INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jan Piotr Opaliński (z Bnina Opaliński) h. Łodzia  

 
 
1601 - 1665-06-17
Biogram został opublikowany w 1979 r. w XXIV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.


 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Opaliński Jan Piotr z Bnina h. Łodzia (1601–1665), wojewoda podlaski, potem kaliski. Był synem Piotra, krajczego kor. (zob.), i jego drugiej żony Anny ze Zborowskich, ur. już po śmierci ojca. W r. 1619 wpisał się na uniwersytet padewski, a w styczniu 1620 został wybrany na konsyliarza nacji polskiej, zrzekł się jednak zaraz tej godności. W r. 1624, będąc już dworzaninem królewskim, dostał dzierżawę cła kościańskiego. T. r. pojął za żonę Katarzynę, córkę Wacława Leszczyńskiego, kanclerza kor. (zob.), wdowę po Stanisławie Grzymułtowskim. Wniosła mu ona starostwo średzkie. W r. 1628 sejmik średzki wysunął jego kandydaturę do godności podkomorzego kaliskiego, a król następnie zatwierdził go na tym urzędzie. Posłował z ramienia województw wielkopolskich na sejm 1631 r., brał udział w sejmiku średzkim w lutym 1632, następnie, 10 V t. r., w zjeździe województw poznańskiego i kaliskiego w Poznaniu, zwołanym na wieść o śmierci Zygmunta III. Był posłem na sejm koronacyjny w r. 1633; podpisał wówczas potwierdzenie praw przez nowego króla Władysława IV. Sejm ten delegował go do komisji w sprawie złagodzenia zatargów granicznych ze Śląskiem i Brandenburgią (do tej komisji wybierał go potem również sejm II 1637 r. i sejm 1638 r.). W r. 1633 był deputatem do Trybunału Kor. i wtedy, w lipcu, kupił starostwo odolanowskie. Jesienią 1634 wyjechał z Łukaszem Opalińskim, marszałkiem w. kor., do Włoch, bawił w Padwie, udał się potem morzem do Ankony i w listopadzie 1635 odwiedził Loreto. W r. 1638 dn. 16 III został mianowany podstolim koronnym. W r. 1641 posłował ponownie na sejm. W latach czterdziestych zostawał pod silnym wpływem woj. poznańskiego Krzysztofa Opalińskiego. Będąc marszałkiem sejmiku średzkiego w r. 1643 – jak stwierdza Krzysztof – czynił wszystko wg jego rady, pod jego dyktando pisał instrukcję sejmikową. Brał potem udział w pogrzebie królowej Cecylii Renaty. W r. 1645 został mianowany stolnikiem koronnym. W tym charakterze brał udział w konwokacji w r. 1648 i podpisał konfederację 31 VII, uczestniczył też w elekcji Jana Kazimierza i złożył swój podpis pod aktem elekcyjnym 17 XI 1648. Posłował z woj. kaliskiego na sejm 1650 r. W r. 1652 marszałkował na sejmiku zimowym średzkim.

Nowy władca mianował O-ego kolejno w r. 1651 podczaszym koronnym, w r. 1653 wojewodą podlaskim. Właściwa jednak działalność O-ego przypada dopiero na lata wojny ze Szwedami. Zjawił on się dn. 9 VII w obozie pod Ujściem i potem prowadził podjazd pod Wałcz. Nie protestował wprawdzie przeciw kapitulacji, ale aktu kapitulacji nie podpisał. W sierpniu 1655 wyprawił żonę na Śląsk, po czym wyraźnie zaczął występować przeciw najeźdźcy. Dn. 17 XI – jak pisze w raptularzu – «miałem zabawkę z Szwedami» pod Pyzdrami. Prawdopodobnie następnie wycofał się na Śląsk, gdzie potem 15 III 1656 przystąpił do zawiązanej we Wrocławiu konfederacji szlachty wielkopolskiej, zawiązanej przy królu. W połowie kwietnia wrócił do Wielkopolski i objął komendę nad pospolitym ruszeniem szlacheckim. Dn. 1 V t. r. stanął pod Kościanem, rozbił oddział szwedzki przybyły na odsiecz tego miasta. Ostatecznie jednak Kościana nie zdobył i wyruszył pod Kalisz, gdzie połączył się z dalszymi oddziałami pospolitego ruszenia, a niedługo potem złączył się z oddziałem Stefana Czarnieckiego i Jerzego Lubomirskiego pod Uniejowem. Stamtąd pod wodzą Lubomirskiego wyruszył pod Warszawę, gdzie stanął 12 VI. Przypuszczalnie wziął następnie udział w szturmie na stolicę, nie wiemy jednak, czy brał również udział w bitwie pod Warszawą, być może, że jeszcze przed bitwą opuścił, wraz z częścią pospolitego ruszenia i dywizją Lubomirskiego, obóz królewski, udając się do Wielkopolski. We wrześniu widzimy go też już z dala od Warszawy, 8 VI zniósł pod Osieczną oddział szwedzki, po czym udał się pod oblegany przez Ludwika Weihera Kalisz, w czasie oblężenia brał udział w odbytym 7 X w obozie sejmiku wielkopolskim, doczekał się kapitulacji Kalisza w listopadzie t. r. Jeszcze t. r. zniósł pod Sielną silny oddział wojsk brandenburskich.

Pod koniec listopada wyruszył O. z oddziałami pospolitego ruszenia do Nowej Marchii i niszcząc kraj oraz siejąc panikę doszedł do Łagowa, gdzie na prośbę reprezentantów stanów brandenburskich zgodził się na zawieszenie broni. Ostateczne rokowania poprowadzili potem upełnomocnieni przez niego deputaci i zawarli w Sulęcinie porozumienie, na podstawie którego Brandenburczycy obiecali wycofać załogi swoje z Międzyrzecza i Zbąszynia. Zimę 1656/7 przebył O., jak się zdaje, w Wielkopolsce, biorąc udział w sejmikach, które obradowały nad sposobami dalszej walki z nieprzyjacielem. Wiosną 1657 po ponownym zwołaniu pospolitego ruszenia wyruszył O. z Andrzejem Karolem Grudzińskim pod Poznań, brał udział w oblężeniu tego miasta aż do jego kapitulacji z końcem sierpnia t. r. W miesiąc później wyruszył O., razem z Czarnieckim, na Pomorze szczecińskie, ograniczono się jednak wówczas do złupienia pogranicznych ziem i po 10 dniach O. wrócił do Wielkopolski. Pod koniec października ruszył, razem z Czarnieckim, ponownie na Pomorze szczecińskie, tym razem w zamiarze przebicia się do Jutlandii i przyjścia z pomocą królowi duńskiemu walczącemu ze Szwedami. I tym razem jednak oddziały polskie nie przebywały długo w kraju nieprzyjacielskim, albowiem o przebiciu się do Jutlandii nie było mowy. W listopadzie t. r. był O. już w Wielkopolsce, a pod koniec tego miesiąca wziął udział w obradach z królem, by rozważyć sprawy dalszych działań wojennych. Prawdopodobnie wziął potem udział w komisji obradującej w Poznaniu nad sprawą zaspokojenia pretensji żołnierskich. W marcu 1658 chorował, przebywając w Krotoszynie, i chyba późną wiosną dopiero zjawił się w obozie wojsk polskich pod Ujściem. Jak się zdaje, w tym czasie napisał list (niedatowany) donoszący o kłopotach Wielkopolan z wojskami austriackimi przybyłymi z pomocą Polsce, a dającymi się dobrze we znaki wyniszczonemu krajowi.

Jesienią 1658 wyruszył O., razem z Czarnieckim, ze swym pułkiem na pomoc królowi duńskiemu do Jutlandii. Pułk O-ego liczący koło 700 ludzi postępował za pułkiem Czarnieckiego i przybył z pewnym opóźnieniem do Szlezwiku. Dopiero też 9 XI złożył O. wizytę głównodowodzącemu wyprawy elektorowi brandenburskiemu w Flensburgu, po czym połączył się z oddziałem Czarnieckiego. Gdy następnie Czarniecki wyruszył z pewnymi oddziałami na zdobycie Als, komendę nad pozostałymi wojskami objął O., a gdy Czarniecki ruszył na północ – pułk O-ego stanął w Horsens. W maju 1659 pułk O-ego wziął udział w zdobywaniu Frederiksodde. Jesienią t. r. wyruszył z Czarnieckim z powrotem do kraju, stając w granicy Rzpltej 16 X 1659.

Po powrocie O., odczuwający zdaje się już ciężar lat, przebywał w swych dobrach. O planach elekcji vivente rege dowiedział się prawdopodobnie późno, możliwe że dopiero na konwokacji zwołanej w lutym 1661 do Częstochowy, odniósł się też z miejsca niechętnie do tego pomysłu i w konsekwencji nie podpisał odpowiedniego skryptu. Wobec wysłanników elektora krytykował też politykę dworu, oświadczając się równocześnie z życzliwością wobec elektora Fryderyka Wilhelma. Dwór usiłował go pozyskać, przesuwając go na godność wojewody kaliskiego, ale chyba bez rezultatu. Na wiosennym sejmiku 1662 r. należał do opozycji atakującej politykę dworu i udzielał poparcia swemu pasierbowi Krzysztofowi Grzymułtowskiemu (zob.). Nie uspokoiła go też widocznie konstytucja sejmowa z r. 1662, zakazująca elekcji vivente rege. Z początkiem 1663 r. podpisał list skierowany z sejmiku średzkiego do króla, a domagający się zwołania nowego sejmu. Ostatecznie nie doczekał się O. załatwienia sprawy. Był dziedzicem klucza radlińskiego, tj. dóbr Radlin, Kąty, Wilkowyja, Łuszczanów, Stęgosza, Bachorzewo, Cielcza, Cząszczew, Tarce, Dąbrówka w pow. pyzdrskim. Trzymał kilka starostw: wspomniane już średzkie (sprzedał je w r. 1631 Piotrowi Samuelowi Grudzińskiemu) i odolanowskie (sprzedał woj. inowrocławskiemu Jakubowi Rozdrażewskiemu) oraz łosickie (kupione w r. 1645 od marszałka kor. Ł. Opalińskiego, sprzedał zięciowi W. E. Mleczce) i konińskie (scedował synowi Janowi). Zmarł 17 VI 1665 w Radlinie.

Z małżeństwa z Katarzyną z Leszczyńskich (zm. 1664) miał O. synów: Jana, woj. brzeskiego kujawskiego (zob.), Kazimierza, bpa chełmińskiego (zob.), i Piotra, woj. łęczyckiego (zob.), oraz córki: Annę, zamężną za Wojciechem Emerykiem Mleczką, woj. podlaskim (zob.), Mariannę, 1. v. za Stanisławem Grudzińskim, kaszt. rogozińskim, 2. v. za Kasprem Modlibowskim, stolnikiem poznańskim, i 3. v. za Marcjanem Andrzejem Zebrzydowskim, star. rogozińskim.

                                                                                               

Dworzaczek; – Czapliński W., Emigracja polska na Śląsku w latach 1655–1660, „Sobótka” R. 10: 1955 nr 4; tenże, Opozycja wielkopolska po krwawym potopie, Kr. 1930; tenże, Polska a Dania XVI–XX w., W. 1976; tenże, Wyprawa Czarnieckiego na Pomorze w r. 1657, „Roczniki Hist.” T. 18: 1949 s. 140; tenże, Wyprawa Wielkopolan na Nową Marchię w r. 1656 i układ w Sulęcinie, tamże R. 24: 1957 s. 259–79; Jarochowski K., Wielkopolska w czasie pierwszej wojny szwedzkiej, P. 1864; Kersten A., Stefan Czarniecki, W. 1963; Kubala L., Wojna brandenburska i najazd Rakoczego, Lw. (b. r.); tenże, Wojna szwecka, Lw. [b. r.]; tenże, Wojny duńskie i pokój oliwski, Lw. 1922; Ochmann S., Sejmy lat 1661–1662, Wr. 1977; Sajkowski A., Dwaj pamiętnikarze wielkopolscy, Studia i Mater. do Dziej. Wpol. i Pomorza, P. 1958 IV; Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku, W. 1965; – Akty sejmikowe woj. pozn., I cz. 2; Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I, II; Kochowski W., Annalium Poloniae, Climacter II, Climacter III, Kr. 1688–98; Listy Krzysztofa Opalińskiego do brata Łukasza, Wyd. R. Pollak, Wr. 1957; Urkunden u. Aktenstücke, IX; Vol. leg., III 783, 804, 922, IV 174, 214, 295; – AGAD: Metryka Kor. t. 172 k. 83v., t. 185 k. 2v.; Arch. Państw. w P.: Grodz. Kalisz 275 k. 750, Grodz. Poznań 60 k. 282, 677 k. 1468v., 677 II s. 737; B. Uniw. Warsz.: rkp. 44 (Księga rodzinna Opalińskich).

Władysław Czapliński

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.