Azulewicz Jakób († 1794). Tatar litewski, muzułmanin, syn rotmistrza Aleksandra Mustafy A-a, właściciela 33 włók ziemi w Studziance w pow. bialskim, i Felicjanny z Tuhan-Baranowskich. W r. 1781 był już pułkownikiem, dowódcą pułku II tatarskiego ułanów St. Augusta. W kampanji polsko-rosyjskiej 1792 r. poważniejszej roli nie odegrał. Działania jego pułku, przeniesionego na etat wojska koronnego, ograniczone zostały do marszów na Mazowszu i Podlasiu, patrolowania i zatapiania promów na Bugu, sam A. zaś interwenjował u króla w sprawie gwałtów, których dopuszczały się wojska rosyjskie na pozostałych na Litwie żonach jego podkomendnych Tatarów. W r. 1793 pułk A-a, wcielony do wojska litewskiego, otrzymał nazwę pułku VI Przedniej Straży. W kwietniu r. 1794 A. należał do tych dowódców polskich na Litwie, którzy pierwsi przyłączyli się do insurekcji. Na wieść, że Chlewiński wszczął 16 IV powstanie w Szawlach, A. przyprowadził swój pułk do Sokółki w pow. grodzieńskim dla osłonienia stojącego tam pułku 2 pieszego, a następnie obywateli tego powiatu, którzy w Sokółce zgłosili akces do powstania. W drugiej połowie czerwca A. ze swym pułkiem znajdował się w Brześciu i stąd rozsyłał patrole w okolicę. Patrol pod komendą porucznika Azulewicza zagarnął 24 VI do niewoli rosyjską eskortę pontonów, płynących Bugiem. W tym czasie pułk A-a połączył się z korpusem gen. Frankowskiego i razem z nim wszedł 2 VIII do Wilna. Podczas oblężenia Wilna przez Rosjan pułk ten zajmował stanowisko obok oddziału Frankowskiego na trakcie raduńskim, na który 11 VIII skierowane zostało główne natarcie przeciwnika. Tegoż dnia w szarży kawaleryjskiej A., walcząc mężnie, poległ. Żonaty l-o v. z Marjanną z Józefowiczów, 2-o v. z Elżbietą z Kryczyńskich, pozostawił 3 synów. Tegoż nazwiska, Tatar litewski, Maciej, muzułmanin, był rotmistrzem wojska litewskiego w r. 1792. W l. 1811–12 już jako były rotmistrz, chciał uformować pułk tatarski, myśl tę zrealizowali jednak inni Tatarzy. Z Felicjanny Kryczyńskiej zostawił dzieci: Alberta, Marjannę, Zofję i Ewę.

Dziadulewicz, Herbarz rodzin tatarskich, 38-39; Akty Wil. Kom., V 402–403; Korzon, Wewn. dzieje Polski za St. Aug., Kr. 1885–6, IV, 299–300, V 142, 143, 147; Dembiński, St. August i ks. Józef Poniatowski w świetle korespondencji, Lw. 1904, s. 90–91, 106–107; Smoleński, Konfederacja targowicka, Kr. 1903, s. 123; Wolański (Soplica), Wojna polsko-ros. 1792 r., P. 1922, II, 230, 297, 298, 342, 375; Gembarzewski, Rodowody pułków; »Gazeta Wolna Warsz.«, 1794, nr 1, 9, 32, 37; »Korespondent Narod. i Zagran.«, 1794, nr 53, 54; Askenazy i Dzwonkowski, Akty powst. Kościuszki, Kr. 1918, t. II, cz. II, s. 334–335, 354; Mościcki, Dzieje porozb. Litwy i Rusi, Wilno 1910, I, 184.   

Stanisław Kryczyński