Schneider Jan, pseud. konspiracyjny: Rusałka, Rózga (1902–1972), rolnik, działacz ruchu ludowego, poseł na Sejm PRL. Ur. 19 VI w Mokrej Wsi, gmina Podegrodzie w pow. nowosądeckim, w małorolnej rodzinie chłopskiej, wywodzącej się z kolonistów niemieckich osiadłych w Polsce w XVIII w., był synem Filipa i Anny z Biegańskich (bądź Biegajskich lub Bagońskich).
S. ukończył cztery klasy szkoły powszechnej. Od r. 1923 służył w 1. P. Strzelców Podhalańskich w Nowym Sączu; po ukończeniu szkoły podoficerskiej otrzymał stopień kaprala. Od r. 1924 służył jako podoficer nadterminowy w 15. baonie Korpusu Ochrony Pogranicza w woj. poleskim. Tam ukończył szkołę podoficerów rachunkowości i uzupełnił wykształcenie do 7 klas szkoły powszechnej. Po zwolnieniu w r. 1929 z wojska powrócił do Mokrej Wsi i objął po rodzicach gospodarstwo rolne. Od r. 1930 działał w Polskim Stronnictwie Ludowym-«Piast» (PSL-«Piast») i w Związku Młodzieży Wiejskiej (ZMW) w Krakowie (tzw. zniczowcy od wydawanego przez nich pisma „Znicz”), który w r. 1931 przystąpił jako organizacja autonomiczna do ZWM RP «Wici». Zainicjował S. tworzenie kół «zniczowych» w pow. nowosądeckim i założył ich 98 do r. 1939; do r. 1939 był sekretarzem Zarządu Powiatowego (ZP) ZMW. Od r. 1931 był członkiem Stronnictwa Ludowego (SL), a w l. 1935–9 wchodził w skład Prezydium ZP SL w Nowym Sączu. W l. 1933–7 brał udział w strajkach chłopskich. Był osiemnaście razy aresztowany i miał trzy procesy sądowe.
W r. 1939 S. został powołany do 29. kompanii ochrony kolei. Uczestniczył w kampanii wrześniowej, potem przedostał się na Węgry, gdzie od 19 IX do 1 XI t. r. był internowany. W listopadzie (bądź w grudniu) wrócił do kraju. Władze okupacyjne naciskały, by S. wpisał się na niemiecką listę narodowościową, co z kolei wytworzyło wokół S-a atmosferę podejrzeń działaczy chłopskich. Przyspieszyło to jego przystąpienie do konspiracyjnego ruchu ludowego w Małopolsce, krypt. «Las» – «Roch». Pod kierownictwem braci Narcyza i Alojzego Wiatrów należał do współzałożycieli blisko 200 komórek «Lasu», które pod koniec okupacji liczyły ok. 4 600 członków. Był też początkowo członkiem komendy powiatowej Straży Chłopskiej «Chłostry» – formacji zbrojnej «Rocha», następnie zastępcą komendanta.
W r. 1943 S. był komendantem powstałej z Oddziałów Specjalnych «Chłostry» – Ludowej Straży Bezpieczeństwa (LSB) w pow. nowosądeckim; używał pseud. Rusałka i Rózga. Na tym stanowisku szybko dokończył powoływania komend gminnych i gromadzkich LSB, a następnie zajął się ich szkoleniem wojskowym i politycznym. Poszukiwany przez Gestapo przebywał w oddziałach leśnych i brał udział w akcjach partyzanckich na terenie powiatu. Został awansowany w BCh do stopnia porucznika. W r. 1944 wchodził w skład zespołu redakcyjnego gazetek konspiracyjnych «Rocha»: „Ku wolności” i „Zarzewie”. Zorganizował kolportaż prasy i książek. Wchodził w skład nowosądeckiego Powiatowego Wydz. Planowania jako przewodniczący Komisji Gospodarczej.
Po wojnie S. rozpoczął gospodarowanie w Stadłach w pow. nowosądeckim, na ziemi (po kolonistach niemieckich) otrzymanej z reformy rolnej. W r. 1945 został sekretarzem ZP SL, a następnie wstąpił do PSL, gdzie był również sekretarzem tego stronnictwa w Nowym Sączu. Zaangażował się jednocześnie w spółdzielczość ogrodniczą i w spółdzielczość zaopatrzenia i zbytu. Od r. 1947 był członkiem PSL-Lewicy i jednym z pierwszych organizatorów tzw. odrodzonego PSL na terenie pow. nowosądeckiego, a w l. 1948–9 jego prezesem. Był w l. 1949–52 prezesem Powiatowego Komitetu Wykonawczego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL) w Nowym Sączu i wiceprezesem Wojewódzkiego Komitetu Wykonawczego (WKW) ZSL w Krakowie oraz w l. 1949–56 członkiem Rady Naczelnej i zastępcą członka Głównej Komisji Rewizyjnej ZSL, prezesem w l. 1948–9 Gminnej Spółdzielni «Samopomoc Chłopska» w Podegrodziu, a w l. 1949–52 prezesem ZP Związku Samopomocy Chłopskiej (ZSCh) w pow. nowosądeckim. W r. 1952 usunięto go z władz ZSL i ZSCh w powiecie.
W l. 1955–6 S. był pełnomocnikiem Akcji Zasiewów na pow. nowosądecki, a następnie pracował w gospodarstwie w Stadłach. W l. 1956–70 był prezesem Powiatowego Komitetu ZSL i zarazem w l. 1959–65 członkiem Prezydium Wojewódzkiego Komitetu ZSL w Krakowie, a w l. 1965–72 jego wiceprezesem. W styczniu 1957 S. został wybrany w Nowym Sączu na posła do Sejmu PRL II kadencji; był w Sejmie członkiem Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego. Ponownie wybrano go na posła w r. 1961 w tym samym okręgu; w Sejmie III kadencji wchodził do Komisji Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego. Od r. 1965 do śmierci był radnym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie. Był również prezesem Rady Nadzorczej Spółdzielni Ogrodniczej w Nowym Sączu (od r. 1965), a potem członkiem Okręgowej Rady Nadzorczej tejże Spółdzielni oraz członkiem Rady Nadzorczej Spółdzielni Ogrodniczej w Warszawie. Zmarł 11 XI 1972 w szpitalu w Krynicy. Pochowany został na cmentarzu w Podegrodziu. Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy II kl. i Krzyżem Partyzanckim.
W małżeństwie (od r. 1947) z Weroniką z domu Trystuła miał S. pięcioro dzieci: córkę Irenę (ur. 1948), zamężną Gargas, inżyniera ogrodnika, oraz synów: Stanisława (ur. 1949), elektryka, Jana (ur. 1951), ślusarza, Marka (ur. 1956), technika samochodowego, i Krzysztofa (ur. 1958), inżyniera geologa; wychowywał również córkę żony z jej pierwszego krótkotrwałego małżeństwa (mąż zmarł), Władysławę (ur. 1947), technika ekonomiki.
Młodszy brat S-a Stanisław, pseud. Gedymin (1916–1978) ukończył szkołę podchorążych w Grudziądzu. Walczył w kampanii wrześniowej; w czasie okupacji niemieckiej był oficerem szkoleniowym, od marca 1943 komendantem powiatowym BCh; doprowadził do scalenia BCh z Armią Krajową (AK), a następnie był zastępcą komendanta Obwodu AK Nowy Sącz; współredagował także pismo „Ku wolności”. Po wojnie zmienił pisownię nazwiska na Sznajder.
Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego, W. 1989 (fot.); Giza, Władze stronnictw lud., s. 655–6, 662, 665; Spis posłów na Sejm i regulamin Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, W. 1957; toż, W. 1961; – Drogi rozwoju ruchu ludowego 1895–1949–1964, W. 1964 s. 326; Fitowa A., Bataliony Chłopskie w Małopolsce 1939–1945, W.–Kr. 1984 (fot.); Marcinkowski J., Fitowa A., Ruch ludowy w Małopolsce i na Śląsku (1939–1945), W. 1987; Strajk chłopski w Małopolsce w sierpniu 1937 roku, W. 1988; – „Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie” 1965 nr 10 poz. 90, 1969 nr 7 poz. 91; Olszyński J., Walka w Beskidzie i na Pogórzu Sądeckim (Wspomnienia z lat okupacji, W. 1978 (wymieniony mylnie jako Sznajder); Spraw. stenogr. Sejmu PRL za l. 1957 65 (i skorowidze); – „Dzien. Pol.” 1972 nr 272; „Wieści” 1973 nr 19 s. 4 (J. Bieniek, fot.); „Zielony Sztandar” 1961 nr 28 s. 3 (fot.); Arch. Zakładowe Urzędu Wojewódzkiego w Kr.: Kronika WRN w Kr. za r. 1965 (zał. nr 2 s. 4), Sesja WRN I 1965 lista obecności s. 4, Sesja WRN I 1969 lista obecności s. 7; Arch. Zakładu Hist. Ruchu Lud. przy NKW PSL w W.: sygn. 7157 Kartoteka osobowa, Kwestionariusze osobowe; Arch. Zarządu Woj. PSL w Kr.: sygn. I 193–22 (własnoręcznie napisany życiorys S-a i jego ankieta personalna); – Pismo Urzędu Miejskiego, Wydz. Organizacyjno-Prawny i Kadr, w Nowym Sączu z grudnia 1992; – Informacja córki. Ireny Gargas.
Romuald Turkowski