INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jan Jordan z Zakliczyna h. Trąby      Jan JORDAN, Żupnik Krakowski, 1507 - portret asortacyjny w: Bartosz Paprocki, Gniazdo Cnoty, Kraków 1578, s. 1062 - w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie - źródło kopii cyfrowej: POLONA.pl - fragment.

Jan Jordan z Zakliczyna h. Trąby  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1964-1965 w XI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 
Jordan Jan z Zakliczyna h. Trąby (zm. 1507), wielkorządca i żupnik krakowski, kasztelan biecki, starosta oświęcimski i spiski. Był synem Jordana z Zakliczyna i Jadwigi z Brzezia Lanckorońskiej, córki Mikołaja, marszałka w. kor. Data urodzenia J-a nie jest znana, nawet w przybliżeniu. Rodzina J-a w linii męskiej wywodziła się z mieszczan niemieckiego pochodzenia: najstarszy znany jej przedstawiciel (XIV w.), mieszczanin wielicki Hanko (Heinko), był synem Wilhelma. Co najmniej w r. 1365 Hanko był już szlachcicem i posiadał Zakliczyn (wieś niedaleko Myślenic), którym określali swoje pochodzenie jego następcy. Przedsiębiorczy Hanko rozpoczynał swoją działalność w górnictwie wielickim, otwierając w r. 1334 z dwoma wspólnikami nowy szyb. Niemałe położył tu zasługi. Już przedtem miał intratny urząd bachmistrzostwa wielickiego, który, jako dziedziczny, pozostawił swoim następcom. Drugą domeną jego działalności było wójtostwo myślenickie. Razem z jednym ze swych górniczych wspólników był zasadźcą i pierwszym wójtem myślenickim (1342). Posiadaną połowę tego wójtostwa przekazał swoim sukcesorom. Scalił je prawdopodobnie w swych rękach w przeszło sto lat później ojciec J-a Jordan (był synem Mikołaja, wnukiem Jana i prawnukiem lub praprawnukiem Hanka) zm. 1471, którego imię posłużyło za nazwisko. Bachmistrzostwo wielickie i wójtostwo myślenickie dostało się po śmierci ojca bratu J-a Mikołajowi.
 
J. zatrzymał, zdaje się, Zakliczyn. Dzięki swej działalności gospodarczej i obrotności wyrósł w przeciągu kilkunastu zaledwie lat na możnego dygnitarza w państwie. W źródłach po raz pierwszy pojawia się J. w dojrzałym, a może nawet w podeszłym wieku, w r. 1494, w którym za jakieś bliżej nie znane, wyświadczone królowi zasługi uzyskał zezwolenie na nabycie, z prawem wykupna, czynszu na wójtostwie myślenickim, przysługującego dotąd skarbowi. Przed r. 1502 podobno J. (wg Paprockiego) wyjeżdżał za granicę. Karierę urzędniczą rozpoczął w r. 1502: uzyskał w dn. 27 IV urząd wielkorządcy krakowskiego oraz pod tą samą datą pozwolenie na wykupno z rąk Spytka z Jarosławia starostwa oświęcimskiego, mającego charakter tenuty. Wielkorządcą krakowskim był do końca życia (wymieniany jeszcze z tą godnością 6 V 1507), a starostą oświęcimskim z górą dwa lata (co najmniej do 4 X 1504). W dn. 1 IX 1503 r. został powołany na urząd kasztelana bieckiego i piastował go do śmierci. Od 19 1 1504 r. do ostatnich swych dni pełnił urząd żupnika krakowskiego. Wg tradycji (Paprocki), miał sobie utorować drogę do tej godności brawurowym skokiem w obecności królewskiej przez otwór jednego z szybów wielickich, będąc w pełnym, krępującym ruchy ciała, wojennym odzieniu. Faktycznie w grę tu wchodziła duża obrotność J-a w sprawach gospodarczych, pewne obycie w szerokim świecie, niewątpliwa, odziedziczona jeszcze po przodkach, a wzbogacona własnym doświadczeniem orientacja w sprawach górniczych, wreszcie niemała zamożność. W dn. 19 II 1506 r. wziął J. w zastaw od króla za wysoką sumę, 12000 fl., ziemię spiską, zastawiając nawet w tym celu Stanisławowi Szafrańcowi z Pieskowej Skały kompleks swoich dóbr dziedzicznych w okolicy Myślenic: Zakliczyn, Droginię, Baniowice, Łęki, Targoszynę, Popowice i Brańczowice. Od tenuty spiskiej przyjął tytuł starosty spiskiego. Wszystkie powyższe godności, a zwłaszcza urzędy żupnika oraz starosty oświęcimskiego i spiskiego, miały charakter dochodowy.
 
Swoją szczupłą ojcowiznę, tj. klucz zakliczyński, wzbogacił powoli nowymi posiadłościami, które nabywał drogą kupna lub zastawu. O niektórych zachowały się wiadomości. I tak w r. 1498 nabył sołectwo i szlachecką część wsi Drogini, wziął w zastaw królewskie miasteczko Tymbark z należącymi do niego kilkoma wsiami, wreszcie nabył bliżej nie znane dobra szlacheckie w ziemi krakowskiej, należące dotąd do Jana Łosienia i Macieja Machnica z Bojanowic. W r. 1501 nabył od Piotra Kmity z Wiśnicza wieś Lipnik (koło Myślenic) i uzyskał znaczny zapis gotówkowy (1400 fl.) na tenucie dobczyckiej. W r. 1505 wykupił z rąk prywatnych dobra królewskie: Nowy Targ z wsiami Szaflary, Waksmund, Długopole, Mszana, Kasina, Podobin, Olszówka, Poręba, Niedźwiedź, Klikuszowa i in., a także położone w tej okolicy Dębno i nie znane dziś pod tą nazwą Ostrówki.
 
Bardzo ważną dziedziną działalności J-a było górnictwo srebra i ołowiu w Tatrach i na Podhalu. Już od schyłku XIV w. wiązano wielkie nadzieje na eksploatację kruszców z tym rejonem kraju. Zapewne z inicjatywy J-a w r. 1498 spółka, do której obok J-a wchodzili: jego dziad Mikołaj Lanckoroński, brat Mikołaj z Zakliczyna, Jakub z Lubomierza, Mikołaj Kampanowski i Piotr Lipski, uzyskała przywilej królewski na poszukiwanie metali w ziemi krakowskiej. Spółka rychło upadła, a tylko J. pozostał czynny na tym polu. Niewątpliwie w związku z tym przedsięwzięciem nabył z początkiem 1505 r. tenutę nowotarską. W kilka miesięcy później otrzymał przywilej królewski na poszukiwania górnicze w całym państwie, także za miastem Nowy Targ i grodem Szaflary «w górach Tatrach», z pięcioletnią wolnizną od opłat skarbowych. Eksploatacja miała się odbywać zwyczajem górniczym czeskim i węgierskim. Na gruncie tego przywileju i w oparciu o uwieńczone już niewątpliwie pewnym rezultatem poszukiwania górnicze, w szczególności nad Czarnym i Białym Dunajcem, zawarł J. nową spółkę eksploatacyjną ze Stanisławem Szafrańcem z Pieskowej Skały, podkomorzym krakowskim, z rajcami krakowskimi: Sewerynem Reitmanem i Pawłem Kaufmanem oraz z mieszczaninem krakowskim Sweypoldem Weheth. Dla spółki tej wyjednał przywilej na roczną wolniznę od skarbowej opłaty olbory oraz zezwolenie posługiwania się górniczym prawem czeskim. Przedsięwzięcie górnicze J-a kontynuował jego brat Mikołaj oraz synowie, a w szczególności Achacy.
 
J. był czynny i w innych dziedzinach życia gospodarczego. Przez szereg lat był poborcą podatkowym ziemi krakowskiej; nieobcy był mu handel. Jako dworzanin królewski uzyskał od króla w r. 1502 ważny przywilej, zwalniający go od wszelkich ceł państwowych, jakimkolwiek handlowałby towarem. Z licznych królewskich poświadczeń rachunkowych wiadomo, że był dostawcą dla dworu monarszego, a niekiedy i dla urzędników, wielu towarów, wśród których wybijają się sukno, płótno, jedwab, aksamit, futra i wina. W r. 1505 dokonywał na rzecz dworu zakupu sukna w Gdańsku, a w r. 1506 nabywał jakieś towary dla króla na jarmarku w Lublinie. W r. 1502 uzyskał polecenie dostawy prochu strzelniczego do Kamieńca. Przez szereg lat zaopatrywał w papier i pergamin kancelarię królewską. W r. 1506 posiadł z nadania królewskiego kram w Krakowie. W Kazimierzu pod Krakowem nabył dom od wikariuszów katedry krakowskiej, który mu król uwolnił w r. 1505 od opłat i jurysdykcji miejskiej. Dla pomnożenia własnych dochodów przedsięwziął latem 1504 r. za pozwoleniem królewskim budowę mostu na Wiśle pod Tyńcem, z którego dochód miał być związany z posiadaną właśnie przez niego tenuta oświęcimską. Rzecz nie wyszła, zdaje się, poza sferę projektów, być może w związku z ustąpieniem przez J-a jeszcze w t. r. ze wspomnianej tenuty, o której zagospodarowanie niejednokrotnie przedtem zabiegał. Wielokrotnie był wierzycielem królewskim.
 
W życiu gospodarczym Polski przełomu XV i XVI w. był J. jednostką wybitną. W niejednej kwestii ekonomicznej mógł uchodzić za rzeczoznawcę. Może w tym właśnie charakterze występował w r. 1505 jako członek komisji królewskiej, która w mającym szersze znaczenie sporze Nieszawy z Toruniem ogłosiła wyrok o wolności żeglugi na Wiśle. Jako rzeczoznawca wielu spraw gospodarczych, a zarazem zaufany mąż zaktywizowanego z początkiem XVI w. w Małopolsce ruchu szlacheckiego, posłował w r. 1503 z ramienia sejmiku wojnickiego do króla, przedstawił petycję o konfiskatę dóbr szlachty nie stawiającej się terminowo na ekspedycje wojenne, o zastosowanie przymusu względem osób i miast nie płacących podatków na cele wojenne, o powoływanie na urzędy starościńskie ludzi możnych, którzy mogliby strzec bezpieczeństwa, o ustanowienie obowiązku służby wojskowej co dziesiątego kmiecia i in. Przychylając się do tych petycji, król zamianował J-a jednym z przywódców plebsu (tribunus plebis) w Małopolsce, którzy mieli organizować pierwsze chłopskie wojsko. Jako przedstawiciel szlachty posłował w r. 1505 na sejm radomski i stąd występuje jako świadek na aktach tego sejmu: konstytucji «Nihil novi» oraz generalnej konfirmacji wszystkich wydanych w Polsce przywilejów. J. zmarł 19 V 1507 r. i został pochowany w Kazimierzu pod Krakowem w kaplicy Jordanów w kościele Św. Katarzyny. Z żony Doroty (z Kępna) pozostawił czterech synów: Zygmunta, Achacego, Krzysztofa i Hermolausa, oraz córkę Zofię.
 
 
 
Boniecki; Paprocki; – Kutrzeba J. W., Myślenice, notatki do historii m. Myślenic, Kr. 1900 s. 12–39; Matras M., Prace górniczo-hutnicze w okolicy Szczawnicy do połowy XVIII wieku, Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa, W.–Wr. 1959 III 140–5; Ptaśnik J., Studia nad patrycjatem krakowskim wieków średnich, „Roczn. Krak.” T. 15: 1913 s. 38–40; Rafacz J., Dzieje i ustrój Podhala nowotarskiego, W. 1935; – Akta Aleksandra; Kod. m. Krak., I; Liber quitantiarum Alexandri regis, Wyd. A. Pawiński, W. 1897; Matricularum Sum., I–IV; Vol. leg., I 136–41 (299–309).
 
                                                                                                                                                                                                                                   Jerzy Wyrozumski
 
 
 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Grzegorz z Sanoka

około 1407 - 1477-01-29
arcybiskup lwowski
 

Wit Stosz (Stoss, Stwosz)

około 1438 - 1533-09-22
rzeźbiarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.