Stobaeus (Stobäus, Stobeus, Stoboeus, Stobeusz) Johann (1580–1646), śpiewak i kompozytor.

Ur. 6 VII w Grudziądzu, był synem muzyka Jacoba i Agnieszki z Kownackich (Agnes Koffnatzia).

Naukę rozpoczął S. w szkole w Grudziądzu; od r. 1595 uczęszczał do szkoły paraf. w Królewcu. Muzyki uczył się od r. 1599 u J. Eccarda, wicekapelmistrza ks. pruskiego Albrechta Fryderyka Hohenzollerna; w r. 1600 rozpoczął studia na uniw. w Królewcu (w opublikowanej metryce uniwersyteckiej brak jego wpisu). W r. 1601 został członkiem książęcej kapeli (śpiewał basem) i równocześnie zaczął uczyć dzieci kupca B. Thegiusa. Od r. 1602 był kantorem w katedrze i szkole katedralnej w Królewcu. W r. 1610 opublikował Die teutsche Litaney neben etlichen geistlichen Liedern (Königsberg), a w r. 1624 Cantiones sacrae harmoniae (Francoforti) i Cantiones sacrae 5–10 voc. item Magnificat (Gd.). W r. 1626 został mianowany kapelmistrzem dworskim w Królewcu i uzyskał obywatelstwo Knipawy koło Królewca (obecnie w granicach miasta). Kapela pozostawała formalnie pod opieką elektora brandenburskiego Jerzego Wilhelma, ponieważ jednak przebywał on stale w Berlinie, S. był źle i nieregularnie opłacany; do śmierci nie otrzymał zaległych 1 578 marek. Z okazji obchodów stulecia wyznania augsburskiego w r. 1630 wydał S. okolicznościową pięciogłosową kompozycję Na jubileusz abo miłościwe lato Lutherskie obchodzone Roku 1630, 25 Juni... (Königsberg). Skomponował muzykę do dwóch psalmów w przekładzie Jana Kochanowskiego, wydając je następnie jako „Psalm Króla Dawida w liczbie 124...” (Kr. 1630) i „Psalm Króla Dawida...” (Gd. 1638, ponowne wyd. w niemieckim przekładzie prawdopodobnie G. Wernera jako „Der CXXVIII Psalm Davids, Aus Johan Kochanowsken Polnischen Reymen in Deutsche versetzt...”, Königsberg 1642). W r. 1634 opublikował w Gdańsku zbiór „Geistliche Lieder auf gewöhnliche preussische Kirchen Melodeyen”, zawierający (obok prac Eccarda) 45 utworów własnych. Ku czci króla Władysława IV ułożył dwie kompozycje: w r. 1635 Preussisches Alleluja, a w r.n. Melos gratulatorium „Vivat rex Vladislaus”. W r. 1639 został członkiem Kürbishütten-Gesellschaft, skupiającego poetów, muzyków i humanistów dążących do rozwoju języka i poezji niemieckiej. Skomponował pieśń Chorus Nympharum, przeznaczoną na uroczystości z okazji objęcia rządów przez ks. Fryderyka Wilhelma Hohenzollerna (zamieszczona w zbiorze „Argumentum et inscriptiones Portae Honoris...”, Königsberg 1641). Kolejne zbiory, zawierające utwory własne i Eccarda, opublikował S. w Elblągu w r. 1642 („I Teil der Preussischen Fest-Lieder vom Advent an bis Ostern”, 13 utworów S-a) i Królewcu w r. 1644 („II Teil der Preussischen Fest-Lieder vom Ostern bis Advent”, 22 utwory S-a). W Królewcu stykał się zapewne z przedstawicielami dość licznego środowiska polskiego, utrzymywał również kontakty z muzykami działającymi w Rzpltej, zwłaszcza z Markiem Scacchim, «maestro di cappella» na dworze Władysława IV, którego poparł w sporze z gdańskim organistą Pawłem Siefertem.

S. był, obok Eccarda i H. Alberta, jednym z wybitniejszych kompozytorów XVII w. działających na terenie Prus Książęcych. Stworzył wiele utworów religijnych i świeckich, głównie o charakterze okolicznościowym, z których opublikowano ok. 280. Były to m.in. hymny protestanckie i pieśni świeckie, tańce oraz opracowania znanych wcześniej melodii. Utwory powstałe do r. 1626 powielały cechy tradycyjnej pruskiej muzyki liturgicznej, późniejsze natomiast, nowsze stylistycznie, odznaczały się barokową ekspresją i malarstwem dźwiękowym. Prawdopodobnie grał też S. na lutni (posiadał francuską tabulaturę lutniową, spisaną w Królewcu w r. 1640, obecnie w British Library, Sloane 1021). Zmarł 11 IX 1646 w Królewcu.

S. żenił się trzykrotnie: w r. 1604 poślubił wdowę Esther Möller (zm. 1606), w r. 1607 Elisabeth Hausmann (zm. 1616), a 10 VII 1617 Reginę Montfort (zm. 1640). Z pierwszego małżeństwa miał dwoje dzieci, z których żadne nie przeżyło ojca; z drugiego – trzy córki, zmarłe w młodym wieku, oraz syna. Z okazji drugiego ślubu S-a Eccard skomponował pieśń weselną; na trzeci ślub podobny utwór napisał organista i kompozytor amsterdamski J. P. Sweelinck. Pamięć S-a uczcili: profesor retoryki w Królewcu V. Thilo utworem „Memoria Stobaeana sive Joh. Stobaei Gerundentini Borussi [...] laudatio...” (Regiomonti 1646), uczeń S-a G. Colb pieśnią „Schuldiges Danck-und Denck-Mahl welches dem Johanni Stobaeo...” (Königsberg 1646) oraz Scacchi kompozycją „Cantilenae V voc. et lacrimae sepulchrales ad tumulum Joannis Stobaei” (Venetiis 1647).

Podczas drugiej wojny światowej zaginęło wiele utworów S-a z biblioteki uniwersyteckiej i Wallenrodtsche Bibliothek w Królewcu, a brak przedwojennych katalogów uniemożliwia dokładne określenie strat. Większość zachowanego dorobku S-ego (motety, religijne pieśni polifoniczne i utwory okolicznościowe) przechowuje Deutsche Staatsbibliothek w Berlinie i Biblioteka Jagiellońska w Krakowie. Niektóre utwory wydano powtórnie w XIX i XX w. w zbiorach: „J. Eccard und J. Stobaeus: Preussische Festlieder” (Wyd. G. W. Teschner, Lipsk 1858 <34 utwory>), „Schatz des liturgischen Chor- und Gemeindegesangs” (Wyd. L. Schoeberlein, Getynga 1865–72 I–III <12 utworów>), „Preussische Festlieder” (Wyd. J. Müller-Blattau), „Das Erbe deutscher Musik” (S. 2 „Ostpreussen und Danzig” 1939 I <5 utworów>); „Śpiewnik staropolski” (Wyd. P. Poźniak, W. Walecki, Kr. 1996 IV <2 utwory>).

Portret przez Jana Hermanna (z łacińskim epigramem G. Lothusa), miedzioryt, reprod. w: I Teil der Preussischen Fest-Lieder vom Advent an bis Ostern, Elbing 1642, i Blume F., Die Evangelische Kirchenmusik, Potsdam 1931; – Allg. Dt. Biogr.; Eitner R., Biographisch-Bibliographisches Quellen-Lexicon der Musiker und Musikgelehrten, Leipzig 1900 III (Colb Georg), 1903 IX; Oracki, Słown. Warmii, Prus Ks., (bibliogr.); Słown. Artystów Pol. (Hermann Johann); Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1997 IV (bibliogr.); – Felt G., Die Königsberger Universitätsmusiken, „Musik des Ostens” T. 8: 1982; Haase H., Eine wichtige Quelle für J. S. Grudentinus: 6 Sammelbände aus Königsberger Beständen in Göttingen, w: Festschrift Friedrich Blume, Kassel 1963; Kamieński L., Jan Stobeusz z Grudziądza, „Roczniki Korporacji Pomerania” 1928 s. 119–37; Mayer-Reinach A., Zur Geschichte der Königsberg Hofkapelle in den Jahren 1578–1720, „Sammelbände der Internationalen Musik-Gesellschaft” Jg. 6: 1904–5 H. 1 s. 53, 61–7, 79; Müller-Blattau J., Die musikalische Schätze der Königlichen und Universitäts-Bibliothek zu Königsberg in Preussen, Bonn 1870; Ulewicz T., Oddziaływanie europejskie Jana Kochanowskiego w dobie renesansu i baroku, w: Kochanowski. Z dziejów badań i twórczości, Oprac. M. Korolko, W. 1980; Wróbel A., Kochanowski a literatura niemiecka, Wr. 1952 s. 9, 14, 19; – Thilo V., Stobaeana, w: tenże, Orationes academicae varia occasione habitae, Regiomonti 1653 s. 123–44; – „Musik des Ostens” T. 10: 1986 (J. S. Gerudentinus Borussus: Bemerkungen zu seiner Biographie, seiner Königsberger Umwelt und seinem Werk).

Aleksandra Patalas