Dębski Jan Nepomucen Adrian († po 1800), benedyktyn, nauczyciel w szkołach Komisji Edukacji Narodowej i kaznodzieja. Urodził się około r. 1750 na Mazowszu, w r. 1781 wstąpił do klasztoru świętokrzyskiego zakonu oo. benedyktynów. Od r. 1783 do 1786 jako doktor filozofii uczył wymowy oraz gramatyki polskiej i łacińskiej w podwydziałowej szkole zakonnej w Pułtusku. Stanowił D. wzorowy typ nauczyciela Komisji Eduk. Nar., korzystał z każdej sposobności, aby wyrobić ze swych uczniów dobrych obywateli, pożytecznych dla państwa i narodu. Na specjalną uwagę zasługują tematy zadań, które dawał wychowankom do opracowania, jak np. »o potrzebie przyzwoitej karności w szkole, o przyczynach, dlaczego niekiedy z równie dobrej edukacji odrodni ojczyzny wychodzą synowie, o potrzebie wykorzenienia z młodych wyniosłości itp«. Wymowę, której nauczał, uważał za »najpotrzebniejszą umiejętność« wolnego obywatela. Prócz tłumaczeń mówców klasycznych polecał uczniom przekładać na łacinę mowy polskie np. Stanisława Augusta »mianą w Warszawie za królobójcami r. 1773« i tegoż króla mowę sejmową z r. 1776, swoją z okazji setnej rocznicy odsieczy wiedeńskiej itp., a także pisma Starowolskiego, Łukasza Opalińskiego, Orzechowskiego i Andrzeja Zamoyskiego. Przygotowując wychowanków do przyszłego życia publicznego, polecał im opracowywanie mów sejmowych »w materiach z prawa politycznego i cywilnego«, jak podziękowanie za laskę marszałkowską, dopraszanie się o zabronienie wojażowania do cudzych krajów, mowy przeciwko włóczęgom zagranicznym, wywożącym pieniądze z państwa, »przeciwko doktorom, drukującym pewne sekreta bez zaświadczenia publicznego«, dopraszanie o krótszy i porządniejszy zbiór praw narodowych itp. Zwyczajem przyjętym pod wpływem Konarskiego w szkołach pijarskich przygotował D. w r. 1768 w Pułtusku sejmik uczniowski, inspirując uczniów do przemówień pełnych postępowego i obywatelskiego ducha. Obecny na tym sejmiku prezes Komisji, biskup Michał Poniatowski, zachęcony pułtuskim przykładem, zalecił odgrywanie tego rodzaju sejmików retoryki we wszystkich szkołach Komisji. D. przy wszelkich okazjach starał się uświadamiać społeczeństwu zasługi naczelnego urzędu edukacyjnego, za co spotkał się z pochlebną oceną wizytatora Waleriana Bogdanowicza jako »wielki obrońca edukacji dzisiejszej« i rozumny nauczyciel. W r. 1791 został prefektem, a następnie prorektorem szkoły zakonnej w Stężycy. W tym charakterze w r. 1793 na polecenie wizytatora Komisji Eduk. Nar., Antoniego Popławskiego, miał wizytować okoliczne szkoły parafialne, z obowiązku tego nie wywiązał się jednak z nieznanych powodów. Tegoż roku został D. prorektorem szkoły pułtuskiej i 11 VI na polecenie wizytatora Trefflera miał zwiedzić szkółkę augustiańską w Ciechanowie; nie wykonał tego, gdyż jako benedyktyn nie chciał bez specjalnego upoważnienia wizytować szkoły innego zakonu. W czasie wybuchu insurekcji bawił w kwietniu 1794 r. w Warszawie i wygłaszał płomienne kazania, zagrzewające do walki z Moskalami. Dalsze koleje życia D-go nie znane; umarł po r. 1800, w tym bowiem roku ogłosił jeszcze jedno ze swych kazań.

D. był nie tylko dobrym nauczycielem wymowy, ale i doskonałym mówcą, o czym świadczą dochowane kazania: Przy otwarciu szkół ks. Benedyktynów w Stężycy (Lublin 1791), gdzie rozwodzi się nad czterema sposobami edukacji w Polsce, tj. szkołami, obcymi guwernerami, wojażami oraz konwiktami i domami prywatnymi. W r. 1794 wygłosił Kazanie z okazji powstania narodu (W. 1794) i 29 IV Mowę żałobną za poległych rycerzy w obronie własnej ojczyzny, w której znajdują się słowa uwielbienia dla Tadeusza Kościuszki za »chwalebną rewolucję teraźniejszą, której widocznie sam Bóg tak dalece pobłogosławił, że dał się jawnie widzieć ludowi swemu w Warszawie i mocą ramienia swego pomieszał nieprzyjacielskie szyki«. W drugiej części tego kazania szeroko objaśniał zebranym pojęcie ojczyzny. Wreszcie 13 VIII 1800 wygłosił on Mowę żałobną na pogrzebie Anny Lampel, aktorki z antrepryzy Jana Bogusławskiego (druk nie znany bibliografiom), przedstawiając w zwięzłym wykładzie znaczenie teatru w życiu narodu.

Brak dostatecznej historiografii benedyktynów w Polsce i niedostępność rękopiśmiennych źródeł zakonnych uniemożliwiają napisanie wyczerpującej biografii D-go. Drobne wiadomości o nim: Estr.; Lewicki J., Bibliografia Komisji Eduk. Nar., Lw. 1908; Karbowiak A., Bibliografia pedagogiczna (rkp. w zbiorach PAU.); Kot St., Historia wychowania, Lw. 1934, II; tenże, Sejmiki szkolne jako środek wychowania obywatelskiego w Polsce XVIII wieku, »Sprawozdania PAU«, r. 1921, nr 1, s. 6; Wierzbowski T., Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie, Kr. 1921; tenże, Komisja Edukacji Narodowej, z. 4 (Raporty szkoły podwydz. pułtuskiej, W. 1903), s. 78–9, 81–3, 86–7, 90–2, 95–8, 99–100, 101–3, 110, 131, 133 i 144, oraz z. 29 (Raporty generalnych wizytatorów, W. 1914), s. 25 i 51.

Stanisław Szczotka