INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jan Stur (właściwie Hersz Feingold)  

 
 
1895-12-22 - 1923-06-15
Biogram został opublikowany w latach 2007-2008 w XLV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stur Jan właśc. Feingold Hersz (1895–1923), poeta, krytyk literacki, teoretyk polskiego ekspresjonizmu.

Ur. 22 XII w Radowcach na Bukowinie (obecnie Rădăuti w Rumunii), w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, był synem nieznanego z imienia adwokata Feingolda.

Osierocony w dzieciństwie przez ojca, uczył się S. (jako Henryk Feingold) w l. 1905–12 w VII Gimnazjum Klasycznym im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie; zaprzyjaźnił się tam z Józefem Wittlinem i rozpoczął twórczość poetycką (najwcześniejsze publikowane wiersze pochodzą z r. 1912). Prawdopodobnie w tym czasie opanował język francuski. W r. 1912 uzyskał maturę. W r. 1914 rozpoczął studia prawnicze na uniw. w Wiedniu, ale przerwał je po wybuchu pierwszej wojny światowej, gdy został zmobilizowany do armii austro-węgierskiej. Chory na gruźlicę, nie służył na froncie. W r. 1918 zamieszkał we Lwowie. W tym czasie przyjął chrzest w Kościele rzymskokatolickim.

Prawdopodobnie od r. 1919 był S. nauczycielem w lwowskim szkolnictwie średnim. Równocześnie w serii „Biblioteka Klasyków Polskich” publikował, opatrzone swym wstępem i objaśnieniami, klasyczne teksty literatury polskiej: „Powrót posła” Juliana Ursyna Niemcewicza (Lw. [b.r.w.]), „Grażynę” Adama Mickiewicza (Lw. 1919, wyd. 4 [5?], Lw. 1929), „Anhellego” Juliusza Słowackiego (Lw. 1919), „Zemstę” Aleksandra Fredry (Lw. 1919, wyd. 2, Lw. 1922), „Ballady i romanse” Mickiewicza (Lw. 1920). Podpisywał je «Jan Stur, profesor gimnazjalny». Debiutował w r. 1919 w lwowskim dzienniku „Gazeta Poranna i Wieczorna” (nr 4733, 4735) artykułem Ekspresjonizm, w którym charakteryzował go jako prąd metafizyczny, ukierunkowany etycznie i indywidualistycznie na zmianę świadomości oraz obronę duszy przed technokracją i mechanicznym jedynie postępem. T.r. opublikował artykuły wieloczęściowe: Poezja nowa Polski zmartwychwstałej (tamże nr 4826–4854, z przerwami), surowo oceniając twórczość skamandrytów, Juliana Tuwima i Kazimierza Wierzyńskiego (wyjątek uczynił dla „Oktostychów” Jarosława Iwaszkiewicza), oraz Wojna a twórczość (tamże nr 4868–4949, z przerwami), traktujący o powieściach Henri Barbusse’a i Stefana Żeromskiego. Polemizując t.r. z Zenonem Alexandrowiczem w artykule Kilka wyjaśnień w sprawie Nowej twórczości polskiej (tamże nr 4922, 4926–4928), sprzeciwiał się zaściankowości literatury polskiej i propagował ekspresjonizm jako prąd literacki odpowiadający potrzebom duchowym po wielkiej wojnie. Z najnowszej literatury polskiej omówił t.r. utwory Iwaszkiewicza (Utwory prozą Iwaszkiewicza, tamże nr 4964) oraz twórczość Witolda Hulewicza (Olwid, tamże nr 4970). Program poetycki skamandrytów krytykował za urealnienie poezji, ograniczanie jej do «migotliwej powierzchni życia»; wyjątek czynił zawsze dla Iwaszkiewicza, którego uważał za ekspresjonistę. T.r. publikował także w lwowskim „Wieku Nowym”.

Zaprzyjaźniony z Witoldem i Jerzym Hulewiczami, podjął S., również w r. 1919, współpracę z poznańskim dwutygodnikiem literacko-artystycznym „Zdrój”; ogłosił w nim cykl szkiców krytycznoliterackich Tadeusza Micińskiego Kniaź Potiomkin, Nietota, Xiądz Faust (T. 9: 1919 z. 2–4, T. 10: 1920 z. 1–2, wyd. osobno, P. 1920 jako t. 5 „Biblioteki Zdroju”). W r. 1920 był gościem J. Hulewicza w Kościankach koło Poznania, majątku rodzinnym, który stał się miejscem spotkań «zdrojowców». T.r., gdy „Zdrój” stał się organem polskiego ekspresjonizmu, a przy nim powstała grupa literacka (m.in. Hulewiczowie, Wittlin, Zenon Kosidowski, Emil Zegadłowicz), S. został członkiem redakcji oraz głównym teoretykiem pisma. Opublikował w „Zdroju” najważniejszy tekst programowy Czego chcemy (T. 10: 1920 z. 5–6), uznany za manifest polskiego ekspresjonizmu. Uważał, że literatura musi dać wyraz przemianom po kataklizmie pierwszej wojny światowej. Ekspresjonizm był dla niego dalszym ciągiem romantyzmu, a zarazem «naturalizmem duszy», poszukującym nowych form, adekwatnych do dążeń młodego pokolenia. Dużą rolę w programie S-a odgrywały idee R. Tagore (m.in. wychowanie przez prawdę i dla prawdy absolutnej, intuicja stawiana ponad poznaniem naukowym), myśl chrześcijańskiego średniowiecza oraz poezja W. Whitmana z jej zespoleniem światopoglądu pragmatycznego i idealistyczno-kontemplacyjnego. Pisząc o literaturze młodopolskiej, wypowiadał się S. z uznaniem nie tylko o Micińskim, ale także o twórczości Stanisława Przybyszewskiego, Jana Kasprowicza, Wacława Berenta i Żeromskiego (Szczyty, „Zdrój” T. 12: 1920 z. 4). Omawiając nowości poetyckie nie ustawał w pochwałach Wittlina (O Hymnach Józefa Wittlina, tamże T. 10: 1920 z. 5–6) i krytyce skamandrytów (J. Tuwima Sokrates tańczący, tamże T. 13: 1920 z. 3–4). W wieloczęściowym artykule Z rozmyślań człowieka na przełomie („Zdrój” T. 10: 1920 z. 5–6, T. 11: 1920 z. 1–2, 3–4, 5, 6) przedstawiał różnice programowe „Skamandra” i „Zdroju”, podkreślając wyższość poetyckiej ekspresji nad oglądem i doświadczeniem. Swoje idee głosił nadal także w „Gazecie Porannej i Wieczornej”, gdzie opublikował w r. 1920 artykuły: Dalszy rozwój piccadorczyków (nr 5035, ukazujący wpływ Wierzyńskiego na twórczość Tuwima), O poecie teoretyku (nr 5126, poświęcony J. Hulewiczowi), Rainer Maria Rilke i „Święta Rodzina (nr 5388, 5390, 5392, 5394), W trzecią rocznicę powstania Zdroju (nr 5490, 5493, 5495, 5499). W dzienniku tym debiutował t.r. jako tłumacz przekładem „Poczty” Tagore (nr 5605, 5607, 5609, 1921 nr 5613–5638 z przerwami, wyd. osobno, Lw. 1922).

W r. 1920 opublikował S. swój pierwszy tom poetycki pt. Anima nostra. Przełomu część pierwsza (P.). Zawierał on wiersze powstałe w l. 1912–19 w językach: polskim, niemieckim i francuskim. Eklektyczne w poetyce, głosiły ideały pacyfistyczne, patriotyczne i społeczne, pojawił się tu także motyw skargi z powodu wykluczenia «obcego» ze wspólnoty narodowej. W wydanym również w r. 1920 drugim tomie Triumfy. Przełomu część czwarta (P. ) znalazły się utrzymane w poetyce ekspresjonistycznej poematy Efialtes i Katylina, będące apologią skrzywdzonych – zdaniem autora – przez historię postaci z dziejów starożytnych, a także wiersze o walce ducha i materii, posługujące się często motywami turpistycznymi i funeralnymi. Juliusz Kleiner określił te utwory jako «stenografowanie skłębionych chaosów» i ostrzegł poetę przed manierycznością stylu, ale zauważał też «wybitną indywidualność w fazie przejściowej» („Gaz. Poranna i Wieczorna” 1920 nr 5544), natomiast Henryk Elzenberg, krytykując «obrazy mętne, anemiczne», uznał poezję S-a za «słabą i bezwartościową» („Książka” 1922 nr 4). Ostatnim tomem poetyckim S-a był powstały w r. 1920 poemat Człek wędrowny (Lw. 1921), część pierwsza trylogii wzorowanej na „Boskiej komedii” Dantego; przedstawiał on wędrówkę człowieka, Kaina, w poszukiwaniu raju utraconego. Również w r. 1920 napisał S. tomik prozy poetyckiej Z ksiąg prawdy (Lw. 1921); był on przeznaczony «dla grona najbliższych […] sercem towarzyszy: dla Jerzego i Witolda Hulewiczów, Zenona Kosidowskiego, Jana Panieńskiego i innych», a zawierał osobiste refleksje związane z poczuciem odrzucenia, mimo dążenia do pełnej asymilacji z polskością. Tom stał się komentarzem do dyskusji toczonych w Kościankach o warunku uzyskania tzw. przepustki do polskości; S., jako pacyfista, sprzeciwiał się poglądowi, że jest nim uczestnictwo w walce niepodległościowej, a obowiązek patriotyczny rozumiał jako «krzewienie idei ducha ludzkości». T.r. współpracował z warszawską „Trybuną”. W r. 1921 publikował w „Gospodzie Poetów” i „Kurierze Lwowskim” (studium Stanisława Ignacego Witkiewicza Tumor Mózgowicz, nr 197, 203, nazywając ten dramat «dziełem w chorobliwej swej beznadziejności wielkim») oraz ponownie w „Gazecie Porannej i Wieczornej” (Ballady Emila Zegadłowicza, nr 5827, 5837, 5839, Przemiany, nr 5881, o ewolucji poetyckiej Wierzyńskiego i o Stanisławie Ryszardzie Standem oraz W. Hulewiczu). W r. 1921 wydał S. tom Na przełomie. O nowej i starej poezji (Lw.), w którym zebrał większość swych artykułów krytycznoliterackich ogłoszonych w l. 1919–21 na łamach przede wszystkim „Zdroju”, ale także „Kuriera Lwowskiego” oraz „Gazety Porannej i Wieczornej”. Tom stał się podsumowaniem dorobku polskiej poezji ekspresjonistycznej. Pisał w tym czasie S. kolejne części poematu Człeka wędrownego tragedia radosna, będącego przeróbką Człeka wędrownego; już w l. 1920–2 powstał Żywot w piekle, następnie Tragedia czyśćca (1921–2) i Powrót do raju (1922). Cały tom oscylował między przeżyciami jednostkowymi, jak m.in. traumatyczne wspomnienia z dzieciństwa, a motywami uniwersalnymi: wiarą w ideę wiecznego powrotu i panteistyczną jedność świata; wyrażał przy tym charakterystyczną dla ekspresjonizmu nadzieję na przemianę duchową ludzkości. W r. 1921 wycofał się S. z redakcji „Zdroju”, ale publikował tam do końca istnienia pisma (fragmenty Człeka wędrownego…, T. 14: 1922). Chory na gruźlicę, przebywał na leczeniu w Zakopanem. Zmarł 20 VII 1923 we Lwowie (podawana zwykle data i miejsce śmierci: 15 VI 1923, Zakopane, są błędne); pochowany został na cmentarzu Łyczakowskim.

S. rodziny nie założył.

W r. 1924 ukazała się we Lwowie Człeka wędrownego tragedia radosna, jako tom pierwszy Pism S-a. Wieloletni przyjaciel S-a, Wittlin wspominał go jako «poetę mistycznego, proroka opętanego, apostoła bezwzględnego». Znaczenie twórczości S-a jest dziś jedynie historyczne, jako głównego teoretyka i propagatora polskiego ekspresjonizmu.

 

Literatura Pol. Enc., II; Nowy Korbut (Słown. Pisarzy), III (błędna data i miejsce śmierci S-a); Słown. pseudonimów, III; Współcz. pol. pisarze, VIII (błędna data i miejsce śmierci); – Chazbijewicz S., Dęby czarnobylskie. Pamięci „Człowieka wędrownego” Jana Stura, „Pomerania” 1986 nr 11; Kasztelowicz S., Tragicy doby bez kształtu. O współczesnej twórczości literackiej. Ekspresjonizm, W. 1931; Klein K., Ekspresjonizm polski (Grupa „Zdroju”), „Przegl. Human.” R. 7: 1932 z. 4–5; Kłańska M., Der Expressionismus in Galizien, w: Expressionismus in Österreich. Die Literatur und die Künste, Hrsg. v. K. Amann, A. A. Wallas, Wien 1994 s. 353–75; taż, Jan Stur und der polnische Expressionismus, w: Kircher H., Kłańska M., Kleinschmidt E., Avantgarden in Ost und West. Literatur, Musik und Bildende Kunst um 1900, Köln–Weimar–Wien 2002 s. 177–98; Kuźma E., Człowiek wobec Boga, religii i kościoła w polskim ekspresjonizmie, w: Religijne aspekty literatury polskiej XX wieku, Red. M. Jasińska-Wojtkowska, J. Święch, L. 1997 s. 7–36; Lam A., Polska awangarda poetycka. Programy lat 1917–1923, Kr. 1969 II; Löw Ch., Żydzi w poezji Odrodzonej Polski, „Mies. Żyd.” T. 2: 1933 z. 9–10; Obraz liter. pol. XIX i XX w., S. 6 t. 1 s. 109, 111–12; Poezja polska po r. 1918. Materiały do ćwiczeń, Red. A. Wiech, Słupsk 1980; Polanowski E., Jan Stur. Krytyk i poeta, Zesz. Nauk. Wyższej Szkoły Pedagog. w Opolu 1966, Hist. Liter. nr 4; Ratajczak J., Jan Stur, „Człek wędrowny”, w: tenże, Zagasły brzask epoki. Szkice z dziejów czasopisma „Zdrój” 1917–1922, P. 1980; tenże, Programy „Zdroju”, „Przegl. Human.” 1967 z. 1; [Rec. książek S-a Anima nostra oraz Triumfy]: „Książka” 1922 nr 4 (Elzenberg H.); Witkiewicz S. I., Parę słów w sprawie «wielkości» form w Nowej sztuce, „Zet. Sztuka, Kultura, Sprawy Społ.” 1934 nr 7, 10, 11, 13; Wittlin J., Do przeciwnika, „Kultura” (Paryż) 1976 nr 5; Wójcik M., Pan na Gorzeniu. Życie i twórczość Emila Zegadłowicza, Kielce 2005; – C.F.L., Zapomniany poeta Polski Zmartwychwstałej. W dziesięciolecie śmierci Jana Stura, „Ilustr. Kur. Codz.” 1933 nr 196 dod. „Kur. Liter.-Nauk.” nr 29; Dan A., Na śmierć Jana Stura [wiersz], „Kur. Lwow.” 1923 nr 179; tenże, Przypominam Jana Stura, „Sygnały” 1939 nr 71; tenże, Zapomniany poeta, „Wiad. Liter.” 1927 nr 37; Gella J., Futuryzm czy…, sturyzm”? „Gaz. Poranna i Wieczorna” 1921 nr 5760, 5762; Hemar M., Jan Stur, „Kur. Lwow.” 1923 nr 179; Kleiner J., Utwory Jana Stura, „Gaz. Poranna i Wieczorna” 1920 nr 5542, 5544; Krzyk i ekstaza. Antologia polskiego ekspresjonizmu, Oprac. J. Ratajczak, P. 1980; Lorentowicz J., Wiosna w naturze i sztuce. Nowa poezja polska, „Świat” 1925 nr 15; Manifesty i protesty: Chant de la Pologne. Antologie des les poésie polonaise du vingtième siècle, Oprac. B. Durocher, Paris 1972; Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum VII we Lwowie za l. 1909–13, Lw. 1909–13; Stande S. R., Z najnowszej poezji polskiej. Jan Stur: „Anima nostra” i „Triumfy”, „Gaz. Poranna i Wieczorna” 1920 nr 5524, 5528; Swinarski A. M., Jan Stur (1895–1923), „Dzien. Lud.” 1923 nr 165; [Szyjkowski M.] SM., Z poezji najmłodszej Polski. Jan Stur: „Anima nostra” i „Triumfy”, „Ilustr. Kur. Codz.” 1920 nr 296; Wittlin J., Jan Stur, „Wiad. Liter.” 1933 nr 41; tenże, „Orfeusz w piekle XX wieku”, Kr. 2000; – „Kur. Lwow.” 1923 nr 171 (nekrolog S-a).

Maria Kłańska

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Wincenty Witos

1874-01-21 - 1945-10-31
publicysta
 

Jan Kreczmar

1908-05-06 - 1972-08-29
pedagog
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Grzegorz Milan

1850-07-08 - 1932-01-22
rolnik
 

Marcin Samlicki

1878-10-23 - 1945-06-25
malarz
 

Leon Kazimierz Strehl

1890-08-06 - 1960-09-01
lekarz
 

Edmund Joachim Szalit (Schalit)

1884-02-15 - 1915-11-08
adwokat
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.