Libera Jan (1769–1840), rzemieślnik garbarz, nauczyciel i działacz oświatowy. Ur. w okolicy Mysłowic, ukończył Szkołę Nowodworskiego w Krakowie w l. 1779–87. W r. 1788 wstąpił do klasztoru bernardynów w Krakowie, ale wkrótce porzucił go. Celem zdobycia środków na zamierzoną wędrówkę do Ziemi Świętej wyuczył się rzemiosła garbarskiego w Tarnowie (terminowanie rozpoczął 1 III 1789), uzyskał dyplom mistrzowski i prowadził tam z dużym powodzeniem warsztat czerwonogarbarski, stosując w nim nowatorskie techniki. Jako samouk, L. studiował mechanikę i filozofię; wg relacji córki, miał również w tym czasie współpracować z Związkiem Filantropów w Krakowie. W Tarnowie ożenił się z córką burmistrza, a zarazem majstra ślusarskiego, Barbarą Fruzińską. W życiu obywatelskim Tarnowa L. zaznaczył się również jako organizator straży obywatelskiej, a także inicjator leczenia przy pomocy maszyny galwanicznej.
Po krótkim pobycie w Wiedniu (gdzie udoskonalił się w sztuce wyprawy safianów u Karola Meidingera), L. przeniósł się z Tarnowa do Krakowa i tam, po wykonaniu majstersztyku, został 31 III 1805 przyjęty jako majster do cechu czerwonych garbarzy. W r. 1806 otworzył pierwszy swój warsztat na Kazimierzu, uzyskawszy poparcie finansowe szambelana Stanisława Popiela. Wkrótce powiększył swe przedsiębiorstwo założeniem drugiego warsztatu (1807). Warsztat (określony wg relacji urzędowej jako «z pomiędzy innych garbarskich najznakomitszy») prowadził L. do r. 1812, eksperymentując w nim własny sposób tzw. prędkiego garbowania skór (przedstawił go 24 II 1809 Warsz. Tow. Przyjaciół Nauk). W czasach Ks. Warszawskiego L. służył w Gwardii Narodowej. Warsztat L-y podupadł wskutek wypadków wojennych i rekwizycji; L. przeniósł go wówczas z Kazimierza na Piasek i w mniejszych rozmiarach prowadził aż do ostatecznego bankructwa w r. 1816.
Niezrażony niepowodzeniem, uzyskał L. 15 IV 1818 patent nauczyciela szkoły początkowej i w maju t. r. rozpoczął pracę pedagogiczną w Porębie jako zastępca nauczyciela wiejskiego. Tam L. popadł w konflikt z opiekunem szkoły (proboszczem parafii w Sance), wskutek czego zmuszony był przenieść się do Rudawy, gdzie uczył (1818–27), jako jedyny nauczyciel Okręgu W. M. Krakowa, metodą wzajemnego nauczania Bella-Lancastra. L. zorganizował tam również pierwszą bezpłatną wypożyczalnię książek dla chłopów. W jesieni 1827 objął posadę nauczycielską w Morawicy pod Krakowem, gdzie założył wzorowy ogród szkolny dla celów doświadczalnych. Od października 1832 uczył w Paczółtowicach, w końcu t. r. ponownie w Rudawie, od r. 1835 na Krowodrzy, skąd u schyłku swego życia przeniósł się do szkoły parafialnej na Kazimierzu. W latach starości L. rozwijał akcję wstrzemięźliwości (w r. 1839 wysłał elaborat o zgubnym wpływie pijaństwa wśród chłopów Okręgu W. M. Krakowa do Akademii Umiejętności Polityczno-Moralnych w Paryżu, w związku z jej apelem o obmyślenie środków zapobiegania nędzy). Pozostawił również (ofiarowany Michałowi Wiszniewskiemu) obszerny traktat rękopiśmienny pt. O stanie literatury ludu wiejskiego w okolicach Krakowa przed siedemdziesiąt (!) laty i o przyczynach jej upadku przez naocznego obserwatora (datowany: kwiecień 1840 r.). Zmarł L. w Krakowie na Kazimierzu skutkiem ciężkiej i nieuleczalnej choroby 9 VII 1840 r. Miał synów: Jana Lucjana, Józefa i Jana, oraz córki: Annę (zob.) i najmłodszą Joannę Justynę.
Enc. Org.; Enc. Org. (1898–1904); W. Enc. Ilustr.; – Bieniarzówna J., Z dziejów liberalnego i konspiracyjnego Krakowa (1833–1848), Kr. 1948; Bieńkowski W., Anna Libera „Krakowianka” 1805–1886. Zarys życia i twórczości, Kr. 1968 (rec. Turnau J., „Kwart. Hist. Kult. Mater.” R. 18: 1970 s. 511); G[rochowski] W., J. L., „Czytelnia dla Młodzieży” T. 1: 1860 s. 138; Harbut J. S., Mały Rzym, W. 1966 III 71, 219; Opałek K., Myśl oświecenia w Krakowie, Kr. 1955; Trzcińska L., Szkolnictwo ludowe w Rzeczypospolitej Krakowskiej, Rozpr. AU Wydz. Filol., Kr. 1908 XLIV 66, 83, 103–4; – Arch. PAN Oddz. w Kr.: TNK 59; Arch. Państw. w Kr.: rkp. AD 219, 222, Mag. I 99, 149, 220, 345, 373, 396, 420, 421, WMK 2, 25, 25a, 35, 54, 70, 79; B. Jag.: rkp. 949 poszyt 181.
Wiesław Bieńkowski