Czarnecki Jan Antoni, h. Nagody cz. Prus II (1700–1774), kasztelan bracławski, urodził się w parafii wiśniewskiej z ojca Stefana, rotmistrza buławy wiel. lit., i Heleny z Chmielewskich. Za młodu »do wojska i ad statum aplikował się«, póki go nie pociągnęła do jurydyki wzmagająca się wśród szlachty żyłka prawnicza. Jako patron w Lublinie (1723–6) mierne miał powodzenie; za to na usługach u Anny z Sanguszków Radziwiłłowej, kanclerzyny wdowy lit., oraz u jej syna Michała Kazimierza »Rybeńki« jako plenipotent wyrobił się życiowo i zrobił karierę. On to przeprowadził w l. 1727–30 trudne rokowania o tzw. dobra neuburskie (po kalwińskiej linii Radziwiłłów, których ostatnia dziedziczka, księżna Sulzbach, mieszkała w Mannheimie, a do których rościli pretensje prócz Radziwiłłów także Sapiehowie i król August II, trzymający w zastawie za długi Słuck). Najeździł się wtedy Cz. do Mannheimu, Berlina, Gdańska (1727), Drezna (1730); zwłaszcza podróż do Berlina była to, jak widać z jego ciekawych relacyj, istna misja dyplomatyczna. Cz. z godnością uchylił żądanie rocznej daniny 12 olbrzymów, z jakim wystąpił król Fryderyk Wilhelm w zamian za nieproszoną protekcję, i przy życzliwym poparciu dworu drezdeńskiego osiągnął dla Radziwiłłów główny cel: dobra neuburskie drogą wykupna wyszły z rąk niemieckich. Wobec walki o tron polski 1733–5 r. jako klient Radziwiłłów musiał się Cz. znaleźć w trudnym położeniu: nie ma go ani wśród elektorów Leszczyńskiego, ani wśród stronników saskich, a korespondencja z Radziwiłłami urywa się w r. 1730 na lat 5. Z pewnością pragnął pacyfikacji i cieszył się w październiku 1735, że »Stanisław« odjedzie do Francji.

Ciągnąc pensje z Nieświeża i Mannheimu, potrosze wzbogacił się Cz. na swym Lubieszowie (Wołyń) i spyszniał. W r. 1730 otrzymał przywilej na cześnikostwo wołyńskie, potem starostwo pokutyńskie, kupił Hryszczyce w Brześciańskiem; w randze porucznika w. lit. pełnił funkcje i pobierał pensję generalnego sędziego wojskowego. Zasiadał w komisji grodzieńskiej dla reformy skarbowo-wojskowej (1736–8). W r. 1744 pomagał hetmanowi »Rybeńce« do wydarcia Żółkiewszczyzny Janowi Tarle. Na sejmy posłował co najmniej trzy razy (1744, 1748, 1750), nie okazując tam zbytniej od Radziwiłłów zależności. Często zwłaszcza przemawiał w r. 1748: za obroną kresów, za aukcją skarbu i wojska, przeciw komisji rozjemczej do spraw dyzunickich, przeciw podatkom gruntowym na Rusi w obronie interesów ziemian kresowych; w każdym razie sejmu nie psuł.

Nieświeskiej protekcji zawdzięczał kasztelanię wiską (18 VIII 1750); Czartoryskim dał się we znaki, podpisując we Lwowie 18 I 1754 manifest kilkunastu senatorów przeciw podziałowi ordynacji ostrogskiej, z której to transakcji zresztą przedtem radził swym protektorom korzystać. Jakkolwiek nie uzyskał awansu na kasztelanię brzeską (1757) ani nie mógł się doprosić zwrotu pożyczonych M. Radziwiłłowi kapitałów, służył mu wiernie jako plenipotent, pilnując lwowskich kontraktów i różnych interesów, obmyślał sposoby zdobycia ordynacji ostrogskiej, przeprowadzał rozwód księcia Panie Kochanku z żoną Marią (1759). »Nad prawo« cenił rozkazy książąt a »nad życie« stawiał ich uszczęśliwienie; w tym samym jednak roku, gdy to pisał (1759), uniezależnił się od nich i został przyciśnięty procesem. Odtąd więcej służył ojczyźnie: na radach senatu (1758, 1763) bronił praw Polski do Kurlandii, pod koniec r. 1761 był rezydentem ad latus, po czym, mianowany kasztelanem bracławskim, odprawił dwie uciążliwe komisje z Tatarami. Najpierw w Józefgrodzie (paźdz.-grudzień 1762), potem w Kamieńcu (latem 1763) z pomocą J. Humieckiego, Woronicza i in. komisarzy zaspokojono pretensje chana Krymgireja do jednego z Lubomirskich, czym uchroniono bezbronną Rzeczpospolitą od najazdu tatarskiego.

Choć nagrodzony orłem białym i starostwem stanisławowskim na Mazowszu, w bezkrólewiu odstrychnął się zupełnie od partii sasko-radziwiłłowskiej; głosował na czele bracławian za Poniatowskim i zaraz mu się polecił »jako szczery i nieodstępny sługa« ojca. Karola zaś Radziwiłła próbował przekonać, że go gwałtem wsadzono do zarządu przymusowego nad jego dobrami. Po trzech latach musiał temuż Radziwiłłowi winszować laski generalnej radomskiej; od sejmu delegacyjnego 1767–8 trzymał się zdała, »aby daremnie starych kości nie trudzić«, naprawdę zaś planował wówczas we Lwowie z Józefem Pułaskim i innymi spiskowcami konfederację barską. W styczniu 1768 ofiarował Szczęsnemu Czackiemu kierownictwo tego ruchu; sam jednak wobec nieszczęśliwego obrotu walk pozostał w Lubieszowie do końca roku bezczynny, po czym wyniósł się do Gdańska i tam spędził wśród uchodźców parę lat, szanowany jak »wyrocznia« polityczna, a nie zrażony tym, że mu jedni konfederaci (Szyc) splądrowali Lubieszów, inni zaś (od Kossakowskiego) pokrzywdzili na honorze i zdrowiu jego syna. W listopadzie 1772 r. wybierał się do Lwowa, by jeszcze radzić »o naszej całości«, ale mu doktorzy wyperswadowali ten zamiar. Wrócił na Wołyń w r. 1773, by wkrótce złożyć kości w Lubieszowie u kapucynów, którym był ufundował klasztor. Z pierwszej żony, Zuzanny Odrowążówny-Siemaszkówny, miał 4 córki oraz 2 synów; z nich Antoni był ostatnim krajczyni koronnym, Franciszek ostatnim chorążym litewskim.

Bartoszewicz w Enc. Org.; Konopczyński, Polska w dobie wojny siedmioletniej, 2 t., W. 1909–1911; tenże, Konfederacja Barska, 2 t., W. 1936–8; Diariusze sejmowe: 1744 (wyd. M. Skibiński), 1748 i 1750 (wyd. Konopczyński); Matuszewicz, Pamiętniki, W. 1876; kilkaset listów do Radziwiłłów w Arch. ord. Nieśw.; relacje rezyd. Gérarda w Arch. Spr. Zagr. w Paryżu (Dantzick). Papiery Mniszcha w B. PAU. (rkp. 1134).

 Władysław Konopczyński