Porazińska Janina, pseud. i krypt.: J. P., J. Por., Irpe, Barbara Ziomkówna, Lublinianka (1882–1971), pisarka dla dzieci i młodzieży, tłumaczka, redaktorka. Ur. 29 IX w Lublinie, była córką Edwarda Porazińskiego, urzędnika Banku Państwa, i Heleny z Saryusz-Bielskich. Świadectwo ukończenia średniej szkoły prywatnej uzyskała uczęszczając na pensję swej stryjenki Natalii w Warszawie. Ok. l. 1906–7 wyjechała do Krakowa, gdzie studiowała nauki przyrodnicze, najpierw na Wyższych Kursach dla Kobiet im. A. Baranieckiego (dwa lata), a potem jako nadzwyczajna słuchaczka na UJ (trzy lata). Ok. r. 1911 powróciła do Warszawy i podjęła pracę w redakcji „Przyjaciela Dzieci”. Pierwszą wojnę światową przeżyła w Warszawie w bardzo ciężkich warunkach. Ojciec już nie żył; matka z młodszym rodzeństwem na skutek działań wojennych znalazła się poza krajem. W l. 1922–5 P. pracowała w Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w wydziale szkolnictwa powszechnego. Organizowała sieć bibliotek szkolnych. Debiutem literackim P-iej była proza poetycka Z życia kwiatów drukowana na łamach „Wędrowca” w r. 1903 (nr 20). W l. n. zamieszczała swe wiersze, obrazki dramatyczne, komedyjki, bajki, opowiadania o tematyce przyrodniczej w pismach dziecięcych: „Wieczory Rodzinne”, „Przyjaciel Dzieci”, a przede wszystkim w wydawanych przez postępową inteligencję krakowską „Promyku” i jego dodatku dla młodszych dzieci „Promyczku” (1909–10). Pisywała także do czasopism nie przeznaczonych dla dzieci, np. „Naród”, „Prawda” (Kr.), „Tydzień”, „Tygodnik Mód i Powieści”. W r. 1917 uczestniczyła wspólnie z Rozalią Brzezińską w pracach organizacyjnych związanych z założeniem nowego pisma dla dzieci „Płomyk”. Współpracowała też z czasopismami dla młodzieży wiejskiej: „Rozrywki dla Dzieci i Młodzieży”, „Drużyna”, „Gwiazdka”, „Siew”. Od r. 1912 zaczęły wychodzić drukiem osobne wydania utworów P-iej dla dzieci, np. W noc wiosenną. Baśń sceniczna w 3 odsłonach (W. 1912), Krzywda nagrodzona. Komedyjka w 2 odsłonach (W. 1913, Biblioteczka im. B. Prusa). Jednakże dopiero po pierwszej wojnie światowej pisarka znalazła właściwy wyraz dla swej twórczości, zarówno poetyckiej, jak i prozatorskiej. Pisała tylko dla dzieci, redagowała w l. 1927–34 „Płomyczek”, w l. n. „Słonko” (1934–9) i „Poranek” (1938–9). Współpracowała ponadto z pismami: „Moje Pisemko”, „Płomyk”, „Płomyczek”, „Iskierka”, „Czyn Młodzieży PCK”, „Małe Pisemko”, „Teatr Ludowy”, „Wychowanie Przedszkolne”. P. była także autorką podręczników szkolnych, jak np. Mój elementarz (W. 1925, wespół z J. Chrząszczewską), Pierwsze czytania dla szkół powszechnych (Lw. 1927, wespół z S. Rossowskim). W r. 1935 weszła w skład zarządu nowo powstałego Tow. Przyjaciół Teatru dla Dzieci. Duży, nawet decydujący wpływ na genezę i treść zainteresowań literackich P-iej miały dziecięce fascynacje wiejskością. Jako mała dziewczynka spędzała co roku wakacje u dziadków Bielskich w Chrustach, w powiecie łaskim, co pozwoliło jej bardzo silnie zżyć się z przyrodą, trybem życia polskiej wsi, poznać obyczaje, wierzenia i bajki ludowe, przyjaźnić się z dziećmi chłopskimi. O tych dziecinnych obserwacjach i spostrzeżeniach wspominała po latach w gawędzie I w sto koni nie dogoni (W. 1961) jako o podłożu swojej twórczości. Twórczość ta była urozmaicona pod względem gatunkowym: P. była autorką bajeczek, wierszy, utworów dramatycznych, opowiadań, powieści o różnorodnej tematyce. Ich wspólną cechę stanowiła zależność od polskiego folkloru, z ludowej pieśni, bajki i legendy zapożyczyła P. wiele wątków i motywów.
Podstawowy kierunek poetyckich doświadczeń P-iej określają kolejne tomiki: Dzwonki. Marsze, gry, zabawy, piosenki, deklamacje chóralne, obrazki sceniczne (W. 1923 – współautorzy: J. Chrząszczewska i W. Siewierski), W Wojtusiowej izbie (W. 1924), Moja Wólka (W. 1925), Pastereczka (W. 1927), Wesele Małgorzałki (W. 1927). W tych tomikach poetka stosowała różne sposoby wykorzystania wątków folklorystycznych i rozmaite metody przetwarzania autentycznych przekazów ludowych. Skala tematyczna wierszy P-iej jest bogata. Na plan pierwszy wysuwają się obrazy z życia dzieci wiejskich, motywy przyrody ojczystej i polskiej wsi oraz obrzędowości ludowej. Szczególnie silne było zainteresowanie P-iej bajką i baśnią, widoczne od początku jej twórczości. Nie od razu jednak osiągnęła w tej dziedzinie sukcesy. Przezwyciężając utarte schematy i szablony oraz tradycję modernistycznej poetyki, powoli ukształtowała własny styl. Dowody tego wysiłku znajdujemy w utworach: Kichuś majstra Lepigliny (W. 1924), Kopciuszek (W. 1929), Legendy (Lw. 1937), Jaś i Kasia (W. 1933), Pamiętnik Czarnego Noska („Słonko” 1936/7).
W czasie drugiej wojny światowej P. uczestniczyła w tajnym nauczaniu, mieszkając w Warszawie i poza nią. Po powstaniu warszawskim przebywała przez pewien czas w okolicach Krakowa. Po r. 1945 kontynuowała działalność pisarską, wydając sporo utworów, głównie o charakterze baśniowo-historycznym i fantastycznym. Powstały wówczas zbiory baśni ludowych (Za górami… za lasami…, W. 1952, Bajdurki, W. 1952, Za trzydziewiątą rzeką, W. 1955, Zuchwały strzyżyk, W. 1955), opowieści realistyczno-fantastyczne (Pan Twardowski w Czupidłowie, W. 1959, Tajemnicze butki, W. 1958, Starodzieje, W. 1962), tomiki wierszy (Smyku-smyku na patyku, W. 1953, Moja książeczka, W. 1967) oraz powieść biograficzna o Janie Kochanowskim Kto mi dał skrzydła (W. 1957). Wydała też obszerne wybory tekstów poetyckich i baśniowych z dawnych swoich książek (Psotki i śmieszki, W. 1955, Czarodziejska księga, W. 1961, Nad wiślaną wodą, W. 1971). P. zajmowała się ponadto pracą przekładową; tłumaczyła opowiadania S. Lagerlöf i Z. Topeliusa. Dzieciom polskim przyswoiła fiński epos narodowy „Kalewala” (W. 1958). Książki P-iej – wielokrotnie wznawiane – były tłumaczone na wiele języków. W r. 1923 została pierwszą laureatką Międzynarodowego Czerwonego Krzyża za wiersze dla dzieci. W r. 1950 P. otrzymała nagrodę Związku Literatów Polskich za całokształt twórczości, w r. 1953 – nagrodę Prezesa Rady Ministrów także za całokształt twórczości, w r. 1957 – nagrodę Warszawy za twórczość dla dzieci i młodzieży, w r. 1955 Krzyż Oficerski, a w r. 1966 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. Kilka lat przed śmiercią utraciła wzrok. Zmarła w Warszawie 2 XI 1971 i została pochowana na cmentarzu Powązkowskim.
Imieniem P-iej zostały nazwane szkoły podstawowe w Warszawie (1972) i Krakowie (1974).
Nowy Korbut (Słown. Pisarzy), II, IV; Bibliogr. dramatu pol. II; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i n.; Ryll L., Wilgat J., Polska literatura w przekładach. Bibliografia 1945–1970, W. 1970 s. 145; Bartelski L. M., Polscy pisarze współcześni, W. 1972; Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży, W. 1979; Polskie książki dla dzieci i młodzieży. Katalog historyczny rozumowany, Kr. 1931 s. 88–91; – Auderska H., Janina Porazińska nie żyje, „Życie Warszawy”, 1971 nr 265; Białek J. Z., Janina Porazińska, „Życie Liter.” 1971 nr 52 (fot.); tenże, Janiny Porazińskiej poezja dla dzieci, w: Roczn. Nauk.-Dydakt. WSP w Kr., Kr. 1963; tenże, Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918–1939, W. 1979 s. 272 i n. (fot.); Chudek J., J. Porazińska, „Roczn. Liter.” 1971 s. 635–7; Cieślikowski J., Wstęp do: Antologia poezji dziecięcej, Wr. 1980 s. XVII–XIX; Frycie S., Literatura dla dzieci i młodzieży w l. 1945–70, W. 1978–82 I, II; I; Głodkowska Z., Podwójny jubileusz, „Głos Nauczycielski” 1963 nr 39; Ługowska J., Sposoby wyzyskiwania folkloru w literaturze dla dzieci (na przykładzie baśni J. Porazińskiej), w: Literatura ludowa i literatura chłopska, L. 1977 s. 139–52; Ochnio J., J. Porazińska – przyjaciółka dzieci, „Ekspres Wieczorny” 1969 nr 268; Skrobiszewska H., J. Porazińska, „Tyg. Kult.” 1966 nr 46 (fot.), 1971 nr 48; Warneńska M., Uśmiechy dzieciństwa, „Gaz. Krak.” 1971 nr 276; W kręgu warszawskiego „Baja”, Oprac. H. Jurkowski, W. 1978; – Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w., W. 1975 ks. 6; Porazińska J., I w sto koni nie dogoni, W. 1961 (fot.); taż, Moje książki i ja, „Nowiny Liter. i Wyd.” 1957 nr 9; – Nekrologi z r. 1971: „Dzien. Pol.” nr 262, „Ilustr. Kur. Pol.” nr 262, 264, „Kultura” nr 46, „Kur. Lub.” nr 277, „Nowe Książki” nr 23, „Płomyk” nr 24, „Poradnik Bibliotekarza” nr 11/12, „Świat Młodych” nr 91 (fot.), „Współczesność” nr 23, „Życie Liter.” nr 46 (fot.), „Życie Warszawy” nr 264, 266–7, 271; – IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna; – Informacje zaczerpnięte z korespondencji autora z pisarką w l. 1959–63.
Józef Z. Białek