INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Johann Friedrich Eduard Sobolewski  

 
 
1808-10-01 - 1872-05-17
Biogram został opublikowany w latach 1999-2000 w XXXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sobolewski Johann Friedrich Eduard, pseud. J. Feski, M. Hahnbüchn (1808–1872), kompozytor, dyrygent, publicysta muzyczny. Ur. 1 X 1808 (niektóre leksykony podają r. ur. 1804) w Królewcu (Słown. Muzyków Pol. wymienia miejsce ur.: Kołobrzeg). Ur. w rodzinie szlacheckiej pochodzenia polskiego, był synem Johana, oboisty w regimencie artylerii, i Amalii Luizy Corittkin.

S. był uczniem K. F. Zeltera w Berlinie, a w l. 1821–4 K. M. Webera w Dreźnie, pod którego kierunkiem studiował kompozycję. Po powrocie do Królewca w r. 1825 został skrzypkiem w orkiestrze tamtejszego Teatru Miejskiego. W r. 1830 objął funkcję jego dyrektora muzycznego. Do wystawianych na deskach teatru królewieckiego melodramatów pisał muzykę. Wtedy też zaczął komponować i wystawiać opery. Dn. 6 XII 1832 dyrygował w Teatrze Miejskim premierowym przedstawieniem swojej pierwszej opery – Imogen op. 3 (do własnego libretta, wg dramatu W. Shakespeare’a „Cymbeline”). W okresie królewieckim skomponował jeszcze pięć oper, m.in.: Velleda, die Zauberin des Brockens op. 3 (do własnego libretta; premiera w styczniu 1835), Salvator Rosa op. 3 (do libretta R. Gottschalla; premiera 22 II 1848), Der Seher von Khorassan op. 3 (do własnego libretta, wg poematu irlandzkiego poety T. Moore’a „Lalla Rookh”; premiera 3 I 1850), Ziska vom Kelch op. 3 (do libretta Gottschalla wg poematu A. Meissnera „Žiška”), Ein Lied als Verräter op. 2 (opera komiczna do libretta L. Hartunga; premiera w styczniu 1852). Drukiem ukazały się w Królewcu transkrypcje fortepianowe dwóch oper: Der Seher von Khorassan i Ziska vom Kelsch. Wg W. J. Krogulskiego S. założył w r. 1834 Polskie Tow. Śpiewacze, które po krótkim okresie działalności przestało istnieć. W dn. 10–12 VI 1835 kierował Ostpreussische Musikfest – pierwszym w Prusach Wschodnich festiwalem muzycznym.

Po ustąpieniu ze stanowiska dyrektora Teatru Miejskiego S. był od r. 1835 organistą i kantorem w Altstädtische Kirche. Na początku grudnia 1836 odwiedził go R. Wagner (będący wówczas dyrektorem Teatru Miejskiego w Królewcu), dowiedziawszy się, że S. jest w posiadaniu najnowszej sonaty R. Schumanna. Jako organista i kantor komponował psalmy, hymny, pieśni chóralne i solowe; powstały wtedy m.in.: Hymne na 2 tenory i 2 basy, pieśń Domine salvum fac Regem na sopran, alt, tenor i bas a capella, Gesänge oraz pieśni z op. 8. Istotne miejsce w dorobku kompozytorskim S-ego zaczęła zajmować muzyka kantatowo-oratoryjna. Sławę zyskały oratoria Lazarus (wg J. G. Herdera), a przede wszystkim Johannes der Täufer (wyst. w Królewcu w listopadzie 1839, a następnie w Berlinie w r. 1843) i Der Erlöser. Skomponował też misterium Himmel und Erde (1844). Spośród jego symfonii i poematów symfonicznych (Vineta, Meeresphantasie), sukces odniosła symfonia Süd und Nord, którą wykonano w lipskim Gewandhaus.

W l. trzydziestych S. dał się również poznać jako ceniony krytyk muzyczny. Swoje artykuły, felietony i recenzje z życia muzycznego publikował pod pseud. J. Feski, m.in. w „Ostpreussische Zeitung” oraz w „Neue Zeitschrift für Musik”, redagowanym przez R. Schumanna. Z tym ostatnim pismem współpracował w l. 1835–9 i 1842; był też wówczas członkiem założonego przez Schumanna «Davidsbundu» i publikował swoje korespondencje z Królewca pod pseud. M. Hahnbüchn. Schumann, który uważał go raczej za krytyka muzycznego i poetę, napisał w „Neue Zeitschrift…” (1837?) bardzo pochlebną recenzję o manuskrypcie jego Tria As-dur na fortepian, skrzypce i wiolonczelę, podkreślając oryginalność formy i piękno melodii oraz przepowiadając mu trwałe miejsce w repertuarze kameralnym.

S. przyczynił się do utworzenia w Królewcu w r. 1838 Philharmonische Gesellschaft. Przez jakiś czas kierował jego orkiestrą, poświęcając się też pracy z chórami królewieckimi. Na marginesie tej działalności napisał podręcznik Die ersten Elemente des Gesangunterrichts. Theoretisch und praktisch zusammengefasst und mit kleinen Übungen begleitet für den Schul- und Privat-Unterricht (Königsberg 1841). W r. 1843 został mianowany kierownikiem Królewskiej Akad. Muzycznej w Królewcu, gdzie był równocześnie profesorem w klasie śpiewu; wykładał też kompozycję na Uniw. Królewieckim. Od r. 1847 – przez siedem lat – był ponownie dyrektorem muzycznym Teatru Miejskiego w Królewcu.

W r. 1854 przeniósł się S. do Bremy, gdzie do r. 1859 był dyrektorem muzycznym tamtejszego teatru. Nie zaprzestał komponowania, a przede wszystkim działalności publicystycznej. Do najbardziej znanych jego wypowiedzi z tego czasu należał zbiór felietonów Reactionäre Briefe aus den Feuilleton der Ostpreussischen Zeitung (Königsberg 1854), w których polemizował ze szkołą R. Wagnera. Swoje poglądy na operę wyłożył w pracy Oper, nicht Drama (Bremen 1857). W r. 1857 zaczął wydawać periodyk „Debatten über dramatische, lyrische, Kirchen-Concert- und Kammermusik in einem Kreise von Künstlern und Kunstfreunden”, ale ukazały się tylko dwa numery. Napisał też studium Das Geheimnis der neuesten Schule der Musik (Leipzig 1859). Wypowiedzi na temat muzyki sytuowały go w centrum ówczesnych sporów wokół nowych idei muzycznych, których protagonistami byli Wagner, F. Liszt, H. Berlioz, J. Brahms. Jego korespendencja z Wagnerem i Lisztem została opublikowana w „Gesammelte Schriften über Musik und Musiker” R. Schumanna (5 wyd., Leipzig 1914, 2 vol.).

W Bremie S. skomponował i wystawił dwie opery: «La Gogna», der gottlose Bettelvogt 8 (premiera w grudniu 1855) i Komala, die Königstochter von Inisshore op. 3 (do własnego libretta, wg poematu J. Macphersona „Fingal”; premiera w styczniu 1857). Ta ostatnia cieszyła się dużym powodzeniem i została uznana przez krytykę muzyczną (R. Pohl) za reprezentatywną dla obozu «modernistów». Zachwycony operą Liszt wystawił ją w r. 1858 w Weimarze własnym kosztem i osobiście dyrygował przedstawieniem. Zapraszał też S-ego do Weimaru jako dyrygenta do wykonania swych dzieł.

W r. 1859 S., zniechęcony niepowodzeniami finansowymi i «z nadzieją lepszego losu», wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Z końcem lipca t.r. przybył do Milwaukee w stanie Wisconsin, gdzie znajdowała się liczna kolonia niemiecka. W krótkim czasie skomponował i już 11 X 1859 wystawił tam (drugi raz 1 XI t.r.), operę Mohega, the Flower of the Forest (do własnego libretta w języku niemieckim Mohega, die Blume des Waldes, osnutego na epizodzie z życia Kazimierza Pułaskiego, jego miłości do ocalonej przezeń indiańskiej dziewczyny, Mohegi, i tragicznej śmierci w czasie oblężenia Sawannah) – prawdopodobnie pierwszą operę na temat amerykańskich Indian. W czasie pobytu w Milwaukee S. skomponował muzykę do ody „An die Freude” prezentowanej na Festiwalu Schillerowskim. Tutaj też zorganizował i przez kilka miesięcy kierował Milwaukee Philharmonie Society, m.in. 28 II i 13 IV 1860 dyrygował koncertami zorganizowanymi przez to Towarzystwo. W czerwcu 1860 przeniósł się do St. Louis w stanie Missouri w związku z kontrowersjami wywołanymi «indiańską operą». Objął tutaj w czerwcu 1860 stanowisko dyrektora Philharmonie Society. Od 18 X 1860 do 19 IV 1866 dyrygował czterdziestoma koncertami orkiestry Philharmonie Society, popularyzując na prowincji amerykańskiej – jako jeden z pierwszych – muzykę klasyczną i romantyczną.

Po r. 1866 S. zajął się komponowaniem i nauczaniem. Skomponował wiele pieśni chóralnych, m.in.: Evenings in Grece, Oh, fly with me, Take hence the bowl, Summer songs, Caravan songs, When love is kind, Welcome sweet bird, Cupid’s lottery. Drukiem ukazały się (w l. 1861–71, St. Louis) pieśni na głos z towarzyszeniem organów lub fortepianu: Loving shepherd (z towarzyszeniem organów; 1864), I wept, as I lay dreaming (1861), Thoughts of thee (1870), Love’s philosophy (1870/1), Youth never comes again (1871). Nie spełniło się pragnienie S-ego, by wydać pełny zbiór utworów skomponowanych w Europie. Na podstawie jednak tych kompozycji, które zostały opublikowane oraz recenzji z przykładami utworów zaginionych, można ocenić jego warsztat kompozytorski. Wzorem dlań byli G. F. Haendel i J. Haydn. W symfoniach i utworach kameralnych widoczny był wpływ Schumanna. Kompozycje odznaczają się mistrzowskim opanowaniem harmonii i kontrapunktu. Brakowało mu jednak staranności w ich opracowaniu; krytycy zarzucali braki w całościowej koncepcji dzieł oraz niedostatki linii melodycznej. Jego twórczość operowa stanowiła istotny wkład do «egzotycznego» nurtu opery romantycznej.

W czasie pobytu w USA S. uprawiał również krytykę muzyczną. Na łamach wychodzącego w St. Louis pisma „Journal of Speculative Philosophy” ogłosił m.in.: Dialogue on music (1867), The new school of music (1868), Mendelssohn (1872) oraz Schumann (artykuł ukazał się pośmiertnie w r. 1874). W l. 1869–72 uczył muzyki w seminarium żeńskim Bonhama. Ostatnie lata życia spędził na farmie w Laddoni w okolicy St. Louis, na której mieszkał obarczony liczną rodziną, z trudem zarabiając na jej utrzymanie nauczaniem muzyki i korepetycjami. S. zmarł 17 (23) V 1872 w St. Louis; w czasie pogrzebu na cmentarzu Bellefontaine chór wykonał pieśń żałobną z opery Komala.

Przejawy związków S-ego z polskością są nikłe, już jednak za jego życia, począwszy od „Słownika” W. Sowińskiego, wytworzyła się tradycja zaliczająca go do muzyków polskich.

S. był trzykrotnie żonaty; z pierwszego małżeństwa (imienia i nazwiska panieńskiego żony brak) miał troje dzieci: Ottona, Konstancję i Malwinę, z drugiego (od 18 VIII 1839) z Augustą Berthą von Dorn – dwoje, z trzeciego (1853) z Berthą von Kleist – sześcioro.

 

Estreicher w. XIX, (tu data ur. 1804); Enc. Org.; Altpreuss. Biogr., II; Baker’s Biographical Dictionary of Musicians, [Oprac.] V. N. Slonimsky, 5. Ed., New York 1958; Błaszczyk, Dyrygenci; Bolek, Who’s Who in Polish America; Dictionary of American Biography, New York 1935 XVII; Die Musik in Gesch. u. Gegenwart, XII; Enciklopedičeskij Slovar’, S. Pet. 1900 XXX A; Fétis F. J., Biographie universelle des musiciens et bibliographie genérale de la musique, 2. Ed., Paris 1868 Vol. VIII; Mendel H., Rieman A., Musikalisches Konversations-Lexikon, Berlin 1883 Bd. 9; The New Grove Dictionary of Opera, Ed. by H. Wiley-Hichcock, S. Sadie, London 1986; Oracki, Słown. Warmii XIX i XX w.; Riemann H., Musik-Lexikon, Ed. 7, Leipzig 1909; Słown. Muzyków Pol., II (tu miejsce ur.: Kołobrzeg); Sowiński A., Les Musiciens polonais et slaves, Paris 1857; tenże, Słown. Muzyków; Stieger F., Opernlexikon, T. 2: Komponisten, Tutzing 1978 III; – Burckhardt O., Der Musikverein von Milwaukee, Milwaukee 1960; Hipsher E. E., American Opera and its Composers, 2. Ed. Philadelphia 1943; Jansen G., Die Davidsbündler. Aus Robert Schumann’s Sturm- und Drangperiode, Leipzig 1883; Janta A., A history of nineteenth century American-Polish music with annotated bibliography and illustrations, New York 1982 s. 11–28; Krohn E., A Century of Missouri, w: Missouri Music, New York 1971; tenże, Some Notes on the Philharmonic Orchestra and Related Amateur Orchestras in St. Louis, tamże; Laudon R. T., Edward Sobolewski, frontier Kapellmeister: From Königsberg to St. Louis, „Musical Quarterly” 1989 s. 94–118; Mueller L., Mohega, the Flower of the Forest, „Historical Messanger” 1959 nr 2; Müller-Blattau J., Geschichte der Musik in Ost- und Westpreussen von der Ordenszeit bis zur Gegenwart, Königsberg 1931 s. 140, 142–3, 154; – Lettres de Franz Liszt à la princesse Carolyne Sayn-Wittgenstein, Leipzig 1900; Richard Wagner an Freunde und Zeitgenossen, Hrsg. v. E. Kloss, Berlin–Leipzig 1909; Schumann R., Gesammelte Schriften über Musik und Musiker, 4. Auflage mit Nachträgen und Erla uterungen v. F. G. Jansen, Leipzig 1891 II; – „Tyg. Ilustr.” 1872 nr 243 (Kraszewski J. I., Kronika Zagraniczna), 1873 nr 273 s. 150 (nekrolog); „Wędrowiec” 1872 nr 131 s. 15; – B. Jag.: rkp. 7115 III z. 28 k. 419 (W. J. Krogulski, Notatki starego aktora); – Informacje Andrew A. Michty z Memphis w USA na podstawie Arch. Gaylord Musie Library na Uniw. Waszyngtona w St. Louis: Arch. S-ego (fotografie, korespondencja, programy z prowadzonych przez niego koncertów, notatki i zbiór artykułów dot. S-ego, rękopisy utworów).

Leon Tadeusz Błaszczyk

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Władysław Kossowski

1836 - brak danych
artylerzysta
 

Karol Adolf Bajer (Beyer)

1818-02-10 - 1877-11-08
fotograf
 

Kazimierz Józef Brodziński

1791-03-08 - 1835-10-10
poeta
 

Leopold Horowitz

1837-02-02 - 1917-07-22
malarz
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Władysław Gołemberski

1834 - 1891-03-20
polityk
 

Tadeusz Orzechowski

1838-11-09 - 1902-10-02
lekarz
 

Kazimierz Łada

1824 - 1871-09-05
muzyk
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.