INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jacek Stryjeński  

 
 
1922-11-21 - 1961-03-08
Biogram został opublikowany w latach 2006-2007 w XLIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stryjeński Jacek (1922–1961), malarz, dekorator, scenograf.

Ur. 21 XI w Krakowie, był wnukiem Tadeusza (zob.), synem Karola (zob.) i Zofii z Lubańskich (zob.), bratankiem Władysława (zob.), bliźniaczym bratem Jana (zob.).

Od r. 1934 uczył się S. wraz z bratem w gimnazjum salezjanów w Oświęcimiu. Naukę kontynuował w gimnazjum w Krakowie, a od r. 1937 w Gimnazjum Władysława Giżyckiego w Warszawie. Od najwcześniejszych lat obracał się w kręgu artystów w Krakowie i Poroninie. Na zaproszenie swego ojca chrzestnego Jana Lechonia wyjechał latem t.r. do Paryża; przebywał potem krótko w Massignieu de Rives u Felicji i Karola Kranców. Studiował w ASP w Warszawie, w Katedrze Grafiki Artystycznej, pod kierunkiem Stanisława Ostoi Chrostowskiego; pobierał również lekcje u matki.

W r. 1939 jako ochotnik brał S. udział w kampanii wrześniowej. Następnie przedostał się do Francji, gdzie służył w 2. Dyw. Strzelców Pieszych gen. Bronisława Prugara-Ketlinga; w czasie walk został ranny. Po upadku Francji, w czerwcu 1940, przeszedł z Dywizją do Szwajcarii, gdzie został internowany. Od października 1941 do r. 1942 uczył się w gimnazjum w Wetzikon. W r. 1942 wykonał przydrożną kapliczkę w stylu zakopiańskim w Rueun/Ruis (kanton Gryzonia), malował też obrazy ścienne w Wetzikon i w kantonie Ticino. W l. 1942–3 przebywał w obozach internowanych, m.in. w Winterthur, skąd dojeżdżał do Kunstgewerbeschule i na Wydz. Architektury Politechniki w Zurychu. W l. 1943–4 studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Genewie. Razem ze spowinowaconym malarzem-dekoratorem Aleksandrem Cingrią młodszym wykonał kartony do mozaik na ratuszu w Genewie. W r. 1944 potajemnie przedostał się do Francji, gdzie walczył we francuskim ruchu oporu, a następnie wstąpił we Włoszech do 2. Brygady Pancernej II Korpusu gen. Władysława Andersa; był szoferem w transportach amunicji (wg tradycji rodzinnej uczestniczył w bitwie pod Monte Cassino). W r. 1946 osiadł w Genewie.

Bezpośrednio po zakończeniu wojny przyjeżdżał S. kilkakrotnie do Polski z transportami Szwajcarskiego Czerwonego Krzyża. We wrześniu 1947 współpracował krótko z prowadzoną przez Żółtowskich wytwórnią ceramiki w Ginsiedel. W czerwcu 1948 otrzymał I nagrodę w konkursie na projekt kostiumów do widowiska z okazji «Święta Genewy» i został przyjęty do szwajcarskiego stow. artystycznego «L’Euvre». Wystawiał z nim w Genewie w Palais de l’Athénée w l. 1948, 1949 i 1952. W lipcu 1949 wyjechał z żoną do Challes-les-Eaux koło Chambéry we Francji, gdzie wykonał polichromię w kościele (m.in. 12 apostołów na ścianach prezbiterium oraz scena Koronacji Marii w gotyckiej wnęce nad ołtarzem). T.r. rozpoczął współpracę z teatrami genewskimi: dla teatru marionetek Marcelle Moynier wykonywał przez wiele lat dekoracje, kostiumy i główki lalek, m.in. do spektakli: „Le Chat Botté” (1950), „Pierre et le loup le Cirque” (1951), „La Belle endormie” (1952), „Les Misiciens de la Ville” (1953), „Le Calif Cigogne” (1960). W teatrze De la Cour St. Pierre w Genewie wykonał w r. 1949 dekoracje i kostiumy do muzycznej adaptacji „Syrenki” H. Ch. Andersena (adaptacja F. Perrot) oraz sztuki „Fernanda Chavannes” G. le Fou, a w r. 1956 do „La Finta Semplice” W. A. Mozarta i „Il Filozofo di Campagna” B. Galuppi (reż. R. Corena). Dla genewskiego Théâtre de la Comédie projektował dekoracje i kostiumy do „Voleur d’enfants” J. Supervielle’a (1950) i „Jean de La Fontaine” S. Guitry (1952). Dla zespołu teatralnego Szwajcarii Romańskiej Opera da Camera wykonał w r. 1957 dekoracje i kostiumy do „Bastien i Bastienne” Mozarta oraz „Służąca panią” G. Pergolesiego (obie w reż. F. Boissiera). Mniejsze prace podobnego rodzaju podejmował w l. 1957–9 dla amatorskiego zespołu The Geneva English Drama Society, występującego na deskach teatru De la Cour St. Pierre. Szczególnym uznaniem cieszyły się zaprojektowane w r. 1957 dekoracje do sztuki I. Haya i L. du Garde Peacha „The White Sheep of the family” (reż. A. L. Prandle). Do sztuki „Szopka Mistrza Piotra” („El Retablo de Maese Pedro”) M. de Cervantesa z muzyką M. de Falli (reż. R. Corena) stworzył w r. 1959 teatr-szopkę z 13 kukiełkami z blachy żelaznej; wykorzystał w niej motyw wieży kościoła Mariackiego z Krakowa. Do niezrealizowanych projektów teatralnych S-ego należą kostiumy do „Der bekehrte Trunkenbold” Ch. W. Glucka (1951) oraz kostiumy i dekoracje do „Romea i Julii” W. Shakespeare’a, „Opery za trzy grosze” B. Brechta i „The Fairy Queen” H. Purcella (wszystkie z r. 1953).

W l. 1950–5 do kościoła p. wezw. św. Franciszka Salezego w dzielnicy Chęne-Bourg w Genewie wykonał S. mozaiki: Chrystus i Maria w otoczeniu świętych, Święci Jan Ewangelista, Piotr i Franciszek Salezy (w apsydzie) oraz Dwaj archaniołowie (na łuku tęczy). We współpracy z René Antoniettim wykonał też dla tego kościoła postacie świętych Mikołaja z Flue i Franciszka Salezego umieszczone na fasadzie po bokach portalu. W zróżnicowanej fakturze tych dzieł zaznaczyło się odchodzenie S-ego od tradycyjnej technologii mozaikowej. Równocześnie projektował dekoracje dla nowych budynków w Genewie: w r. 1951 mozaiki na fasadach domów przy Avenue Ernest-Hentsch (nr 2, 4, 5, 6, 8) oraz nad wejściem w kompleksie Vermont Park przy rue de Montbrillant 55, a w r. 1952 malowidła nad drzwiami domów przy Avenue Fronenex (nr 59, 61, 63, 65). W r. 1956 dla genewskiej kawiarni «Le Squale» wykonał nowatorską mozaikę, przedstawiającą pejzaż podmorski z rybami; nie ukrywając cementowego lepiszcza, osadził w nim silnie plastyczne elementy z różnego rodzaju kamieni i barwionych szkieł oraz specjalnie przywiezione z Bretanii muszle. W r. 1958 zdobył I nagrodę w konkursie na mozaikę z płyt kamiennych do genewskiego Kasyna Oficerskiego; wielkich rozmiarów dzieło (40 m2) Cztery amazonki sporządzono z marmuru, granitu i onyksu. Również t.r. wykonał z kolorowych marmurów zegar słoneczny na ścianie domu w Genewie przy rue Maraîchers 11. W r. 1959 wziął udział w wystawie nowoczesnego malarstwa ściennego w Kunstmuseum w Lucernie.

S. był czynny także w innych dziedzinach sztuki; przez całe życie uprawiał rysunek lawowany (Pożar Teatru Wielkiego, 1951, Tańczący górale, 1952), akwarelę i gwasz, rzadziej malarstwo olejne. Tworzył pejzaże (Rzeka Arve koło Veyrier, Pejzaże z Sabaudii), portrety i sceny rodzajowe. Do kościoła p. wezw. św. Teresy w Genewie zaprojektował w r. 1957 siedem witraży przedstawiających sceny ze Starego i Nowego Testamentu; zostały one wykonane ze szkieł o bogatej gamie barwnej. T.r. pracował jako dekorator wystawy retrospektywnej w ramach Międzynarodowego Salonu Samochodowego w Genewie. W r. 1957 pod wpływem muzyki C. Monteverdiego „Walka Tankreda i Kloryndy” (do pieśni XI „Jerozolimy wyzwolonej” T. Tassa) sporządził 39 linorytów z postaciami rycerzy i jeźdźców.

Eksperymentując z niekonwencjonalnie stosowanym tworzywem swych prac, S. zwykle współpracował przy ich wykonywaniu (m.in. szył kostiumy teatralne). Stworzył własny wyrazisty styl. Lechoń napisał, że «był on Polakiem w każdym odruchu, we wszystkich umiłowaniach i słabostkach, w lot wyczuwał wszystko polskie, co było w sztuce». Największym sukcesem S-ego było zdobycie I nagrody w międzynarodowym konkursie na dekorację odbudowywanej po pożarze sali Teatru Wielkiego w Genewie. Zaprojektował tam sufit pokryty arkuszami czarnej cyzelowanej blachy, ozdobiony srebrnymi i złotymi płatkami oraz gwiazdami ze szkła z Murano, imitujący sklepienie niebieskie płynnie przechodzące w kurtynę z arkuszy blachy o nierównej powierzchni, ozdobioną unoszącym «człowieka-orkiestrę» rydwanem zaprzężonym w skrzydlate konie; wg René Emmeneggera było to «dzieło wyjątkowe», które «nadaje niepowtarzalny charakter genewskiej scenie lirycznej». Realizacji projektu S. nie doczekał; kompozycja została ukończona w warsztacie kowalstwa artystycznego La Société des hoirs d’Auguste Gehr w Gland przez grupę jego współpracowników, m.in. żonę. S. zmarł na atak serca 8 III 1961 w Genewie, został pochowany na cmentarzu Chęne-Bourg.

W małżeństwie (od r. 1948) z Danutą z Burdeckich, witrażystką i dekoratorką, miał S. synów Łukasza (ur. 1950), plastyka, i Stanisława (1952–2005).

W r. 1968 odbyła się w Musée Rath w Genewie retrospektywna wystawa prac S-ego. Wykonane przez niego lalki pokazywano na wystawach: L’art de la Marionnette w Musée Rath (1979) oraz Marionnettes, une expression artistique w Musée des Arts Decoratifs w Lozannie (1980) i Museum Bellerive w Zurychu (1981).

 

Künstler-Lexikon der Schweiz. XX. Jahrhundert, Frauenfeld 1963–7; Zieliński J., Nasza Szwajcaria. Przewodnik śladami Polaków, W. 1999; – Katalog wystaw: Jacek Stryjeński 1922–1961. Musee Rath, Genève 1968; – Chełmicka-Żurawska J., Mozaiki Jacka Stryjeńskiego, „Projekt” R. 2: 1957 nr 4 s. 27–9; Dubois-dit-Bonclaude S., Un Ciel de feu. Jacek Stryjenski et le décor de la salle du Grand Théâtre, z. dodatkowy w: taż, Rideaux égoistes: rideaux d’opéras et de théâtres, Genève 2001; Le Grand Théâtre de Genève, Genève 1995; Grońska M., Zofia Stryjeńska, Wr. 1991; Kobler C., Kaplun S., Droin P., Chevalier N., Edvin A., Marionnettes, Genève 1984; Kohler A., Stryjeński, l’art. Et le jeu, „Tribune de Genève” 1968 nr z 17 IV; Krzywicka I., Mozaiki Stryjeńskiego, „Przekrój” 1958 nr 673; Lechoń J., Jacek, „Wiad. Pol.” (Londyn) 1942 nr 37; Maul-Krummrich G., Krummrich W., Marionetten, Bern 1984; Mignon P. L., J’aime les marionnettes, Lausanne 1962; Paradowska J., Paradoks Jacka Stryjeńskiego, „Teatr” 1960 nr 21; Węgrzyn T., Stryjeńskich emigracje i powroty, „Dzien. Pol.” 1997 nr 58; – Stryjeńska Z., Chleb prawie że powszedni. Pamiętnik, Oprac. M. Grońska, W. 1995 (m.in. listy S-ego do rodziny, liczne fot.); Vellas Ch., Le Grand Théâtre decoré par Stryjeński, „Tribune de Genève” 1979 nr z 10 V; – „Domus” (Mediolan) 1962 nr 395; „Dzien. Pol.” 1997 nr 58; „L’Illustré” (Lozanna) 1958 nr z 14 VIII (F. Muller), 1959 nr z 11 VI; „Journal de Genève” 1957 nr z 13 II, 1959 nr z 15 V; „National-Zeitung” (Bazylea) 1959 nr z 15 VI; „Tydzień Pol.” 1974 nr z 16 III; „Tribune de Genève” 1957 nr z 13 II, 1959 nr z 28 XI; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1961: „Le Courier” nr z 10 III, „Tribune de Genève” nr 24, „Tyg. Powsz.” nr 24 (K. Górski), „Wiadomości” (Londyn) nr 796 (F. Krancowa, T. Szmitkowski); – IS PAN: Mater. Słown. Artystów Pol. (biogram oprac. przez żonę, Danutę Stryjeńską z Genewy); – Informacje Jana Zielińskiego z Genewy.

Urszula Leszczyńska

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 
 

Władysław Jan Stryjeński

1889-06-20 - 1956-05-16 lekarz
 

Jan Stryjeński

1922-11-21 - 1996-06-22 architekt
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 
 

Irena Laskowska

1925-03-15 - 2019-12-06
aktorka telewizyjna
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Ludwik Antoni Paszkiewicz

1878-06-01 - 1967-07-12
lekarz
 

Stanisław Młodożeniec

1895-01-31 - 1959-01-21
pisarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.