Pasierbski Hipolit Platon, pseud. Hipolit Paszkowski (1807–1895), powstaniec 1831 i 1863 r., emigrant, działacz spiskowy. Ur 23 XI w Kretyndze na Litwie w rodzinie szlacheckiej, był synem Hieronima i Józefy z Oleszkiewiczów. Jako dziecko wyjechał z rodzicami do Rutental, a następnie do Jurburga. Do szkoły uczęszczał w Rossieniach. Od 28 VI 1825 do 27 V 1830 pracował jako kancelista w jurburskiej komorze celnej. W powstaniu 1831 r. był porucznikiem jazdy, operującej w Augustowskiem, gdzie walczył w oddziale Teofila Mirskiego. Podpisał adres mieszkańców Litwy, Wołynia, Podola i Ukrainy do sejmu, podkreślający więź tych prowincji z Polską (22 I 1831). Otrzymał 4 X 1831 Złoty Krzyż Virtuti Militari. Po powstaniu P. emigrował przez Morawy do Francji, gdzie znalazł się w Zakładzie w Bourges. Podobnie jak większość wychodźców przeciwny był angażowaniu Polaków do formacji zbrojnych poza krajem. Gdy w r. 1833 Józef Bem werbował w Mehun (w pobliżu Bourges) Polaków do legii portugalskiej, P. przybył tam jako rzekomy ochotnik i strzelił do generała z krócicy. Broń słabo nabita okazała się nieszkodliwa. P. przed poszukiwaniem policji skrył się w Anglii pod nazwiskiem Hipolita Paszkowskiego. Zaocznie skazany został przez sąd francuski na karę śmierci. Od r. 1834 był członkiem Tow. Demokratycznego Polskiego (TDP) w St. Hélier na wyspie Jersey. W r. 1836 podpisał manifest TDP. Konstanty Kumpikiewicz, będący sam na usługach ambasady rosyjskiej, rzucił na P-ego niesłuszne posądzenie, jakoby zbierał wiadomości o TDP dla policji carskiej. P. nie stawił się na wezwanie sekcji londyńskiej w celu oczyszczenia się z zarzutów i 15 IV 1838 został skreślony z listy członków Towarzystwa. W r. 1845 zgłosił akces do lelewelowskiego Zjednoczenia Emigracji Polskiej oraz do Polskiego Grona Historycznego w Londynie. W r. 1848 udał się z ramienia obozu demokratycznego na Litwę wraz z innymi emisariuszami w celu wywołania powstania. Przy próbie przejścia z Prus do pow. rosieńskiego 6 IV t. r. został ujęty i na podstawie decyzji I. Paskiewicza z 7 XI 1849 zesłany na 12 lat robót katorżniczych na Syberii w kopalniach nerczyńskich. W r. 1857 wrócił do kraju na mocy amnestii i następnie znowu wyjechał do Anglii.

Przed powstaniem styczniowym P. znalazł się na Litwie. Pracował na stacji kolejowej w Białej Łapie (pow. trocki). W r. 1863 uformował z młodzieży wileńskiej oddział liczący 55 osób, z którym 20 III 1863 wyruszył w pow. trocki z zadaniem wsparcia partii Kleta Korewy, w tym czasie już po części rozproszonej. Po męczącym marszu młodzież dźwigająca zapasy sprzętu wojskowego dotarła 22 III wieczorem do dworu Mitkiszki, gdzie, ułożywszy się do snu, została znienacka napadnięta i rozbita przez nieprzyjaciela. Ocalała garstka przeszła pod dowództwo Feliksa Wysłoucha. W kwietniu P. stał w tymże pow. trockim na czele dwóch połączonych oddziałów: Jana Wilczyńskiego i Benedykta Kołyszki. Już niemłody, znalazłszy się w bardzo ciężkich warunkach walki, P. nie przejawiał większej ruchliwości i inicjatywy bojowej. Niezadowoleni z tego powodu podkomendni zmusili go do ustąpienia. W lipcu t. r. dowodził jeszcze partyzantką na pograniczu pow. trockiego i kowieńskiego. Dn. 25 VII oddział jego został napadnięty przez kolumnę rosyjską pod Lewintą. 26 VII zmuszony do ucieczki i rozproszony pod Paszuwiem (pow. trocki). Po tej dacie źródła nie notują P-ego w akcjach powstańczych. Zmarł P. w r. 1895 w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim.

P. ożeniony był w Anglii z Anną Marią Berd, z którą przed r. 1848 miał dwoje dzieci.

Polska Encyklopedia Szlachecka, W. 1937 IX; Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol. (błędne informacje); Uruski; Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa; Lista wygnańców polskich do roku 1860 spisana przez A. Gillera na Syberii, w: Album Muzeum Narodowego w Rapperswyll, P. 1872 s. 421; – Fajnhauz D., Ruch konspiracyjny na Litwie i Białorusi 1846–1848, W. 1965; Frejlich J., Legion jenerała Józefa Bema w walce o sukcesję portugalską, W. 1912 s. 73; Gadon, Emigracja pol., II; tenże, Z życia Polaków we Francji. Rzut oka na 15-letnie koleje Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu 1832–1882, Paryż 1883 s. 132; Kalembka S., Wielka Emigracja. Polskie wychodźstwo polityczne w latach 1831–1862, W. 1971; Kozłowski E., Generał Józef Bem, W. 1959; Księga Pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830, Lw. 1881; Mikos S., Gromady Ludu Polskiego w Anglii 1835–1846, „Zesz. Nauk. Wydz. Human. Wyższej Szkoły Pedagog, w Gd.” (Gd.) Nr 3: 1962 s. 89, 224–6, 327, 345; Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863–1864, Rapperswil 1913; – Bratkowski J., Wspomnienia z powstania 1831 r. i pierwszych lat emigracji, Kr. 1966; [Breański F.], Generała Felicjana Breańskiego autobiografia, Kr. 1914 s. 46; Darasz W., Pamiętnik emigranta, Wr. 1953; Golejewski H., Pamiętnik, Kr. 1971 I–II; Grabowiecki J., Moje wspomnienia w emigracji od roku 1831 do 1854 spisane w Marsylii, W. 1970 s. 241; Komitet Emigracyjny Polski w Anglii do Emigracji Polskiej, [b. m. w.] 1838 s. 11; Krosnowski, Almanach hist., s. 229; List jen. Bema do wydawcy Pamiętnika Emigracji, Mehun 15 VII 1833, „Pam. Emigr.” (Paryż) 1833 (zeszyt: Zygmunt August Jagiellończyk); Materiały do biogr., geneal. i herald, pol., I; Okólniki Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, Poitiers 1834/6 s. 7, 1836/7 s. 553; Potrykowski J. A., Tułactwo Polaków we Francji, Kr. 1973 s. 255; Powstanie na Litwie 1863–1864; Prasa tajna, Cz. 2 („Wiad. o powstaniu na Litwie” 1863 nr 1); – „Czas” 1863 nr 78, 102, 184; „Demokrata Pol.” R. 2: 1838 s. 224; „Dzien. Pozn.” 1863 nr 75, 106; „Niepodległość” 1867 nr 30; „Pielgrzym Pol.” (Paryż) 1833 s. 78–9; „Vilenskij Vestnik” 1863 nr 28, 30, 84; – Centr. Gosud. Voenno-Ist. Arch. v Moskve: f. 1873, op. 1, d. 15, cz. 1, 2.

Franciszka Ramotowska