Łysek Jan, pseud. Jan Obuszek (1887–1915), nauczyciel, poeta, oficer legionowy. Ur. 7 VII w Jaworzynce (pow. Cieszyn) w Beskidzie Śląskim, w ubogiej ewangelickiej rodzinie góralskiej, był synem Jana i Ewy z Heczków. Początkowo uczył się w gimnazjum polskim w Cieszynie, potem przeniósł się do paralelek polskich przy niemieckim seminarium nauczycielskim, gdzie w r. 1908 uzyskał dyplom nauczyciela szkół ludowych. Zasłynął wówczas jako znakomity humorysta i odtwórca monologów w gwarze istebniańskiej. Pracował kolejno jako nauczyciel w Datyniach Dolnych (1908–10) i w Suchej Średniej na Śląsku Cieszyńskim (1910–1), a w l. 1911–4 jako kierownik polskiej szkoły ludowej w Jaworzu (pow. Bielsko). Równocześnie stale się dokształcał, szczególnie w zakresie literatury i historii, i pracował w Polskim Tow. Pedagogicznym na Śląsku oraz w Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego. Uczestniczył w amatorskim ruchu teatralnym jako aktor i reżyser oraz szerzył znajomość literatury polskiej. Wcześnie też dał się poznać jako utalentowany pisarz, wykazując szczególne zainteresowania w zakresie dramatu. Debiutował pod pseud. Jan Obuszek monologiem w gwarze istebniańskiej w „Zaraniu Śląskim” (1907 nr 1); pismo to miało w nim jednego z cenniejszych swych współpracowników. Na jego łamach ogłaszał monologi (1912), artykuł o stroju góralskim (1908), kilka prób dramatycznych: Jasiyń (1909 nr 2), Dusza ziemi (1909 nr 4), Śpiący zastęp (sztuka dla dzieci oparta na podaniu ludowym, 1910 nr 3/4) oraz poemat Wakacyjne pieśni (1910 nr 1–2). Swój najlepszy i najdojrzalszy utwór dramatyczny, Śpiący rycerze, wydał osobno w Cieszynie w r. 1914 (wznowienie tamże 1929). Pisarstwo Ł-ka pozostawało pod urokiem pisarzy Młodej Polski, w szczególności zaś S. Wyspiańskiego, lecz przy tym szukał własnej drogi tak w utworach pisanych językiem literackim, jak i w gwarze. Ł. traktował folklor jako surowiec artystyczny, a wątki baśniowe wypełniał współczesną treścią ideową. Twórczość jego jest cennym dokumentem historycznoliterackim, świadczącym o zrastaniu się Śląska z kulturą ogólnonarodową.
Ł. należał do drużyn wojskowych «Sokoła» i z chwilą wybuchu wojny w r. 1914 wstąpił do zorganizowanego w Cieszynie oddziału Legionów Polskich. Obok Hieronima Przepilińskiego i Feliksa Hajduka należał do jego organizatorów i z nim też w dn. 25 IX 1914 wyruszył z Cieszyna na front karpacki. Półbatalion cieszyński wszedł w skład II brygady jako 2 kompania 3 p. Legionów Polskich. Ł. został jej komendantem. W bitwie pod Maksymcem 2 II 1915 został ranny w biodro, ale już po dwóch tygodniach znalazł się na czele swej kompanii i awansował na porucznika. Po przebyciu całej kampanii bukowińsko-besarabskiej wyjechał na Wołyń, gdzie zginął w bitwie pod Kostiuchnówką nad Stryjem 5 XI 1915. Zwłoki jego, pogrzebane na cmentarzu w Wołczesku, ekshumowano w r. 1929 i sprowadzono do Cieszyna, gdzie spoczęły na starym cmentarzu obok kościoła ewangelickiego. Po ponownej ekshumacji w r. 1969 zwłoki przeniesiono na cmentarz ewangelicki w Cieszynie.
Rękopisy prac Ł-a, nie ogłoszone drukiem, uległy rozproszeniu i część tylko, odnaleziona i przechowana w Związku Legionistów Polskich (Oddz. w Cieszynie) i u jego przyjaciół, ogłoszona została w latach międzywojennych, m. in. na łamach „Gwiazdki Cieszyńskiej”, „Miesięcznika Pedagogicznego” i „Zarania Śląskiego”. Przetrwały też jego zapiski, stanowiące rodzaj dziennika z lat poprzedzających wybuch wojny w r. 1914 oraz listy pisane do rodziny z frontu z l. 1914–5. Ostatnią pracą Ł-a był artykuł Oddział śląski w Legionach Polskich (ogłoszony w „Dzienniku Cieszyńskim” 1916 nr 1, przedrukowany w „Zaraniu Śląskim” 1934 nr 3). Ł. nie był żonaty.

Fot. w: „Zaranie Śląskie” 1939 nr 2–4 s. 153, „Ewangelik” 1929 nr 41; – Farnik E., Szkice z niwy polskiej Śląska, „Zaranie Śląskie” 1929 s. 6–15, 73–80 (fot.); Hierowski Z., Nauczyciel z Lubszy i inne szkice, Wyd. 2., Kat. 1964 s. 166–81; tenże, Życie literackie na Śląsku w latach 1922–1939, Kat. 1969; Motyka M., J. Ł., w: Pisarze śląscy XIX i XX w., Wr. 1963 s. 439–41 (pełniejszą bibliogr. i wybór utworów dołączył do tego opracowania L. Brożek, s. 442–9); Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Kat. 1965; Orszulik B., J. Ł. Zarys życia i twórczości, Prace Historycznoliterackie Katedry Hist. Liter. Pol. WSP w Kat., Kat. 1965 nr 3 s. 183–208; – Młoda Polska na Śląsku 1898–1922. Antologia, Oprac. A. Gładysz, Wr.–W.–Kr. 1969 (bibliogr., fot.).
Ludwik Brożek