INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jerzy Szczurek     

Jerzy Szczurek  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2010-2011 w XLVII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Szczurek Jerzy, krypt. J.Sz., Ral, pseud. Bill (1892–1941), działacz polityczny, publicysta.

Ur. 23 IV w Kostkowicach (koło Skoczowa) na Śląsku Cieszyńskim, w wielodzietnej rodzinie chłopskiej; był synem Jana, cieśli, i Anny z Waszków.

W l. 1903–7 uczył się S. w polskim gimnazjum w Cieszynie, a następnie w polskiej klasie przy tamtejszym niemieckim seminarium nauczycielskim, którą w r. 1910 przekształcono w polskie seminarium nauczycielskie w Bobrku pod Cieszynem. Po zdaniu tam matury w lipcu 1911 pracował jako nauczyciel w szkole ludowej w Lesznej Dolnej (pow. cieszyński). Wstąpił wtedy do Związku Śląskich Katolików, a w r. 1912 do Polskiego Tow. Pedagogicznego. W tym okresie został prezesem gniazda Tow. Gimnastycznego «Sokół» oraz sekretarzem Czytelni Katolickiej w Trzyńcu. W r. 1913 zdał w Bobrku egzamin kwalifikacyjny do nauczania w szkołach z polskim językiem wykładowym. W r. 1914 bezskutecznie starał się o posadę kierownika szkoły katolickiej w Lesznej Górnej. W czasie pierwszej wojny światowej służył w armii austrowęgierskiej; w r. 1915 został awansowany do stopnia chorążego, w r.n. do stopnia podporucznika, a potem porucznika. Odkomenderowany do garnizonu w Cieszynie, przyłączył się do grupy polskich oficerów, którzy pod dowództwem por. Klemensa Matusiaka w nocy z 31 X na 1 XI 1918 dokonali przewrotu i podporządkowali tamtejsze oddziały wojskowe Radzie Narodowej Księstwa Cieszyńskiego.

Dn. 1 XI 1918 został S. mianowany oficerem inspekcyjnym cieszyńskiego garnizonu, a trzy dni później dowódcą Milicji Polskiej, podporządkowanej Radzie Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Dn. 5 XI t.r. został wysłany przez dowódcę WP na Śląsku Cieszyńskim gen. Franciszka Aleksandrowicza do Czacy (Csacy) na Węgrzech (obecnie Čadca na Słowacji) i uczestniczył w powołaniu tam władz słowackich. Na rozkaz ministra spraw wojskowych Jana Wroczyńskiego rozwiązał 17 I 1919 część oddziałów Milicji Polskiej, a pozostałymi dowodził podczas rozpoczętych 23 I t.r. walk polsko-czeskich. Po zawarciu 30 I rozejmu i wkroczeniu 26 II WP do Cieszyna rozwiązano 10 III Milicję Polską, a S. rozpoczął służbę w baonie zapasowym 10. pp Ziemi Cieszyńskiej WP w Lubaczowie. W lipcu t.r. podjął studia w szkole oficerskiej, ale już 1 X został wysłany na front polsko-sowiecki i na Wołyniu dowodził 2. baonem 10. pp 4. DP. Wobec planowanego na Śląsku Cieszyńskim plebiscytu został 13 XI odkomenderowany do Cieszyna. Dowodził tam, już w stopniu kapitana, okręgiem powołanej przez MSWojsk. Tajnej Organizacji Wojskowej, a po decyzji Rady Ambasadorów w Paryżu o podziale Śląska Cieszyńskiego (28 VII 1920) przeniesiono go na Górny Śląsk, gdzie w Konstadt (obecnie Wołczyn, pow. kluczborski) kierował jako instruktor wojskowy rejonem namysłowskim tajnej POW.

W kwietniu 1921 wrócił S. na Śląsk Cieszyński i podjął pracę nauczyciela w szkole ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim w Bobrku. Kontynuował działalność w Związku Śląskich Katolików, Polskim Tow. Gimnastycznym «Sokół» (w l. 1923–4 jako prezes jego cieszyńskiego gniazda) oraz Polskim Tow. Pedagogicznym, włączonym w r. 1924 do Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (od r. 1930 ZNP). Był także sekretarzem Polskiego Tow. Ludoznawczego. Poparł przewrót Józefa Piłsudskiego w maju 1926 r. i od 20 IX 1928 prowadził w Cieszynie sekretariat prosanacyjnego Narodowego Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy. Publikował artykuły wspomnieniowe oraz dotyczące historii Śląska Cieszyńskiego w wydawanym od r. 1927 w Czeskim Cieszynie czasopiśmie „Nasz Kraj” (Rękopis o Śląsku, 1930 nr 32, 1931 nr 2–3, O kronikarzu z Dolnej Lesznej, 1932 nr 10, 12), „Dzienniku Cieszyńskim” (Sokół” w Cieszynie. Szkic historyczny z powodu 35-lecia gniazda, 1926 nr 147, 1927 nr 1) oraz „Gwiazdce Cieszyńskiej” (Działalność Stalmacha w Towarzystwie Naukowej Pomocy <18721888>, 1928 nr 35, Zajęcie Czaczy w r. 1918, 1928 nr 84); w r. 1928 współorganizował obchody 80-lecia tego pisma. W l. 1929–34 był redaktorem odpowiedzialnym cieszyńskiego kwartalnika „Zaranie Śląskie”. W ramach wydawanej przez siebie serii „Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego” opublikował książki Przewrót polityczny i wojskowy w r. 1918 (Cieszyn 1928) oraz Pułk piechoty Ziemi Cieszyńskiej (Cieszyn 1930).

Po śmierci ks. Józefa Londzina S. jako zwolennik jego prosanacyjnej linii wszedł 15 VI 1929 do zarządu Związku Śląskich Katolików i przyczynił się do wprowadzenia go 19 IX t.r. do Narodowego Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy. Wybrany do Rady Naczelnej Zjednoczenia, kierował nadal jego sekretariatem w Cieszynie. Zaprzestał wtedy współpracy z „Gwiazdką Cieszyńską”, przejętą przez działaczy antysanacyjnych (m.in. Eugeniusza Brzuskę, Rudolfa Tomanka). Za umieszczony na jej łamach krytyczny wobec niego artykuł S. wytoczył redakcji proces o zniesławienie, który jednak w lutym 1930 przegrał. W maju 1930 bezskutecznie kandydował do Sejmu Śląskiego z listy Zjednoczenia. W zredagowanej przez siebie „Jednodniówce wydanej z okazji 40-lecia «Sokoła» w Cieszynie” (Cieszyn 1931), ogłosił artykuł Z dziejów Sokoła w Cieszynie, w serii „Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego” książkę O Milicjach Ludowych w latach 19181920 (Cieszyn 1933), a w zbiorze „Dwudziestolecie wymarszu Legionu Śląskiego w bój o niepodległość” (Cieszyn 1934) artykuł Jak powstał czyn legionowy na Śląsku Cieszyńskim. W grudniu 1934 nawiązał kontakt z polskim wywiadem; współpracując z Samodzielnym Referatem Informacyjnym przy V Dowództwie Okręgu Korpusu w Krakowie, rekrutował do tajnej organizacji «Zjednoczenie», która miała prowadzić działalność wywiadowczą na Zaolziu. Od marca 1935 współpracował z redagowanym przez Józefa Płonkę cieszyńskim tygodnikiem „Śląska Brygada”; ogłosił tam w r. 1935 m.in. artykuły Oddziały kadrowe Legionów Polskich na Śląsku Cieszyńskim (nr 9), Legion Śląski w Zagłębiu (nr 14), W służbie dla Ojczyzny. O udziale młodzieży seminarium męskiego w Cieszynie-Bobrku w walkach o niepodległość i ustalenie granic (nr 21) oraz prawdopodobnie recenzję książki Franciszka Latinika „Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919” (Cieszyn 1934) pt. Koszmarne widma austriackie na widowni (pod krypt. Ral, nr 1–6). Wraz z m.in. Płonką organizował Związek Niepodległościowców Śląskich, jednak władze odmówiły jego rejestracji; S. został wtedy przeniesiony do Radlina (pow. rybnicki), gdzie od września 1935 pracował w szkole powszechnej nr 6. Odtąd zaprzestał działalności w tajnym «Zjednoczeniu». Po wkroczeniu 2 X 1938 WP na Zaolzie werbował w Radlinie do 4. komp. ochotniczego Legionu «Zaolzie».

Po wybuchu drugiej wojny światowej we wrześniu 1939 przedostał się S. przez Tarnów do Hrubieszowa, skąd jednak wrócił do Cieszyna; odmówił podpisania volkslisty i podjął działalność konspiracyjną. Wstąpił do powstałej w Krakowie tajnej Organizacji Orła Białego, którą wkrótce podporządkowano Służbie Zwycięstwu Polski, a w kwietniu 1940 włączono do ZWZ. Dn. 20 IV 1940 został aresztowany przez Gestapo w ramach represji wobec polskiej inteligencji na Śląsku Cieszyńskim. Przetrzymywany początkowo w byłej fabryce mebli Jakuba i Józefa Kohnów w Czeskim Cieszynie, został 26 IV 1940 wywieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau, a następnie Mauthausen-Gusen. Zaliczono go do nieuleczalnie chorych i przewieziono 16 XII 1941 do Hartheim, gdzie tego dnia zamordowano przy użyciu cyklonu. Prochy S-a zostały złożone na cmentarzu w Steyer koło Linzu, skąd 19 XI 1988 przeniesiono je na cmentarz komunalny w Cieszynie. S. był odznaczony austrowęgierskim Wojskowym Medalem Zasługi (1917), Krzyżem Virtuti Militari, Medalem Za Obronę Śląska (1919), Krzyżem Niepodległości, Krzyżami na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I i II kl. oraz Gwiazdą Górnośląską.

W zawartym 19 X 1918 małżeństwie z Heleną Wojtek (ur. 1893), córką Franciszka, dowódcy Milicji Polskiej w Bobrku, miał S. córkę Lidię Marię (ur. 1919) i syna Władysława Zygmunta (ur. 1920). Imię S-a upamiętniono na tablicy nauczycieli zamordowanych w l. 1939–45, umieszczonej w gmachu filii Uniw. Śląskiego w Cieszynie przy ul. Bielskiej 62.

 

Brożek L. i in., Materiały do listy strat kultury polskiej na Śląsku w latach 1939–1945, „Zaranie Śląskie” R. 23: 1960 z. 4 s. 647; Golec J., Bojda S., Słownik biograficzny ziemi cieszyńskiej, Cieszyn 1995 II (fot.); Słown. pseudonimów, IV; – Badziak K. i in., Powstanie na Zaolziu w 1938 r., W. 1997; Danel R., Buława E., Świt nad Olzą, Cieszyn 1988 s. 41, 60; Długajczyk E., Cieszyńskie przypadki generała Franciszka Latinika, w: Ojczyzna wielka i mała, Red. I. Panic, Cieszyn 1996 s. 164–6; tenże, Odznaczeni za obronę Śląska Cieszyńskiego, Kat. 2007 s. 81; tenże, Polska konspiracja wojskowa na Śląsku Cieszyńskim w latach 1919–1920, Kat. 2005; tenże, Sanacja śląska 1926–1939, Kat. 1983; tenże, Tajny front na granicy cieszyńskiej. Wywiad i dywersja w latach 1919–1939, Kat. 1993; [Grim E.] Ślązak, Rzut oka na pięćdziesięciolecie polsko-katolickiej organizacji politycznej Ziemi Cieszyńskiej „Związku Śląskich Katolików”, Cieszyn 1933 s. 52; Kantyka J., Na beskidzkich szlakach, Kat. 1984; Kayzer B., Straże obywatelskie na Śląsku Cieszyńskim w latach 1918–1922, w: Od Straży Obywatelskich do Policji, Red. R. Łaszewski, B. Sprengl, Włocławek 2007 s. 58, 61–2; Kędryna S., Szefer A., Nauczyciele śląscy i polegli w latach hitlerowskiej okupacji, Kat. 1971 s. 106; Księga pamiątkowa wydana z okazji 50-lecia Męskiego Seminarium Nauczycielskiego i Liceum Pedagogicznego im. Pawła Stalmacha w Cieszynie, Cieszyn 1959 s. 177; Latin i k F., Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919, Cieszyn 1934 s. 25, 31; Matusiak K., Walki o Ziemię Cieszyńską w latach 1914–1920, [b.m.w.] 1930 s. 106, 174, 187, 218; Miękina L., Po bobreckich szlakach, Cieszyn 2010 s. 73 (fot.); Niekrasz J., Z dziejów AK na Śląsku, Kat. 1993; Nowak K., Elity polityczne w Cieszynie w okresie międzywojennym (1918–1939), w: Samorządowość i elity władzy w Cieszynie na przestrzeni dziejów, Red. I. Panic, Cieszyn 2002 s. 121, 124–5, 128; Szymiczek F., Walka o Śląsk Cieszyński w latach 1914–1938, Kat. 1938; – Kirkor-Kiedroniowa Z., Wspomnienia, Kr. 1988 II; Sprawozdania dyrekcji gimnazjum polskiego w Cieszynie za l. 1903–7; – „Dzien. Cieszyński” 1911 nr 161, 1915 nr 255; „Dzien. Śląska Cieszyńskiego” 1924 nr 220; „Głos Ziemi Cieszyńskiej” R. 33: 1988 nr 443; „Gwiazdka Cieszyńska” 1911 nr 57, 87, 1912 nr 29, 1914 nr 1, 59, 1916 nr 4, 50, 1924 nr 75, 1928 nr 17, 32, 38, 84, 93, 1930 nr 56; „Mies. Pedagog.” R. 22: 1912 nr 2 s. 33 (błędnie jako Józef Szczurek), R. 24: 1914 nr 1 s. 15, R. 25: 1916 nr 1–7 s. 45, R. 26: 1917 nr 4–12 s. 51; „Poseł Zw. Śląskich Katolików” 1913 s. 52, 1914 s. 58, 1930 nr 1, 5, 6; – Paraf. rzymskokatol. p. wezw. św. Marii Magdaleny w Cieszynie: Księga bierzmowanych z r. 1910, metryki chrztów, XXVI B s. 34, 47, metryki ślubów, XI B s. 284; USC w Dębowcu: Metryki paraf. rzymskokatol. p. wezw. św. Małgorzaty w Dębowcu, metryki dla wsi Kostkowice (1784–1888/95), metryki chrztów (1784–1892), s. 89, 91, 93–4, 97, 101.

Michael Morys-Twarowski

 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Tadeusz Leon Józef Zawadzki

1921-01-24 - 1943-08-20
harcmistrz
 

Jan Piekałkiewicz

1892-09-19 - 1943-06-19
ekonomista
 

Aleksander Jabłoński

1898-02-26 - 1980-09-09
fizyk
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Edmund Monsiel

1897-11-02 - 1962-04-08
rysownik
 

Stanisław Tomasz Ślisz

1856-03-04 - 1908-10-10
dziennikarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.