INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jerzy z Tyczyna  

 
 
przed 1510 - 1591
Biogram został opublikowany w latach 1964-1965 w XI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Jerzy z Tyczyna (przed 1510–1591), poeta humanistyczny, sekretarz królewski, agent dyplomatyczny przy Kurii papieskiej. Ur. w rodzinie mieszczańskiej w Tyczynie k. Rzeszowa (stąd zlatynizowane Ticinius lub Ticzinensis, którymi się zwykle posługiwał), immatrykulował się w Uniw. Krak., jak się zdaje, dwukrotnie: w r. 1528 wraz z Marcinem Kromerem i powtórnie w r. 1529. Uzyskawszy z początkiem 1534 r. mistrzostwo sztuk wyzwolonych, wszedł na normalną drogę kariery uniwersyteckiej, objaśniając w l. 1534–7 jako extraneus non de facultate głównie autorów klasycznych (Liwiusz, Pomponiusz Mela, Salustiusz, Erazm). Humanistycznym zainteresowaniom dawał również wyraz w ogłaszanych w tym czasie drobiazgach poetyckich, nie wykazując jednak przy poprawności stylu i dużej kulturze literackiej szczególnych uzdolnień poetyckich. Zadebiutował w r. 1534 edycją tragedii Seneki „Hercules Furens” oraz wierszowaną elegią na cześć św. Mikołaja i tej hagiograficznej tematyce pozostał wierny w dwóch następnych rymowanych żywotach: św. Salomei i św. Barbary (1537), dedykowanych T. Rożnowskiemu, M. Lubomirskiemu i P. Kmicie. Równocześnie z wykładami na uniwersytecie pełnił przez pewien czas (1535) obowiązki rektora szkoły WW. Świętych i, jak wskazują epigramaty dołączone do zbiorków F. Mymera i W. Droschiusa, obracał się w kręgu mieszczańskich humanistów związanych z mecenatem J. Bonera. Rozczarowany z jakichś względów w karierze uniwersyteckiej (w której nie doczekał się nawet inkorporacji do wydziału) porzucił J. w r. 1537 akademię, nie zrywając jednak kontaktów z literackim środowiskiem Krakowa, którego sławę uczcił w r. n. pochwalnym panegirykiem De inclytissima Poloniae urbe Cracovia (1538). W l. 1543–8 ogłosił u H. Wietora drugą serię drobnych poematów, poświęconych tym razem wydarzeniom z życia dworskiego: elegie (ulubioną widać formę poetycką) na ślub (1543) i zgon (1545) królowej Elżbiety Rakuszanki oraz żałobny tren na śmierć Zygmunta Starego. Odnaleziony niedawno fragment tego dziełka jest ostatnim śladem pobytu J-ego w Polsce.

Przypuszczalnie w jesieni 1548 r. w towarzystwie M. Kromera wyjechał J. do Rzymu, który odtąd, na lat z górą 40, miał się stać jego drugą ojczyzną. W źródłach pojawia się ponownie dopiero w r. 1551, jako autor wydanej w typografii W. Bladiusa mowy żałobnej na rzymskich egzekwiach Barbary Radziwiłłówny oraz z okazji powołania (z końcem t. r.) na wakującą po Stanisławie z Rzeczycy penitencjarię języka słowiańskiego przy Bazylice Watykańskiej. Objąwszy z początkiem 1552 r. ten skromny urząd, potrafił w krótkim czasie przekształcić go w prawdziwą placówkę dyplomatyczną Rzpltej w Wiecznym Mieście, chociaż oficjalną sankcję uzyskała jego rzymska misja dopiero w r. 1560, po powołaniu go przez Zygmunta Augusta w poczet sekretarzy królewskich; na tym stanowisku zatwierdził go również Stefan Batory (1 V 1577). W odróżnieniu od większości polskich kortezanów, wyzyskujących obecność w Rzymie dla łatwego zdobycia intratnych beneficjów, długoletni pobyt nad Tybrem nie przyniósł J-emu wysokich godności kościelnych. Mimo iż cieszył się zaufaniem Pawła IV i Grzegorza XIII wchodząc w skład ich «familii» jako «scutifer» apostolski i podkomorzy (cameriere) dworu papieskiego, nie zdołał zrealizować swego największego pragnienia: kanonii w Bazylice Watykańskiej lub Santa Maria Maggiore, chociaż w tym celu zamierzał zrzec się wszystkich posiadanych w kraju prebend, a nawet, już w podeszłym wieku, poddał się – z myślą, jak się zdaje, uzyskania Datariatu (urzędu Kurii Rzymskiej) – egzaminom na stopień doktora dekretów w Sapienzy (19 X 1575). Bez rezultatu pozostały również interwencje wpływowych kół rzymskich (J. A. Caligari, O. Truchsess, prezydenci-legaci soboru trydenckiego), starania polskiej hierarchii kościelnej (A. P. Nidecki, S. Hozjusz, P. Wolski) oraz własne prośby J-ego o nadanie mu w kraju znaczniejszego beneficjum. Długoletnią pracą dosłużył się jedynie kantorii łęczyckiej (przed 1554) oraz scholasterii wileńskiej (1569) i dopiero w rekompensacie za nieudane starania o opactwo bledzewskie, w których ubiegł go w r. 1579 A. Kościelecki, otrzymał w r. 1581 od Stefana Batorego 1000 złp. rocznej pensji z dochodów opactwa sulejowskiego. Nie zrażony tymi niepowodzeniami, rozwinął J. w l. 1552–91 rozległą i ożywioną działalność na stanowisku «polskiego ministra-rezydenta przy Stolicy Apostolskiej» jako agent dyplomatyczny dworu królewskiego i rzecznik interesów Kościoła polskiego w Kurii papieskiej. Pełniąc swą misję w trudnym okresie soboru trydenckiego oraz w pełnej podejrzeń co do wyznaniowego stanowiska Zygmunta Augusta atmosferze Kurii, miał za zadanie przeprowadzenie szeregu drażliwych spraw polityczno-kościelnych (kwestia barska, uregulowanie płacenia annat, poparcie dla Jana Zygmunta Zapolyi), których rozstrzygnięcie uzależniono w Rzymie od uzyskania gwarancji dla katolicyzmu w Polsce. Do jego głównych sukcesów dyplomatycznych zaliczyć należy sparaliżowanie w r. 1562 zabiegów habsburskich, zmierzających do oderwania biskupstwa wrocławskiego od archidiecezji gnieźnieńskiej. Znajomość dyplomacji watykańskiej oraz zaufanie, jakim cieszył się u wielu dostojników Kurii, starano się również wyzyskać w sprawie księstwa Bari i odzyskania tzw. sum neapolitańskich. Jako «procurator agens» dworu polskiego występował w tej sprawie już w r. 1560, najpierw na terenie Rzymu (po wyjeździe A. Konarskiego), a następnie w r. 1569 (po śmierci P. Stempowskiego) w Neapolu, dokąd został wysłany z poleceniem wytoczenia procesu przeciwko J. W. Papacodzie. Z funkcją oficjalnego reprezentanta dworu królewskiego oraz zaufanego informatora i doradcy u boku posłów Rzpltej bawiących w Rzymie (S. Hozjusz, P. Wolski) łączył J. obowiązki szarej eminencji w stosunkach polskiej hierarchii kościelnej z Kurią. Przez jego ręce przechodziły sprawy zatwierdzenia sakry biskupiej oraz bulli prekonizacyjnych dla całego niemal współczesnego episkopatu (J. Uchański, S. Przerembski, S. Karnkowski, P. Tarło, F. Krasiński, H. Rozrażewski, Sz. Ługowski), indulty (m. in. dla A. Zebrzydowskiego i S. Grodnera); w r. 1583 zabiegał o utworzenie biskupstwa wendeńskiego, starał się o nominację na koadiutorie gnieźnieńską i wileńską (np. dla A. Czarnkowskiego), a po wydaniu dekretów trydenckich wnosił na prośbę kapituł liczne «instancje» o dyspensę od obowiązku rezydencji i wielkości beneficjów.

Od początku pobytu w Wiecznym Mieście otoczył J. życzliwą opieką młodzież polską studiującą w Rzymie, udzielając troskliwej pomocy i materialnego wsparcia licznej grupie peregrynantów z J. Krasińskim, Z. Dzierzgowskim, H. Rozrażewskim (którego uratował z więzienia) i S. Kromerem na czele. Porzuciwszy wcześnie twórczość literacką, pozostał jednak wierny dawnym zamiłowaniom humanistycznym, interesując się żywo współczesnym ruchem umysłowym Włoch. Krąg jego rzymskich znajomości, obok dostojników Kurii (O. Truchsess, J. A. Caligari, A. Amullio, J. F. Commendone, W. Sirleto), objął czołowe postacie rzymskiego środowiska intelektualnego, wśród nich znanego wydawcę P. Manucjusza, filologa F. Orsiniego, poetę W. Gambarę i in. Dzięki tym polityczno-kulturalnym koneksjom uchodził w kraju za wytrawnego eksperta od spraw rzymskich, o których istotnie sumiennie informował episkopat polski, dołączając do urzędowych listów i dyplomatycznych raportów również drukowane awizy i wiadomości o wydarzeniach we włoskim świecie umysłowym. Szczególnie zażyłe więzy łączyły go od lat szkolnych z M. Kromerem, z którym prowadził stałą korespondencję (częściowo po polsku); pośredniczył nadto w wymianie książek między Polską a Włochami, dostarczając m. in. w r. 1556 kardynałowi Puteo wydaną przez A. Zebrzydowskiego „Krótką odpowiedź” (pióra A. P. Nideckiego), a S. Hozjuszowi egzemplarz nowego wydania „Konfesji” (1565) od M. A. Amullio. Uważany w kołach dyplomacji watykańskiej za Rzymianina i głęboko wżyty w środowisko włoskie, brał J. czynny udział w życiu kolonii polskiej nad Tybrem. Od czasu przyjazdu Hozjusza (1559) należał wraz z S. Reszką i T. Treterem do bliskich współpracowników kardynała, któremu na łożu śmierci (1579) przekazał osobiste błogosławieństwo Grzegorza XIII, a po jego zgonie został w r. 1580 powołany w skład komisji mającej czuwać nad uruchomieniem Hospicjum Polskiego w Rzymie. Przejście na służbę Stefana Batorego w r. 1577 wprowadziło J-ego w krąg spraw związanych z działalnością kulturalną dworu królewskiego i mecenatem J. Zamoyskiego. Z jego ramienia prowadził w l. 1578–82 długoletnie (choć bezowocne) starania o zatwierdzenie fundacji Sz. Ługowskiego dla szkół zamojskich; w tym samym czasie opiekował się studiującymi w Rzymie wychowankami kanclerza: Mikołajem i Marcinem Śmigleckimi. Również Stefan Batory korzystał z jego wpływów i kontaktów na terenie Rzymu, m. in. w pertraktacjach w sprawie sprowadzenia do Polski znanego architekta, płka Dominika Rindolfiego (1578), oraz w staraniach o udostępnienie Archiwum Watykańskiego celem skopiowania materiałów dotyczących Polski i Węgier (1577–9). Po r. 1585, w którym powtórnie, zapewne w interesach dworu, przebywał J. w Neapolu, giną o nim wzmianki we współczesnej korespondencji. Ostatnie lata życia nie są znane. Zmarł prawdopodobnie w Rzymie w r. 1591.

 

Estreicher; Enc. Org.; Podr. Enc. Kośc.; – Barycz, Historia UJ, s. 61–2; tenże, Polacy na studiach w Rzymie, Kr. 1938 s. 237–8, 255–6; Fijałek J., Moderniści katoliccy kościoła lwowskiego w XVI w., „Pam. Liter.” R. 7: 1908 s. 409–20 (tu najobszerniejsza biografia J-ego); tenże, Przekłady pism św. Grzegorza z Nazjanzu w Polsce, „Polonia Sacra” 1918 s. 98; Kot S., Z dziejów propagandy polskiej w XVI w., Kr. 1922 s. 8, 11; Kurczewski J., Kościół zamkowy wileński, Wil. 1916 s. 51, 58, 67; Loret M., Polskie pielgrzymstwo naukowe w Rzymie od XVI–XVIII w., „Nauka Pol.” T. 11: 1929 s. 152; Łempicki S., Działalność J. Zamoyskiego na polu szkolnictwa, Kr. 1922 s. 66–74; tenże, Renesans i humanizm w Polsce, Kr. 1952 s. 71–2; Sinko T., Poezja nowołacińska w Polsce, Enc. Pol. PAU, T. 21, Kr. 1935 s. 83; Zathey J., Świeżo rozpoznany fragment druku z 1548 r., „Pam. Liter.” T. 39: 1950 s. 189–91; – Akta podkancl. Krasińskiego, I–III; Arch. Zamoyskiego, I–III; A. Bolognetti … epistolae et acta 1581–1582, Wyd. E. Kuntze et Cz. Nanke, Kr. 1938–50 II–III, Mon. Pol. Vat., V–VII; Caligari J. A. … epistolae et acta 1578–1581, Ed. L. Boratyński, Kr. 1915, Mon. Pol. Vat., IV; Hosii epistolae, I–II; Pawitiski A., Początki panowania w Polsce Stefana Batorego, W. 1877, Źródła Dziej., IV; Polkowski J., Sprawy wojenne króla Stefana Batorego, Kr. 1887, Acta Hist., XI; [Rozrażewski H.], Korespondencja…, Wyd. P. Czaplewski, Tor. 1937 I; Uchańsciana, I–V; A. Zebrzydowskiego … korespondencya z lat 1543–1553…, Wyd. W. Wisłocki, Kr. 1878 I.

Leszek Hajdukiewicz

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Mikołaj Kopernik

1473-02-19 - 1543-05-21
astronom
 

Marcin Kromer

1512-11-11 - 1589-03-23
dyplomata
 

Tomasz (Tommaso) Dolabella

ok. 1570 - 1650-01-17
malarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.