Liszewski Jan (1852–1894), nauczyciel, poeta ludowy, założyciel i pierwszy redaktor „Gazety Olsztyńskiej”. Ur. 10 XI w Klebarku Wielkim w pow. olsztyńskim; syn Mikołaja, kowala, i Katarzyny Pieczkowskiej. Chłopcem opiekował się miejscowy proboszcz ks. Grzymała. Po ukończeniu szkoły ludowej i miejskiej w Olsztynie L. uczęszczał do gimnazjum w Braniewie i Reszlu, potem znów w Braniewie, lecz nie został dopuszczony do egzaminu maturalnego (1875). W l. 1876–7 był prywatnym nauczycielem u właściciela majątku w okolicach Płocka. W l. 1877–8 odbył służbę wojskową w Toruniu, po której przez pół roku pozostawał bez zajęcia. W marcu 1879 został zaangażowany jako nauczyciel w Bredynkach w pow. reszelskim (dzisiaj pow. biskupiecki), a w r. 1881 w Raszągu. Próba złożenia egzaminu na kwalifikowanego nauczyciela w r. 1882 zakończyła się niepowodzeniem. L., wbrew zarządzeniom władz, rozpowszechniał w okolicy polskie książki przysyłane przez Tow. Czytelni Ludowych w Poznaniu i Macierz Szkolną we Lwowie oraz polskie gazety; kontaktował się z Wojciechem Kętrzyńskim. Zbierał warmińskie pieśni ludowe, z których część trafiła do monografii Warmii, opracowanej przez K. E. Sieniawskiego. W r. 1882 wydał w Gnieźnie obrazek sceniczny pt. Swaty warmińskie (2. wyd. 1886). Gdy w r. 1885 zachorował, władze szkolne wykorzystały ten fakt i zwolniły go z pracy. Wystąpił wówczas otwarcie na rzecz polskości. W sierpniu 1885, wraz z rolnikiem F. Szczepańskim z Lamkowa, księgarzem z Gietrzwałdu A. Samulowskim oraz redaktorem „Gazety Toruńskiej” I. Danielewskim zorganizował dwa wiece, na których uchwalono petycję domagającą się wprowadzenia nauki języka polskiego. Petycję tę podpisało przeszło 3,5 tys. Warmiaków.
Na początku 1886 r. L. odbył praktykę drukarską u Jarosława Leitgebera w Poznaniu i od kwietnia 1886 zaczął wydawać pierwsze na Warmii polskie pismo „Gazetę Olsztyńską”, która ukazywała się bez przerwy aż do r. 1939. „Gazeta Olsztyńska” powstała dzięki staraniom i pomocy finansowej z trzech ośrodków: Polaków z Petersburga, zgrupowanych wokół tygodnika „Kraj”, Komitetu Mazurskiego w Poznaniu oraz uświadomionych narodowo Warmiaków. Np. w l. 1886–91 przysyłano corocznie z Petersburga 600–700 rubli. Z tego powodu posądzano „Gazetę Olsztyńską” niesłusznie o tendencje panslawistyczne. Zaczęła się ona ukazywać jako tygodnik, od października 1890 wychodziła już dwa razy w tygodniu, najpierw w nakładzie 180 egzemplarzy, na początku lat dziewięćdziesiątych już w nakładzie ok. 600 egzemplarzy. „Gazeta Olsztyńska” budziła polską świadomość narodową, szerzyła miłość do ojczystego języka, występowała przeciwko rugowaniu polskiej mowy ze szkół i kościołów; propagowała również zakładanie biblioteczek Tow. Czytelni Ludowych. Na licznych wiecach L. domagał się przywrócenia językowi polskiemu należnych praw w życiu publicznym. Kierował także akcją petycyjną, adresowaną do biskupa warmińskiego i do prezesa rejencji królewieckiej. Choć „Gazeta” miała charakter zdecydowanie katolicki, niemniej energicznie zwalczała księży-germanizatorów. L. wypełniał pismo swoimi artykułami, często zamieszczał w nim własne wierszyki, które oprócz tego rozpowszechniał w formie osobnych druków wśród ludności warmińskiej. L. założył też księgarnię, w której rozprowadzał polskie książki, elementarze, katechizmy.
L. realizował taktykę stopniowego włączania ludności polskiej na Warmii w nurt życia politycznego całego zaboru pruskiego. Poparł więc gorąco na łamach swej gazety polskiego kandydata do parlamentu Rzeszy F. Szczepańskiego (1890). Po wyborach L. wszedł w skład Komitetu Wyborczego na Warmii. Nie chciał łączyć się w czasie wyborów oficjalnie z Wielkopolską, bojąc się zrazić do ruchu polskiego na Warmii neutralną część duchowieństwa warmińskiego. Zdaje się, iż właśnie z tego powodu musiał L., pod naciskiem Komitetu Mazurskiego w Poznaniu, przekazać 3 IV 1891 redakcję „Gazety Olsztyńskiej” w ręce swojego szwagra Seweryna Pieniężnego.
L. zmarł na gruźlicę 23 VII 1894. Pochowany został w Olsztynie. Nie był żonaty. Siostra jego Joanna wyszła za mąż za Seweryna Pieniężnego (seniora) i po śmierci męża odegrała w ruchu polskim znaczną rolę.
Bełza S., Dwa dni w Olsztynie, „Kraj” 1891 nr 3 s. 8; Chojnacki W., J. L., założyciel „Gazety Olsztyńskiej”, „Przegl. Zach.” 1948 nr 11 s. 543–7; Gieysztor J., W Warmii, Pet. 1895 s. 18–20; Grygier T., Sprawa polska w Prusach Wschodnich w latach 1870–1900 w oświetleniu władz pruskich, „Przegl. Zach.” 1951 z. 3–4 s. 520–33; tenże, Walka o język polski w szkołach warmińskich w XIX i XX wieku, w: Konferencja pomorska 1954, W. 1956 s. 416–21; Jasiński J., W sprawie „Gazety Olsztyńskiej”, „Roczn. Hist. Czasopiśmiennictwa. Pol.” T. 8: 1969 z. 2 s. 173–83; Lietz Z., J. L. – nauczyciel i działacz, „Przegl. Zach.” 1957 nr 6 s. 301–5; Mańkowski A., Piśmiennictwo polskie na Warmii, „Strażnica Zach.” 1923 nr 1–3 s. 76, 77, 79, 82; Oracki T., J. L. – nauczyciel i działacz warmiński, „Przegl. Hist.-Oświat.” 1962 nr 3 s. 463–74; P[iltz E.], Słówko o „Gazecie Olsztyńskiej”, „Kraj” 1891 nr 41 s. 9; Wakar A., Oceny polityczne „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1886–1893, „Komun. Maz.-Warm.” 1962 nr 2 s. 427–51; tenże, Organizacja pracy redakcji i administracji „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1886–1893, tamże 1964 nr 1 s. 71–91; tenże, Przebudzenie narodowe Warmii 1886–1893, Olsztyn 1965; tenże, Rola „Gazety Olsztyńskiej” w ruchu polskim na Warmii w końcu XIX wieku, w: Szkice olsztyńskie, Olsztyn 1967 s. 189–208; – Poezja ludowa Warmii i Mazur. Antologia, Wyd. T. Oracki, W. 1957 s. 45–7, 249, 250; Raport o wynikach kulturkampfu na Mazurach i Warmii, Wyd. Ł. Borodziej, Rozpr. z Dziej. Oświaty, 1966 IX 160–71; Sprawa Mazur i Warmii w korespondencji Wojciecha Kętrzyńskiego, Wyd. W. Chojnacki, Wr. 1952; – „Gaz. Olsztyńska” 1886–91, 1936 nr 77 (tamże fot., często później reprodukowana); – Arch. Państw. w P.: Prezydium Policji, sygn. 4934; WAP w Olsztynie: Landratura Olsztyn, sygn. VIII/1 – A-1, Landratura Reszel, sygn. VIII/8-A-29, Naczelne Prezydium prowincji Prusy Wschodnie, sygn. IV 537, 538, 539, 540a, 542, Rejencja Olsztyn, sygn. I 2374.
Janusz Jasiński