Karczewski Jan h. Jasieńczyk (ok. 1745 – ok. 1810), marszałek ziemi warszawskiej w konfederacji barskiej, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej. Był synem Juliana, wojskiego ciechanowskiego, i Konstancji Karczewskiej. Dn. 6 II 1764 r. z ramienia konfederacji warszawskiej jeździł z instrukcją do prymasa. T. r. podpisał z ziemią warszawską elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po śmierci marszałka Macieja A. Nosarzewskiego prowadził wspólnie z ojcem i bratem Aleksandrem, a przy pomocy Wojciecha Tressenberga, agitację probarską w ziemi warszawskiej. Przyczynił się do zrekrutowania w Warszawie 200 konnych konfederatów, których wyprowadził ze stolicy wprost na zjazd do Zakroczymia, gdzie (5 VII 1769) wznowiony akt przyznawał godność marszałka ziemi warszawskiej Tressenbergowi, a K-emu stanowisko konsyliarza. W odwet za to Wejmarn zrabował dobra Karczewskich, a 11 VII aresztował w Warszawie Juliana Karczewskiego. Pod koniec 1769 r., w bliżej nie znanych okolicznościach Drewicz zabrał K-emu całą kasę konfederacji warszawskiej. W lutym 1770 r. K. przebywał na Podkarpaciu między Nowym Targiem a Białą. Na przełomie marca i kwietnia, już pod rozkazami K. Pułaskiego, znajdował się wraz z konfederacjami sochaczewską i oświęcimską w obozie pod Konieczną i w jego okolicach. W końcu kwietnia razem z M. Dzierżanowskim i F. Stępowskim rozbity został przez Drewicza między Białką a Sromowcami.
Dn. 14 V Generalność polecała Pułaskiemu, by nie ruszał się w głąb kraju, «aż wspólnie finalna ułożona będzie planta» z J. Miączyńskim, M. Walewskim i K-m. Ale zanim doszedł go ten rozkaz, K. wziął w dniu następnym (15 V) udział w zaciętej i krwawej bitwie stoczonej przez Pułaskiego niedaleko Pilzna pod Dęboszynem. W. Tressenberg dostał się do niewoli, a K. objął po nim bezpośrednie dowództwo nad oddziałem konfederacji warszawskiej. Drugą połowę maja K. spędził wspólnie z T. Wilkońskim, marszałkiem oświęcimskim, w okolicy Nowego Targu.
Dn. 26 V Generalność, po zatwierdzeniu K-ego na stanowisku dowódcy konfederacji warszawskiej, oddała go pod bezpośrednie rozkazy Pułaskiego. Odtąd K. uczestniczył we wszystkich niemal jego wyprawach i akcjach zbrojnych. W końcu maja Pułaski rekomendował K-ego Radzie Najwyższej jako kandydata na konsyliarza generalnego z Księstwa Mazowieckiego. Rada jednak, pod pretekstem niekompetencji, uchyliła się od decyzji w tej sprawie. W połowie czerwca K., mając pod swymi rozkazami płka Piotra Nowickiego i rotmistrza przemyskiego Dionizego Pułaskiego, w 300 koni zapędził się w okolice Biłgoraja. W Soli doszło do starcia z mjrem Golaszewem, który ze stratami wycofał się na Szczebrzeszyn. Pod Frampolem nastąpiło drugie spotkanie, zakończone pełnym zwycięstwem konfederatów, którzy dn. 16 VI przeprawili się pod Krzeszowem z powrotem przez San. Spóźniony pościg Suworowa nie dał już żadnego rezultatu. Nie wiemy, czy K. brał udział w bitwie na Wysowej, uczestniczył natomiast w sierpniowej i wrześniowej kampanii Pułaskiego. We wspólnej wyprawie znad Dunajca na Kraków, dn. 1 IX zagarnęli na Kazimierzu doskonale zaopatrzony regiment gwardii konnej, zwany mirowskim. Dn. 9 IX uczestniczył K. w opanowaniu Częstochowy, w której odtąd często przebywał. W październiku wziął z Pułaskim udział w wyprawie na Wielkopolskę; przez Ostrów, Krotoszyn, Koźmin, Jarocin i Gostyń podciągnęli 19 X pod Poznań. Ale już dnia następnego, nie będąc przysposobieni do zdobywania murów, odstąpili po pierwszym zaraz ataku i przez Grodzisk i Leszno wrócili do Częstochowy. Niebawem K. wyruszył na wsparcie J. Sawy Calińskiego w wyprawie na Litwę. Dn. 17 XII zaskoczeni pod Wysokiem Mazowieckiem przez Ksawerego Branickiego, zostali rozproszeni, tracąc ok. 500 ludzi zagarniętych przez wojska kor.
Gdy z początkiem 1771 r. dostał się do niewoli Stanisław Karczewski, marszałek ziemi czerskiej, Generalność powierzyła K-emu pełnienie obowiązków marszałka tej ziemi. Dn. 9 III na zwołanym w Tarczynie zjeździe K. został ogłoszony marszałkiem po zmarłym Tressenbergu. . Ok. 20 III stoczył pod Mszczonowem zwycięską potyczkę z Łapuchinem. Na przełomie marca i kwietnia walczył pomyślnie pod Miedniewicami, gdzie miał zdobyć 2 armaty i wziąć do niewoli 80 ludzi. Stąd pomaszerował pod Przysuchę, a 6 IV znajdował się już w Bestwinie na granicy Śląska Cieszyńskiego. Aż do połowy maja brał udział w oczyszczaniu południowo-zachodniej części Krakowskiego między Śląskiem, Wisłą i Dunajcem. W związku z przygotowywaną przez Ch. F. Dumourieza ofensywą K. otrzymał 14 V dowództwo nad obroną linii Dunajca. Już jednak 19 t. m. Suworow sforsował ją w kilku miejscach. Po klęsce lanckorońskiej (23 V) K. wziął udział w wyprawie Pułaskiego na Zamość, staczając po drodze utarczki pod Dębicą (25 V), Mielcem i większą bitwę pod Majdanem Kolbuszowskim. W chwili gdy Pułaski rozprawiał się z głównymi siłami płka Poliwanowa, K. z Filipem Radzimińskim rozbili odwód piechoty rosyjskiej. Dn. 2 VI już pod murami Zamościa K., który dowodził w zastępstwie nieobecnego Pułaskiego całością sił konfederackich, napadnięty znienacka przez Suworowa, stoczył z nim zaciętą walkę. Przy niewielkich stratach konfederaci wycofali się, ścigani aż do Tarnowa. K. dopędzony najpierw pod Szczebrzeszynem, a następnie pod Biłgorajem (niewątpliwie osłaniał całość sił konfederackich przed pościgiem), stracił znów w obu potyczkach część swego oddziału. Konfederaci znaleźli odpoczynek dopiero w Lanckoronie. Dn. 24 VI K. otrzymał od Pułaskiego polecenie, by, zapobiegając dalszym kłótniom w ziemi zakroczymskiej, odebrał dowództwo Walentemu Zembrzuskiemu i oddał je Modzelewskiemu lub Kazimierzowi Sułkowskiemu. W drugiej połowie 1771 r. K. chory (może leczył się z ran) nie brał udziału w wyprawach zbrojnych. Ordynansem z 19 X Generalność polecała K-emu, by wyznaczył zastępcę i odesłał go z wojskiem do dyspozycji Pułaskiego. Zaraz jednak wydała kontrordynans odwołujący poprzednie zarządzenie. Prawdopodobnie dopiero wówczas (21 X) Generalność mianowała K-ego konsyliarzem prowincjonalnym na Mazowsze. W r. 1772 przebywał K. w Częstochowie. W czasie walk letnich pod Jasną Górą miał powierzoną obronę rondla św. Barbary. Z dwoma swymi kolegami, Filipem Radzimińskim, marszałkiem sanockim i komendantem twierdzy, oraz Franciszkiem Mikorskim, marszałkiem gostyńskim, K. prowadził przez dwa miesiące układy kapitulacyjne. Dn. 18 VIII 1772 r. podpisał wraz z innymi reces, opuścił Jasną Górę i wrócił do domu.
Z czasem pogodził się z królem, który w r. 1781 mianował go swym szambelanem, a następnie (w 1791) nadał mu Order Św. Stanisława. Był deputatem na Trybunał Koronny, a w r. 1785 kandydował do kasztelanii wyszogrodzkiej, którą jednak otrzymał Ignacy Zieliński. Dn. 30 V 1789 r. z ramienia Sejmu Czteroletniego został komisarzem do oznaczenia dochodu z dóbr ziemskich i duchownych w pow. wąchockim. Dn. 8 II 1790 r. sejmik ziemi ciechanowskiej wybrał K-ego komisarzem cywilno-wojskowym. W r. 1791 został rotmistrzem kawalerii narodowej. Wziął udział w insurekcji kościuszkowskiej. Dn. 19 IV 1794 r. podpisał w Warszawie akt powstania Księstwa Mazowieckiego. Rada Zastępcza Tymczasowa 30 IV mianowała K-ego komisarzem Deputacji Komisyjnej Porządkowej ziemi ciechanowskiej, lokalnej komórki Komisji Porządkowej Księstwa Mazowieckiego.
K. był właścicielem Jeżewa w Płockiem. W r. 1773 za konsensem królewskim nabył starostwo bulkowskie. Żonaty z Katarzyną Łempicką, miał z nią pięć córek i syna Tertuliana. Żył jeszcze w r. 1807.
Boniecki; Uruski; Żychliński, VIII 320 (Pułaski K., Pułascy herbu Ślepowron); Spis osób, które uczestniczyły w działaniach wojennych Kościuszki 1794 r., Oprac. B. T[wardowski], P. 1894; – Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931 (tu przedstawiono K-ego jako dwie różne osoby); tenże, Konfederacja barska; Kwasieborski S., Częstochowa za konfederacji barskiej, W. 1917 s. 262; Ostrożyński W., Sprawa zamachu na Stanisława Augusta z 3 listopada 1771 r., Lw. 1891 s. 109; Szczygielski W., Kazimierz Pułaski pod Poznaniem, „Kron. M. Poznania” 1929 oraz odb. s. 8; – Akta elekcji r. 1764 m. sierpnia d. 27, W. (1764) s. 64; Akty powstania Kościuszki, I, III; Elektorów poczet, Wyd. O. Pietruski, Lw. 1845; Konfederacja barska, Wybór tekstów, Wyd. W. Konopczyński, Kr. 1928 s. XXX, 44, 134, 140; Listy Generalności do K. Pułaskiego, w: K. Pułaski, Szkice i poszukiwania historyczne, Kr. 1906 III 272, 282; Listy W. Jakubowskiego do J. K. Branickiego 1758–71, Wyd. Bartoszewicz, W. 1882 VII 133, Bibl. Ord. Krasińskich; Lubomirski S., Pamiętniki, Wyd. W. Konopczyński, Lw. 1925 (występuje tu również pod Charczewski); Magier A., Estetyka miasta stołecznego Warszawy, Wr.–W.–Kr. 1963; Materiały do dziejów wojny konfederackiej 1768–1774 r., Wyd. W. Konopczyński, Kr. 1931; Odpowiedź na replikę z strony urodzonych instygatorów kor. i lit. przeciwko Marcjannie Łukawskiej… 31 VII 1773 r. nastąpiona, (W. 1773); Vol. leg., VII 125, VIII 388; Zdanowski Larysa A., Z pamiętnika konfederata barskiego, w: K. Pułaski, Szkice i poszukiwania historyczne, Pet. 1898 II 72, 75; – Ciąg dalszy kalendarzyka narodowego i obcego na rok pański 1792, W. II 425; – B. Jag.: rkp. nr 3049 s. 106, 143, 258, nr 3050 s. 254, 255, 335–9, nr 6672 s. 35v., nr 6673 s. 356, 627; B. Czart.: rkp. nr 831 s. 252, 253, 335–8, 475, nr 836 s. 1026, nr 944 s. 386; Arch. Państw. w Ł.: Zbiory Bartoszewiczów rkp. nr 133 s. 249, nr 134 s. 288, nr 285; AGAD: Zbiory Komierowskich nr 67/87, nr 77/102; B. Narod.: BOZ rkp. 1329 s. 85; B. Kórn.: Arch. Zaremby rkp. 2116; Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Teki Pawińskiego, Lauda Ciechanowskie; B. Pozn. Tow. Przyj. Nauk: Arch. Rydzyńskie rkp. X A 5 (w odpisach autora); B. Krasińskich w W.: rkp. nr 1329 s. 85–6, nr 3118 s. 9, 15v., 24, nr 3924 s. 19v., 23 (w odpisach autora); B. Tow. Przyj. Nauk w Wil.: rkp. nr 51 k. 9, nr 94, nr 95 s. 499, 536 (w odpisach autora).
Wacław Szczygielski
Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.