracował z Encyklopedią Katolicką. Redagował 2 tom „Studiów z historii Kościoła w Polsce” (W. 1973). Zmarł 13 VII 1974 w Wiedniu, pochowany został w Łodzi na cmentarzu Św. Józefa przy ul. Ogrodowej.
Słown. Pol. Teologów Katol., VII 64–6 (bibliogr.); Jacewicz-Woś, Martyrologium duchowieństwa, z. 2; Elenchus cleri saecularis ac regularis dioeceseos Lodziensis pro anno domini 1928–35, Lodziae; Spis duchowieństwa i parafii diecezji łódzkiej… za l. 1936–63, Łódź; – [Stopniak F.], Ś.p. ks. prof. Henryk Rybus, „Biul. Informacyjny ATK” 1974 nr 3 s. 40–1; [Wiktorski J.] W. J., Ksiądz Henryk Rybus, „Wiad. Diec. Łódz.” 1974 nr 11 s. 262–3; Wyczawski H. E., Ks. Prof. dr Henryk Rybus (1907–1974), „Studia Theologica Varsaviensia” R. 13: 1975 nr 2 s. 3 (fot.), 5–10; – „Słowo Powsz.” R. 27: 1974 nr 171 s. 2, nr 176 s. 2; „Za i przeciw” 1974 nr 31 s. 10 (fot.); „Zorza” 1974 nr 35 s. 9 (fot.); „Życie Warszawy” 1974 nr 172; – Arch. Kurii Łódzkiej: sygn. 351/R-74 (Akta osobowe); Rektorat ATK w W.: Teczka akt personalnych.
Józef Mandziuk