Smarzyński Henryk (1906–1989), profesor pedagogiki Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Ur. 19 I we wsi Cegielnia (pow. Włoszczowa), był jednym z czworga dzieci Adama (zm. 1929) i Pauliny z Florczyków (zm. ok. 1917), właścicieli trzymorgowego gospodarstwa w Koniecpolu (pow. Radomsko).
W l. 1914–20 S. uczył się w szkole ludowej w Koniecpolu, od r. 1920 w Krakowie w II Państwowym Gimnazjum św. Jacka, od kl. IV w I Państwowym Gimnazjum św. Anny, gdzie w r. 1928 zdał maturę i w t. r. zapisał się na Wydz. Teologiczny UJ. Po zaliczeniu dwóch lat tych studiów, zmuszony po śmierci ojca do zarabiania na własne utrzymanie i niesienia pomocy młodszej siostrze, przeniósł się na Wydz. Filozoficzny, gdzie studiował nauki filozoficzne i filologię polską. W czerwcu 1933 uzyskał na podstawie pracy Rozwój poglądów filozoficznych A. Tyszyńskiego (nie druk.) stopień magistra filozofii. W l. 1933–5 kontynuował na tym Wydziale studia z zakresu pedagogiki, a równocześnie dokształcał się w Studium Pedagogicznym UJ. W Studium tym, po odbyciu wymaganej praktyki nauczycielskiej w szkołach powszechnych, zdał 28 V 1935 państwowy egzamin na nauczyciela szkół średnich w zakresie propedeutyki filozofii jako przedmiotu głównego i języka polskiego – pobocznego. Już w czasie studiów rozpoczął 1 IX 1932 pracę nauczycielską w Gimnazjum Prywatnym Męskim im. ks. A. Kordeckiego oo. Paulinów w Krakowie na Skałce; uczył języka polskiego, łaciny i propedeutyki filozofii. Pozostawał na tym stanowisku do 31 III 1937. W r. szk. 1935/6 pracował także w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim im. G. Piramowicza w Krakowie, nauczając przedmiotów pedagogicznych. Z dn. 1 IV 1937 został przeniesiony na stanowisko podinspektora szkolnego do Buska Zdroju, gdzie był czynny w Tow. Budowy Szkół Powszechnych. W r. 1938 uzyskał na UJ magisterium z pedagogiki, a także prawo nauczania teorii kształcenia i wychowania jako przedmiotu głównego.
W czasie okupacji niemieckiej S. nadal pracował w Inspektoracie Szkolnym w Busku Zdroju, ale jako pracownik kasowy. Równocześnie był nauczycielem w tajnym Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym w Busku Zdroju i jego filii w Wiślicy. Za tę działalność został w r. 1943 na krótki czas aresztowany przez Gestapo i zwolniony z pracy. Po wyparciu wojsk niemieckich w 2. poł. stycznia 1945 przeniósł się na stałe do Krakowa i od 1 II t. r. do r. 1956 uczył w II Państwowym Liceum Pedagogicznym Męskim. T. r. kierownik Katedry Pedagogiki na Wydz. Humanistycznym UJ, Zygmunt Mysłakowski zatrudnił go jako kontraktowego starszego asystenta. Równocześnie z pracą na UJ S. wykładał pedagogikę w Akad. Handlowej (1945–50) oraz w Wyższej Szkole Nauk Społecznych Tow. Uniwersytetu Robotniczego. W r. 1948 uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy Powiat stopnicki przed 1 IX 1939 i w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939–1945. Kształtowanie się świadomości zbiorowej, promotorem był Z. Mysłakowski. Praca – ze względów politycznych (charakterystyka działalności Armii Krajowej) – nie została opublikowana.
Dn. 1 IX 1951 S. przeszedł do Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP) w Krakowie na stanowisko (objęte już z dn. 1 X 1950) kontraktowego wykładowcy. Na ten czas przypadły pierwsze jego artykuły z zakresu pedagogiki, m. in. w: „Szkole Zawodowej” (1953 nr 12), „Życiu Szkoły Wyższej” (1953 nr 12), „Nowej Szkole” (1955 nr 2) i in. W r. 1953 został w WSP kontraktowym docentem, a w r. 1954 zastępcą profesora. W r. 1957 uzyskał habilitację na podstawie rozprawy Dr Henryk Jordan – pionier nowoczesnego wychowania fizycznego w Polsce (Kr. 1958) i etat docenta oraz został kierownikiem Katedry Pedagogiki Ogólnej. W l. 1957–61 S. zajmował w WSP także stanowisko dziekana Wydz. Filologiczno-Historycznego. Ogłosił rozprawę Powiat Busko-Zdrój przed 1 IX 1939 r. i w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939–1945 (Kr. 1960). W r. 1959 rozpoczął wykłady z pedagogiki dla studentów Akad. Medycznej. Wyjeżdżał także, w celach naukowych, za granicę: do Niemiec (Wschodnich i Zachodnich), Francji i Anglii (1958), na Węgry (1961) i ponownie do Francji (1964 – Anency, 1965 – Brest, 1966 – Perpignan, 1967 – Tours, na międzynarodowe kongresy pedagogiczne szkoły nowoczesnej). Propagował w Krakowie ideę szkoły nowoczesnej C. Freineta. W l. 1951–73 pracował także w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego (później Akad. Wychowania Fizycznego), pełniąc funkcje: wykładowcy (do r. 1955), zastępcy profesora (do r. 1957), docenta (do r. 1968) i profesora (do r. 1973). Zajmował tam stanowiska: kierownika Zakładu Pedagogiki i Metodyki Wychowania Fizycznego (1955–68), kierownika Katedry Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego, dziekana Wydz. Wychowania Fizycznego (1951–3) oraz prorektora (1965–8). Na ten czas przypadło wydanie obszernej zbiorowej pracy pod redakcją S-ego „Zagadnienia dydaktyki szkół wyższych” (W. 1968). W r. 1969 został profesorem nadzwycz. Po reorganizacji w r. 1969 WSP i powołaniu tam z dn. 1 X t. r. Instytutu Nauk Pedagogicznych był kierownikiem utworzonego w tym Instytucie Zakładu Teorii Wychowania. Z dn. 30 IX 1976 przeszedł na emeryturę, ale pracował w WSP jeszcze przez następne dziesięć lat. Wtedy też wydane zostały jego książki, m. in.: Wychowanie w rodzinie (Wr. 1978), Podstawowe zagadnienia dydaktyki szkoły wyższej (W.–Kr. 1985) oraz Szkoła jako środowisko wychowawcze (W. 1987). S. opublikował ponad 120 prac naukowych z dziedziny dydaktyki i teorii wychowania. Pod jego opieką przygotowane zostały trzy habilitacje. W r. 1966 otrzymał tytuł Zasłużonego Nauczyciela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W osiemdziesięciolecie urodzin poświęcono mu z. 125 „Rocznika Naukowo-Dydaktycznego WSP w Krakowie” (1988).
S. był sekretarzem i przewodniczącym Podkomisji w Komisji Nauk Pedagogicznych Oddziału PAN w Krakowie. Należał do współtwórców (1965) i został przewodniczącym (1970–8) krakowskiego Oddziału Tow. Wolnej Wszechnicy Polskiej. Przez wiele lat uczestniczył w dokształcaniu nauczycieli na kursach pedagogicznych i konferencjach rejonowych organizowanych przez Związek Nauczycielstwa Polskiego. Wniósł spory wkład w doskonalenie nauczycieli w ośrodkach metodycznych (Kraków, Opole). W placówkach kultury wygłosił wiele wykładów dla rodziców na tematy pedagogiczne. Jako członek Zjednoczonego Stronnnictwa Ludowego działał w Komisji Oświaty jego Komitetu Krakowskiego oraz wygłaszał prelekcje z pedagogiki dla członków Stronnictwa. Uczestniczył w pracach Tow. Higieny Psychicznej i Polskiego Tow. Higienicznego. Zmarł 25 VI 1989 w Krakowie i pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1970) i Medalem KEN.
Ożeniony (14 VI 1933) ze Stanisławą Skowrońską (1910–94), miał S. dwie córki: Halinę (ur. 1934), zamężną Michalczyk, lekarza okulistę, i Marię Teresę (ur. 1945), zamężną Filipecką, lekarza internistę, oraz syna Stanisława (ur. 1946), inżyniera informatyka.
Knapik D., Szewczyk E., Instytut Nauk Pedagogicznych, w: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie w latach 1946–1981, Kr. 1981 s. 146–72 (fot.); Szewczyk E., Działalność naukowa, pedagogiczna i społeczno-oświatowa prof. dra Henryka Smarzyńskiego, „Roczn. Nauk.-Dydaktyczny WSP w Kr.”, Prace Pedagog. 11, Z. 125: 1988 s. 9–26 (fot.); – Smarzyński H., Katedry Pedagogiki, w: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie w pierwszym piętnastoleciu rozwoju 1946–1961, Kr. 1965 s. 141–2; – „Dzien. Pol.” 1989 nr 151, 153; – Arch. Akad. Ekonomicznej w Kr.: Teczka S-ego; Arch. Akad. Wych. Fizycznego w Kr.: Teczka RP 323; Arch. oo. Paulinów na Skałce w Kr.: Akta nr 535; Arch. UJ: Teczki: KM 56, WHm 47, S III (Smarzyński Henryk), Kom. Egzaminów Nauczycielskich, nr 152 (Wydz. Humanistyczny); Arch. WSP w Kr.: Teczka S-ego 12/75; Arch. rodzinne Marii Teresy Smarzyńskiej-Filipeckiej w Kr.; – Informacje Gertrudy Smarzyńskiej, siostry S-ego, oraz Marii Teresy Smarzyńskiej-Filipeckiej z Kr.
Tadeusz Aleksander