Synowiec Jan z Rzędowic i Kociny h. Stary Koń (zm. 1480/1), dworzanin królewski, starosta oświęcimski, burgrabia i podkomorzy krakowski, starosta chęciński.
Był najstarszym synem Mikołaja Synowca z Warzęgowa (zob.) i zapewne Katarzyny, bratem Mikołaja (zob.) i Henryka.
S. po raz pierwszy pojawił się w r. 1439 w charakterze świadka Piotra Szafrańca z Pieskowej Skały. Posiadał już wówczas majątek wydzielony przez ojca, skoro dokonywał samodzielnie czynności prawnych. W r. 1445 oskarżył Marcina Kowarskiego o najazd na jego dom w Rzędowicach, rozbicie wrót do dworu, poranienie twarzy i wyrwanie włosów oraz zabranie ośmiu wołów. W r. 1447 ręczył za Szafrańca zwrot 350 grzywien Mikołajowi Bystrzonowskiemu wwiązaniem w Czubrowice. W r. 1448 znalazł się w świcie króla Kazimierza Jagiellończyka w Parczewie i odtąd związał się ściślej z dworem królewskim. Po ojcu objął burgrabstwo krakowskie (powszechną praktyką było wówczas «dziedziczenie» tego urzędu w rodzinie jego posiadacza). W kwietniu 1456 król wysyłając S-a, swego dworzanina (familiaris) w niebezpieczną misję zagranicę, na wypadek jego śmierci nadał urząd burgrabiego jego bratu Mikołajowi. W dokumencie tym nie ma mowy o charakterze misji, wydaje się jednak, że mogło chodzić o pacyfikację granicy małopolsko-śląskiej, nękanej od lat przez awanturniczych książąt górnośląskich, zwłaszcza Jana oświęcimskiego, oraz doprowadzenie do końca sprawy sprzedaży królowi polskiemu księstwa oświęcimskiego przez ks. Jana. Umowa o sprzedaży tego księstwa za 50 tys. grzywien Koronie Polskiej została zawarta 21 II 1457 w Gliwicach, a sfinalizowana 3 III t.r. w Krakowie, gdy książę skwitował z umówionej sumy kaszt. krakowskiego Jana z Czyżowa, woj. krakowskiego Jana Tęczyńskiego i poborców wyznaczonych przez sejm nowokorczyński. Dn. 18 III otrzymał S. od króla w tenutę na cztery lata ziemię oświęcimską z zamkami Oświęcim i Wołek, przeznaczając na konserwację tych zamków 300 grzywien z żup olkuskich i 40 bałwanów soli z żup bocheńskich. Niemal natychmiast musiał stawić czoła zagrożeniu, jakie wywołały bunty nieopłaconych zaciężnych Czechów, Polaków i Ślązaków pod wodzą Kawki i Świeborowskiego, które szybko osiągnęły rozmiary wojny podjazdowej, podsycanej z Bytomia przez książąt górnośląskich, liczących na odzyskanie księstwa oświęcimskiego. Zaciężni, obwarowawszy się na górze Żebraczej koło Oświęcimia, zaczęli w kwietniu t.r. pustoszyć ziemię oświęcimską i okolice Krakowa, zdobyli miasteczko Mysłowice i ufortyfikowali się na Wapiennej Górze koło Dobczyc. Ważnym epizodem tych wydarzeń w początkowej ich fazie była próba zdobycia przez buntowników zamku oświęcimskiego; ośmiu z nich, schwytanym i osadzonym przez S-a na dnie wieży zamkowej, udało się po linie, którą dostarczano im jedzenie, wydostać na górę i opanować dobrze zaopatrzoną wieżę, w której zaczęli się bronić, oczekując odsieczy. S. obawiając się nadciągających zbrojnych band i możliwej utraty zamku, śpiesznie porozumiał się z nieświadomymi sytuacji obleganymi, zezwalając im swobodnie opuścić zamek i obdarowując pieniędzmi, co pozwoliło mu na odzyskanie kontroli nad sytuacją. Uciekinierzy wkrótce potem zostali ujęci w zasadzce zastawionej przez znaną z rozbojów Katarzynę Włodkową z Barwałdu, żonę Włodka Skrzyńskiego i ograbieni z dobytku, a następnie ścięci. Działania S-a w dalszej kampanii nie są znane. Po zagwarantowaniu na mocy ugody bytomskiej 25 I 1458 spłaty ks. Januszowi i dowódcom jego rot z warowni na górze Żebraczej, Myślenic i Wapiennej Góry 35 tys. fl. zaległego żołdu, nastąpiła pacyfikacja sytuacji na pograniczu śląsko-małopolskim. W imieniu króla polskiego list gwarancyjny dotyczący warunków ugody złożyli na ręce ks. toszeckiego Przemysła pełnomocnicy króla: S., marsz. Królestwa Mikołaj z Brzezia i star. krakowski Mikołaj Pieniążek z Witowic. Prawdopodobnie z tymi wydarzeniami związane pozostaje oskarżenie burgrabiego krakowskiego Andrzeja Mokrskiego przez S-a w obecności króla oraz Czyżowskiego i Tęczyńskiego o zdradę wobec Włodka i Katarzyny Włodkowej, tenutariuszy Barwałdu (byli może stronnikami S-a i Korony w opisywanych wydarzeniach); miało to miejsce zapewne na odbywającym się między 26 IV a 5 V t.r. sejmie piotrkowskim. Na czym miałaby polegać zdrada Mokrskiego, nie wiadomo, jednak po tej dacie wszelki słuch o Włodku zaginął. Na zwołane na 2 VI posiedzenie sądu grodzkiego pod przewodnictwem star. Mikołaja Pieniążka z udziałem m.in. kaszt. radomskiego Grzegorza z Branic i kaszt. lwowskiego Jana Kmity, S. nie stawił się, umożliwiając Mokrskiemu oczyszczenie się z zarzutu zdrady przez złożenie przysięgi.
Po tych wydarzeniach S. wyruszył do Prus, gdzie po zawartym w trakcie wojny trzynastoletniej dziewięciomiesięcznym rozejmie, który upłynął w lipcu 1459, Zakon odniósł kilka sukcesów (zdobycie Lubawy) i rozpoczął akcję zaczepną w Prusach Górnych i na Warmii. W ślad za Lubawą, próbowano także obalić polską władzę w Grudziądzu, gdzie S. był starostą. Szybko zlikwidował on jednak te próby, aresztując proboszcza – Krzyżaka, mimo protestów miejscowego duchowieństwa. Wrócił do Krakowa po upływie w r. 1460 terminu dzierżenia tenuty oświęcimskiej. Dn. 22 IV t.r. wraz z Andrzejem Tęczyńskim ręczył Janowi Niezwojowskiemu, Janowi Bohunowi z Donosów i Zdzieborowi Świeradzkiemu za Annę, Barbarę i Machnę, córki współrodowca Jana Barwałdzkiego z Barwałdu Górnego, że nie będą im czynić przeszkód prawnych w odzyskaniu 104 grzywien, które ojciec Niezwojowskiego pożyczył bratu tychże sióstr, Irzykowi; o zwrot tych pieniędzy poręczyciele (zmarłego Andrzeja zastępował Jan Tęczyński z Rabsztyna) byli pozywani przez wierzycieli w l. 1462–4. Dn. 24 IV 1440 zawarł S. wraz z bratem Mikołajem przed sądem ziemskim w Sandomierzu ugodę z bp. krakowskim Tomaszem Strzępińskim w sprawie uprawnień do połowu ryb w jeziorze wsi Kraśniów (pow. wiślicki) w części należącej do biskupstwa. O przysługującym im prawie połowu w Kraśniowie Synowcowie wiedzieli od nieżyjącego już przodka (dziada?) Borszy z Kociny.
W l.n. działalność S-a może wskazywać, iż jego zajęciem na dworze królewskim stało się nadzorowanie tenut. W lipcu 1460 był jednym z rozjemców w sprawie między tenutariuszami star. krzeczowskiego Janem i Stanisławem Wątróbkami ze Strzelec, a mieszczaninem krakowskim Winkiem Kezingerem o nieprzestrzeganie warunków zastawu tego starostwa, które Wątróbkowie za zgodą króla zastawili Kezingerowi na czternaście lat za 1400 grzywien; S. pilnował, aby przy tej transakcji nie zostały naruszone interesy króla. W r. 1463 został przez króla wyznaczony na jednego z komisarzy, mających rozstrzygnąć bliżej nieokreślony spór (chodziło najpewniej o zakres kompetencji wójta i Rady Miejskiej z jednej a tenutariusza z drugiej strony) między Zdzieborem z Sieradzic, opiekunem nieżyjącego już Rafała ze Stróży, tenutariusza m. Tymbark a tamtejszym wójtem i mieszczanami; komisarze anulowali i umorzyli wszystkie terminy sądowe (wśród komisarzy, którzy w r. 1467 wydali dekret w tej sprawie nie było już S-a).
W r. 1464 otrzymał S. od króla pozwolenie na pobieranie przez pięć lat 100 fl. stacji królewskiej od klasztoru bożogrobców w Miechowie, a wkrótce ponownie wyruszył do Prus, gdzie trwała wojna z Zakonem. Jednym z kluczowych jego zadań było zdobycie fortecy Nowe nad dolną Wisłą. Król, po początkowych niepowodzeniach, skierował tam oddziały pod dowództwem podkomorzego sandomierskiego Piotra Dunina, a 13 VIII chorągwie nadw. pod dowództwem S-a; załoga Nowego skapitulowała 1 II 1465. W okresie przerwy w działaniach wojennych S. wrócił do kraju. Dn. 3 VII t.r. oświadczył w sądzie nadw., że wziął od Piotra Dunina wszystkie dokumenty dotyczące dóbr Ogrodzieniec, które zobowiązał się zwrócić na Wielkanoc Duninowi lub jego sukcesorom u mieszczki krakowskiej Koczwarzyny w jej kamienicy na rynku w Krakowie; najpewniej miało to związek z zastawieniem tych dóbr przez ich tenutariusza, Bartosza z Ogrodzieńca, Jakubowi Dębińskiemu i S. kontrolował warunki tej transakcji. W sierpniu t.r. był jednym z poręczycieli (wraz ze Stanisławem Młodziejowskim i Mikołajem Kamienieckim) kontraktu małżeńskiego między Stanisławem, synem kaszt. Jana Tęczyńskiego a jego teściową Małgorzatą (Materną) Szafrańcówną z Pieskowej Skały, wdową po Janie Zawiszycu z Garbowa, synu rycerza Zawiszy Czarnego i matką narzeczonej Barbary Zawiszanki z Rożnowa, dziedziczki wielkiej fortuny; S. poręczył za Małgorzatę umowę z Janem Tęczyńskim w sprawie 6600 fl. i 240 grzywien zapisanych Janowi Zawiszycowi na tenucie kolskiej, że po wykupie tych sum przez króla, przejmą je po połowie oraz zabezpieczą Barbarze i jej stryjowi Piotrowi Farurejowi na swoich dobrach dziedzicznych.
W maju 1466 S. i jego brat Mikołaj zostali uwolnieni przez sąd wiecowy od pozwu Mikołaja i Piotra z Trzebienic, którzy w imieniu Katarzyny Włodkowej oskarżyli ich, że nie zwrócili jej 100 fl. i 11 grzywien, ponieważ dług nie był zapisany na dobrach i niewpisany do ksiąg, a sam dokument Katarzyny nie był ważny w Król. Pol. Wkrótce S. po raz trzeci został przez króla wysłany do Prus na czele chorągwi nadw., którymi dowodził wraz z Piotrem Duninem; oddziały te zostały 25 VII skierowane pod Chojnice. Do S-a dołączyły prywatne chorągwie dygnitarzy wielkopolskich oraz marsz. Jana Rytwiańskiego. Dowództwo nad całością sił liczących ok. 5 tys. żołnierzy sprawowali Dunin i S., zdeterminowani, by jak najszybciej zdobyć miasto. Dunin kierował pracami oblężniczymi, pozostawiając S-owi dowodzenie w polu. Pośrednictwo w rokowaniach o poddanie załogi zgłosił ks. szczeciński Eryk, usiłował jednak, zdaniem Jana Długosza, sam przejąć miasto za wykupem; w tej sytuacji jego wysłannik, Henryk Schonebeke, nie został przez S-a i Dunina wpuszczony do miasta. Rokowania z oblężonymi rozpoczęli oni 21 IX i w ciągu kilkudniowych rozmów uzgodniono warunki kapitulacji Chojnic. Był to ostatni ważny epizod wojny trzynastoletniej, dający stronie polskiej argumenty w rokowaniach pokojowych z Zakonem; wielu dowódców, zapewne i S., otrzymało za udział w wojnie nagrody pieniężne.
Dn. 2 VI 1467 został S. wymieniony z tytułem podczaszego sandomierskiego z uposażeniem 20 grzywien z żup krakowskich. W l. 1467–8 poświadczony był jako dziedzic części wsi Gołyszyn, którą kupił wraz z bratem Mikołajem za 300 grzywien od Anny, wdowy po Stanisławie Piwko z Dziewięczyc. W l.n. jego aktywność osłabła; w r. 1469 zasiadał w składzie sądu wiecowego w Krakowie. Jako burgrabia krakowski składał w r. 1471 porękę za Annę, córkę nieżyjącego Piotra Ukropca z Ryczówka i Kwaśniowa h. Stary Koń, która zastawiła za 50 grzywien przezyski Janowi Kwaśniowskiemu dział w Kluczach, wsi należącej do star. ogrodzienieckiego, przypadający jej (z tytułu martwej ręki) po bezpotomnej śmierci brata Jana. S. wystąpił jako opiekun i stryj Anny (termin patruus użyty został w znaczeniu krewnego w linii męskiej). Ostatni raz z tytułem burgrabiego krakowskiego wystąpił 14 VII t.r. Zapewne zrezygnował z urzędu lub scedował go bratu Mikołajowi (z tym tytułem pojawił się on w r. 1473). W lipcu t.r. jako ochmistrz dworu królewskiego (magister curie) wziął S. udział w wyprawie Władysława Jagiellończyka do Pragi. W orszaku królewskim wymienił go Długosz, który jako kandydat na arcybiskupstwo praskie, również uczestniczył w tej wyprawie; ponadto S. poświadczony był we wrześniu i październiku t.r. na dworze praskim, gdzie otrzymał od króla m.in. sześć futer sobolowych. Dn. 3 XI 1474 wystąpił po raz pierwszy z tytułem podkomorzego krakowskiego, który to urząd objął po zmarłym 21 IV t.r. Mikołaju Pieniążku z Witowic. Jako podkomorzy, sprawujący nadzór nad żupami solnymi, wystawił dokument poświadczający starszym bractwa kowalskiego, że odstąpili księdzu Łukaszowi Fiołkowi, pisarzowi podskarbiostwa nadw., ostrzystwo w żupach solnych dla ośmiu kopaczy, które z kolei Fiołek odstąpił bratu Kasprowi. S. obecny był na sejmie nowokorczyńskim 3 VIII 1475 i został wymieniony w gronie doradców króla w Statucie, wymierzonym przeciw papieskiej polityce prowizji na stanowiska kościelne i na beneficja w Polsce. Jako marszałek dworu królewny Jadwigi odprowadzał ją w listopadzie t.r. do Landshutu w Bawarii, gdzie miała poślubić ks. bawarskiego Jerzego Wittelsbacha; dwudziestoczterokonny poczet S-a należał do najliczniejszych w ok. pięćsetosobowym orszaku. Szczęśliwie uniknął S. zarazy, którą uczestnicy wesela przywlekli z Landshutu. Dn. 18 III 1476 Krzysztof Szafraniec sprzedał za 2200 fl. S-owi (tu obdarzonemu predykatem «magnificus») i jego bratu Mikołajowi część zamku w Pieskowej Skale oraz część Sułoszowej i Woli Kalinowskiej. Przez cały r. 1477 obecny był S. na dworze królewskim; 8 X poświadczony został jako star. (tenutariusz) chęciński, 26 XI świadkował na dokumencie króla, sprzedającego Krakowowi za 4 tys. fl. węgierskich czynsz roczny z targu w Kazimierzu i ze stróży rybnej. W styczniu i lutym 1478 obecny był na sejmie piotrkowskim, na który król wezwał Marcina Truchsessa, nowo wybranego wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego, do stawienia się i złożenia hołdu. Dn. 6 V 1479 rozgraniczał wsie opactwa tynieckiego Opatkowice i Ujazd od Melsztyna i Charzowic, należących do Spytka Melsztyńskiego. Jesienią t.r. przebywał wraz z królem w Nowym Korczynie; 28 IX świadkował na dwóch dokumentach króla, dla klasztoru kartuzów uwalniającym od służby wojskowej i poradlnego cztery łany i łąkę, zakupione dla tegoż klasztoru przez Długosza oraz na przywileju na doroczny targ dla Pińczowa; 14 X na sejmie pińczowskim świadkował na dokumencie króla potwierdzającym m. Sanokowi przywilej prawa niemieckiego Kazimierza Wielkiego. Dn. 9 V 1480 zasiadał w sądzie wiecowym w Krakowie; 9 X t.r. ponownie rozgraniczał wsie opactwa tynieckiego Ujazd i Opatkowice od wsi należących do zamku Melsztyńskiego. Ostatni raz wystąpił 27 XI, gdy w jego imieniu rozgraniczano dobra Jana Kościenia ze Sprowy od Szczekocin Jana Szczekockiego. Zmarł przed 8 X 1481, wówczas bowiem tenuta chęcińska była w posiadaniu jego brata Mikołaja; następca S-a na podkomorstwie krakowskim, Zbigniew Tęczyński został poświadczony 20 XI t.r.
Brak informacji o rodzinie S-a.
Urzędnicy, IV/1, IV/5; – Biskup M., Trzynastoletnia wojna z Zakonem Krzyżackim 1454–1466, W. 1967; tenże, Wokół „landshuckiego wesela” 1475 r., w: Biskup M., Górski K., Kazimierz Jagiellończyk. Zbiór studiów o Polsce drugiej połowy XV w., W. 1987 s. 297; Fałkowski W., Elita władzy w Polsce za panowania Kazimierza Jagiellończyka, W. 1992 s. 35, 112, 141; Kurtyka J., Latyfundium tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV–XVII wiek), Kr. 1999; tenże, Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej, Kr. 1997; Sperka J., Szafrańcowie herbu Stary Koń. Z dziejów kariery i awansu w późnośredniowiecznej Polsce, Kat. 2001; – Cod. epist. saec. XV w., I; Cod. Regni Pol. et M. Duc. Lit., IV 182; Długosz, Historia, XII; Długosz, Liber benef., II; Kod. tyniecki; Lubelska księga podkomorska piętnastego wieku, Wyd. L. Białkowski, L. 1934; Matricularum summ., I; Rachunki królewskie z l. 1471–2 i 1476–8; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 3278, 3607, 3795, 3809; Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w powiecie włoszczowskim, Marjówka Opoczyńska 1932 s. 306–7; Zbiór dok. mpol., III 806; – AP w Kr.: Castr. Crac., t. 6 s. 177–8, 546, t. 7 s. 301, t. 9 s. 744, 767, 825–6, 842–3, t. 10 s. 87–8, t. 13 s. 608, t. 15 s. 252, 269–70, t. 16 s. 158, 237, 269–70, 342, 382, 455, 489, 577, 673, 727, 894, t. 17 s. 30, 232, t. 18 s. 102, t. 19 s. 71, 342, 500, Terr. Crac., t. 9 s. 245, t. 10 s. 1–2, 207, 212, t. 17 s. 486, 554a, t. 146 s. 429, 736–7, t. 152 s. 118, 138, t. 193 s. 267, 318, 328–9, t. 258 s. 171, t. 260 s. 17, 105, 128, 171, t. 262 s. 22–3, t. 315 s. 258; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: Kodeks Myszkowskich, cz. 1 nr 14; IH PAN w Kr. Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowieczu: Mater. do Kod. Mpol., V teka C25, E3, G24, N20.
Waldemar Bukowski