Stoberski Jan (1906–1997), pisarz.
Ur. 16 V w Czarnej Wsi pod Krakowem (obecnie w granicach Krakowa), był synem Jana, urzędnika sądowego, i Zofii z Mazurkiewiczów, robotnicy w krakowskiej fabryce tytoniu.
S. uczęszczał od r. 1919 do Klasycznego Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego w Krakowie; po ukończeniu w r. 1926 siódmej klasy musiał przerwać naukę ze względu na zły stan zdrowia, m.in. ciężką chorobę oczu. Pracował odtąd jako przewoźnik na Wiśle. W l. 1928–30 był urzędnikiem w krakowskiej Kasie Chorych, a następnie (do r. 1939) utrzymywał się z przepisywania akt biurowych. W r. 1938, dzięki pomocy Stanisława Witolda Balickiego, opublikował w redagowanym przez niego krakowskim dzienniku „Tempo Dnia” dwa opowiadania-humoreski: Nocne igraszki. (Czyli: kłopoty z bezsennością) (nr 233) oraz Wciąż być skromnym. (Dlaczego jestem samochwałem) (nr 237). W czasie okupacji niemieckiej przebywał nadal w Krakowie, trudniąc się drobnym handlem. W r. 1940 został z rodziną przesiedlony na krakowski Kazimierz, z którego Niemcy usunęli ludność żydowską, i od tej pory niemal do końca życia mieszkał w kamienicy przy ul. Paulińskiej 8. W r. 1943 został wywieziony na roboty przymusowe do Bawarii i po pięciu miesiącach wrócił do Krakowa.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej pracował S. przez dwa lata w prywatnym biurze technicznym przy ul. Sławkowskiej, a potem jako kupiec galanteryjny (posiadał kartę kupiecką). Przygotowywał w tym czasie do druku pisane latami opowiadania. W l. 1954–7 należał do Koła Młodych przy Oddz. Krakowskim Związku Literatów Polskich (ZLP). W r. 1955 opublikował w „Życiu Literackim” (nr 24) opowiadania Etiudy miłosne, które uznał za swój właściwy debiut. W r. 1958 w krakowskim Wydawnictwie Literackim (WL) wydał swą pierwszą książkę, zbiór opowiadań-humoresek pt. Zwierzenia durnia. Wywołała ona duże zainteresowanie krytyków (Jana Józefa Lipskiego, Włodzimierza Maciąga, Jana Błońskiego, Jerzego Kwiatkowskiego). Od r. 1959 był S. członkiem ZLP. Ogłaszał kolejne utwory prozatorskie nadal w „Życiu Literackim” oraz „Wieściach” (1959–66) i „Przekroju” (1959–87). Co kilka lat wydawał w WL nowy tom opowiadań: Przyjaciel mężatki (1960), Ludzie i gołębie (1963), Wyłapuję szczęście z powietrza (1966), Będę żył dalej! (1969), Każdy inny (1973), Notatki kochliwego (1976), Wybryki serca (1983), „Pogromca smutku” i inne opowiadania (1988). W r. 1980 ukazał się w WL w wyborze Jacka Kajtocha tom opowiadań S-ego, pochodzących w większości z wydanych już zbiorów, pt. Miłość przy ladzie i inne opowiadania. Dwa z opowiadań: Lucyna i Bożena (z tomu Ludzie i gołębie) zostały przez Andrzeja Barańskiego adaptowane na widowiska telewizyjne (emitowane w l. 1986 i 1995).
Narrator utworów S-ego opowiadał językiem nieco staroświeckim o zdarzeniach, które przydarzyły się jemu lub innym osobom; opowiadaniom towarzyszy refleksja nad życiem i zagadnieniami moralnymi. S. twierdził, że swych historii nie wymyśla; jego bohaterami byli zarówno prości ludzie zamieszkujący Kazimierz, jak też postaci z krakowskiego świata artystycznego i naukowego. Satyrycznie zabarwiona twórczość S-ego utrzymywała aurę zrozumienia dla ludzkich grzechów i słabości, z reguły też ukazywała pozytywny aspekt przedstawionych zdarzeń. Ze względu na ograniczenie obserwacji do najbliższego kręgu znajomych, nazywano go niekiedy «Proustem z ulicy Paulińskiej», ale ze względu na «prymitywizm» stylu – «Nikiforem literatury». W miarę pojawiania się kolejnych tomów opowiadań coraz bardziej nurtował krytyków problem, na ile autor utożsamia się ze swym bohaterem: dobrodusznym, naiwnym moralizatorem, a na ile używa maski, za którą ukrywa się dwuznaczny uśmiech Tartuffe’a (A. Bichta). Dorobek ten miał jednak charakter drugorzędny i epigoński.
Bardzo towarzyski, był S. znaną i lubianą postacią Krakowa; systematycznie odwiedzał kilkadziesiąt osób tego miasta, a do grona jego przyjaciół należeli m.in. plastycy Daniel Mróz i Jerzy Panek. Wrażliwy na kłopoty bliźnich, służył im często pomocą finansową, sam zaś wiódł życie skromne, nie zabiegając o lepsze warunki materialne. Był bibliofilem i zbieraczem staroci, a także (mimo słabego zdrowia) zamiłowanym piechurem i turystą. W r. 1989 został członkiem Stow. Pisarzy Polskich. Przez lata mieszkał ze swym młodszym, niepełnosprawnym bratem Józefem, którym opiekował się do jego śmierci. W r. 1997, ciężko chory, został przez przyjaciół umieszczony w Domu Pogodnej Starości w Krakowie-Prokocimiu. Zmarł tam 23 V 1997, został pochowany 27 V na cmentarzu Rakowickim. Był wyróżniony Nagrodą M. Krakowa za twórczość literacką (1987) oraz Nagrodą Fundacji Kultury Beaty Tyszkiewicz za całokształt twórczości (1997).
S. nie założył rodziny.
Fot. w: Pałyga M., Kronikarz zwykłych spraw, „Tyg. Powsz.” 1998 nr 23; – Literatura XX w., II; Nowy Korbut (Słownik Pisarzy), II; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1955 i n.; Współcz. pol. pisarze, IX; – Biela E., Uśmiech przez... uśmiech, „Kultura” 1989 nr 41; Błoński J., Książka wielce osobliwa, „Przegl. Kult.” 1958 nr 31; tenże, Przewrotny Stoberski, tamże 1961 nr 3; Cieński A., Mitoportret Stoberskiego, „Odra” 1963 nr 11; Fornalczyk F., Upatruje farsę tam gdzie inni dostrzegają dramat, „Nowe Książki” 1974 nr 7; Kunda B. S., Każdy taki sam, „Życie Liter.” 1974 nr 4; Kwiatkowski J., Debiut zupełnie inny, tamże 1958 nr 32; Lipski J. J., Charaktery dziwaczne, „Twórczość” 1958 nr 10; Maciąg W., Jan Stoberski, „Dekada Liter.” 1997 nr 617; tenże, Powiernik tęskniących dziewcząt, „Życie Liter.” 1961 nr 23; Nowicki K., Wszyscy tacy sami, „Fakty” 1973 nr 45; Pietraszko S., Marcel Proust i strażacy ogniowi, „Odra” 1958 nr 32; Pisarkowa K., Stylizacja językowa w prozie Jana Stoberskiego, „Jęz. Pol.” 1969 nr 5; Pluta J., Sztuka portretu, „Mies. Liter.” 1974 nr 4; Pręger J., Śmiech prostaczka, „Twórczość” 1964 nr 2; Rosner K., Zwyczajny sobie człeczyna, „Mies. Liter.” 1970 nr 2; Stanuch S., Dwa razy o Janie Stoberskim, w: tenże, Na gorącym uczynku, Kr. 1978; Szpakowska M., Cena szczęścia, „Współczesność” 1967 nr 2; taż, Wszystkie nasze ludzkie sprawy, „Twórczość” 1980 nr 7; Wyka M., W świecie przypowiastki, „Życie Liter.” 1970 nr 8; – Gonet K., Jaś, „Przekrój” 1996 nr 25; taż, Jan Stoberski. Wspomnienie, „Gaz. Wyborcza” 1997 nr 123 (dod. krak.); – „Mies. Liter.” 1989 nr 7 (A. Bichta); – Arch. ZLP w W.: Akta osobowe S-ego; B. ZLP w W.: Zbiór wycinków prasowych; IBL PAN: Ankiety S-ego, z l. 1966, 1975 w Pracowni Dok. Liter. XX w.; – Informacje Krystyny Gontys, Zofii Łuczyńskiej, Adama Macedońskiego, Iny Mikietyńskiej z Kr.
Barbara Marzęcka