INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jakub Franciszek Niegowiecki  

 
 
Biogram został opublikowany w 1977 r. w XXII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Niegowiecki (Niegowicki, Niegowiedzki) Jakub Franciszek (1719–1783), profesor matematyki i astronomii Akad. Krak. Był synem Antoniego, pochodził z Krakowa, prawdopodobnie z rodziny mieszczańskiej. W półr. letn. 1735 rozpoczął studia w Akad. Krak., uzyskując w r. 1742 bakalaureat, a 25 IX 1745 mistrzostwo sztuk wyzwolonych, po czym jesienią t.r. podjął jako docent bezpłatny wykłady na Wydziale Filozoficznym (1745/6–1753/4). Zaprzysiężony 28 IV 1752 na geometrę, w dwa lata później na podstawie Quaestio astronomica de parallaxi astrorum (Kr. 1754) wszedł do Kolegium Mniejszego (4 IV 1754), otrzymując katedrę z fundacji Adama Strzałki. W r. 1755 referendaria zleciła N-emu dokonanie pomiarów w starostwie libuskim, w którym N. sporządził szczegółowy regestr gospodarstw chłopskich z podaniem ich obszaru i opracował Informację o łanie (B. Ossol. rkp. 12329), opowiadając się za stosowaniem łanu niemieckiego do mierzenia ziemi (nadto w B. Uniw. Warsz. rkp. 99 znajduje się Rzetelna informacja o łanie przez N-ego w Akademii Krakowskiej matematyka i geometrę podana). Latem 1757 objął kierownictwo nowo zorganizowanego na Wydziale Filozoficznym kursu matematyki, w związku z czym powierzono mu wydanie tablic trygonometrycznych, co jednak ze względu na bardzo wysokie koszty druku na razie do skutku nie doszło. Powołany 26 IV 1758 do Kolegium Większego na katedrę astrologii, wkrótce przekształconej na katedrę matematyki i astronomii, przedstawił dysertację Quaestio cyclometrica de tetragonismo seu quadratura circuli (Kr. 1758), a w dwa lata później otrzymał tradycyjnie z tą katedrą związany urząd prowizora fundacji stypendialnej Jana Brożka. Początkowo opłacany z fundacji Gabriela Władysławskiego (od 8 VI 1759 jako profesor «regius»), wkrótce po uzyskaniu święceń kapłańskich został archidiakonem kolegiaty Św. Anny w Krakowie (28 X 1760), a w trzy lata później (19 IX 1763) otrzymał prymiceriat kolegiaty Św. Floriana i probostwo olkuskie.

Jako profesor matematyki i astronomii, obok tradycyjnych kalendarzy polskich i ruskich (1747–63), wznowił N. zaniedbane przez wiele lat obserwacje astronomiczne. M. in. 6 VI 1761 obserwował słynne w Europie zjawisko przejścia planety Wenus przez tarczę słoneczną, które opisał w łacińskim dziełku Transitus Veneris per discum solis (Kr. 1761) oraz w skróconej wersji polskiej pt. Relacja astronomiczna o złączeniu Venusa ze Słońcem. We wstępie podkreślił, że w obliczeniach oparł się na teorii heliocentrycznej Kopernika, choć uważał ją jedynie za hipotezę. W związku z tą obserwacją miał się nawet – zdaniem Hugona Kołłątaja – wmieszać do głośnej polemiki między jezuitą ks. Stefanem Łuskiną a profesorem Akademii Zamojskiej Stanisławem Duńczewskim. W tym czasie wszczął starania o wyjazd do Wiednia celem sprowadzenia do kraju najpotrzebniejszych instrumentów astronomicznych, na co uzyskał przy poparciu rektora Kazimierza Stęplowskiego 12 IX 1763 roczny urlop oraz fundusze, zebrane ze składek profesorskich. W Wiedniu nawiązał kontakty ze słynnym profesorem astronomii Maksymilianem Hellem, w którym znalazł życzliwego doradcę przy wyborze i zakupie instrumentów i zapewne za jego radą zabiegał o sprowadzenie do Krakowa rzemieślnika-optyka, który miał wykonać na miejscu niektóre przyrządy. Zmuszony z braku funduszów do wcześniejszego powrotu do Krakowa, w kwietniu 1764 zainicjował akcję rozsyłania listów otwartych do szlachty i duchowieństwa dla zebrania pieniędzy na budowę obserwatorium astronomicznego. Jeszcze w r. 1765 sprowadzał z Wiednia zamówione przyrządy (m. in. zegar wahadłowy, reflektor konstrukcji Newtona, refraktor), pozostając w listownych kontaktach z M. Hellem, który informował go o nowościach naukowych i zachęcał do nadsyłania notatek z obserwacji astronomicznych.

Trzykrotny dziekan Wydziału Filozoficznego (1757, 1758/9, 1759/60), administrator Drukarni Kolegium Większego w l. 1763–8, prowizor Bursy Muzycznej (1762), w r. 1765 wziął N. udział w pracach komisji przygotowującej projekt reformy studiów na Wydziale Filozoficznym, w której wystąpił jako główny przeciwnik programu Józefa A. Putanowicza dotyczącego nauczania przedmiotów matematycznych. Wskazał w rękopiśmiennym memoriale Reflexiones nonnullae super ordinationem novellam inclitae Facultatis Philosophicae (B. Jag. rkp. 1173) na konieczność powołania nowych katedr oraz wprowadzenia specjalizacji matematycznej dla studentów z rozszerzonym programem nauczania, uwzględniającym m. in. naukę symboli algebraicznych, wykłady geometrii euklidesowej oraz stosowanie przyrządów matematycznych. Prawdopodobnie w tym czasie rozpoczął studia teologiczne, w półr. zim. 1767/8 – już jako dziekan kolegiaty Św. Anny i proboszcz w Zielonkach (od 5 IV 1767) oraz historiograf uniwersytecki (27 VII 1767) – przeszedł bowiem na Wydział Teologiczny, na którym w lecie 1769 wykładał teologię spekulatywną, a w półr. zim. 1774/5 teologię sakramentalną. Nie zrezygnował jednak ze stanowiska profesora matematyki i astronomii i jeszcze w r. 1772 wydał anonimowo Kalendarz Polski i Ruski przez astrofila krakowskiego wyrachowany, z obszernym ustępem poświęconym obronie astrologii, zwłaszcza prognostyków zamieszczanych przy kalendarzach. W dn. 30 I 1775 na podstawie pracy Dissertatio theologico-dogmatica de sacramentorum efficacia (Kr. 1775) otrzymał licencjat, a 19 X t.r. po obronie tezy Dissertatio de reali praesentia Christi in Eucharistiae Sacramento (Kr. 1775) promował się na doktora teologii. W r. 1777 miał prowadzić z H. Kołłątajem jakieś rozmowy na temat budowy przyszłego obserwatorium astronomicznego, już jednak w maju 1778 został odsunięty wraz z grupą starych profesorów od działalności dydaktycznej, a w r. 1780 ostatecznie przeniesiony na emeryturę. Rozgoryczony przyznanym mu skromnym beneficjum w Zielonkach oraz nakazem opuszczenia Kolegium Większego, w r. 1780 wystosował na sejmik proszowski ostry memoriał skierowany przeciw reformie, w którym wystąpił pod hasłem obrony dawnych praw Akademii, wołając «z głębokości i poniżenia» o wsparcie i ratunek dla zagrożonej uczelni i jej dawnych profesorów. Wywołało to z kolei gwałtowną reakcję Kołłątaja, który wniósł (22 IX 1780) skargę na N-ego do Rady Szkoły Głównej, żądając surowego ukarania winnego. Mimo wstawiennictwa i prób mediacji ze strony niektórych członków Rady, ostatecznie na mocy uchwały Szkoły Głównej Koronnej, zatwierdzonej decyzją Komisji z dn. 18 XI t.r., został N. wykluczony ze stanu akademickiego i pozbawiony doktoratu, zatrzymał jednak aż do śmierci mieszkanie w Kolegium Większym, gdzie zmarł 6 X 1783.

 

Estreicher; – Baliński M., Pamiętniki o Janie Śniadeckim, Wil. 1865 I 15–16; Bieńkowska B., Kopernik i heliocentryzm w polskiej kulturze umysłowej do końca XVIII w., Wr. 1971; Chamcówna M., Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Wr. 1957 I; Dianni J., Studium matematyki na Uniwersytecie Jagiellońskim do poł. XIX w., Kr. 1963; Dobrzyniecka J., Drukarnie Uniwersytetu Jagiellońskiego 1674–1783, Kr. 1975; Falniowska-Gradowska A., Ostatnie lata działalności sądu referendarskiego koronnego (1768–1793), Wr. 1971; Hajdukiewicz L., Biblioteka Jagiellońska w latach 1655–1775, w: Hist. B. Jag.; Historia Nauki Polskiej, Kr. 1974 VI; Janik M., Hugo Kołłątaj, Lw. 1913; Karliński F., Rys dziejów Obserwatorium Astronomicznego w Krakowie, Kr. 1864; Klimowicz M., Krasicki wobec reformy Akademii Krakowskiej, „Zesz. Wrocł.” R. 6: 1952 nr 1 s. 153–60; Muczkowski J., Rękopisma Marcina Radymińskiego, Kr. 1840 s. 78–80; Przypkowski T., Astronomia w Uniwersytecie Krakowskim w pierwszej poł. XVIII w., w: Historia astronomii w Polsce, Wr. 1975 I; Rostworowski E., Czasy saskie (1702–1764), w: Dzieje UJ; Rybka E., Zarys historii astronomii w Uniwersytecie Jagiellońskim, w: Studia z dziejów katedr Wydziału Matematyki, Fizyki, Chemii UJ, Kr. 1964; Rychlikowa I., Staropolskie miary ziemi, „Kwart. Hist. Kult. Materialnej” R. 17: 1970 nr I s. 87–8, 102–3; – Album stud. Univ. Crac., V 48; Kołłątaj H., Raporty o wizycie i reformie Akademii Krakowskiej, Wr. 1967; Statuta nec non liber promotionum; – Arch. UJ: rkp. nr 1, 2, 4, 5, 22, 23, 62, 66, 67, 90, 92, 202, 320, Akta pap. fasc 492 nr 16955; B. Jag.: rkp. nr 1173.

Wanda Baczkowska

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Józef Eustachy Szembek

ok. 1696 - 1758-04-01
biskup płocki
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.