Massalski Józef Adrian h. własnego (ok. 1726–1765), podskarbi nadworny lit. Był synem Michała Józefa (zob.) i Franciszki z Ogińskich, kasztelanki trockiej, bratem Jana (zob.) i Ignacego (zob.). Na arenie politycznej pojawił się w r. 1744, gdy jako pierwszy poseł grodzieński zabiegał usilnie, lecz bezskutecznie, o laskę sejmową. Był już wówczas (od 5 III 1745) tytułowany starostą grodzieńskim, choć królewską zgodę na cesję tego starostwa ojciec jego dostał dopiero w r. 1748. T. r. został M., jako deputat grodzieński, marszałkiem Trybunału Lit. W r. 1750 znów z Grodna posłował na sejm do Warszawy. Na sejmie grodzieńskim 1752 r. zdobył wreszcie upragnioną laskę jako kandydat «familii», popierany wielostronnymi zabiegami ojca. Żegnał zerwany wtedy sejm pełną rozpaczy mową, że zmarnowano kolejną okazję naprawy państwa, że sejm, przeznaczony do ratowania ojczyzny, gubi ją, marnując krótki czas, jaki to państwo dzielił od klęski. Był podpułkownikiem petyhorskim. Dn. 23 VII 1754 otrzymał M. urząd podskarbiego nadwornego lit., a rychło potem stopień generała-majora. Ponieważ na sejmie 1754 r. nie doszło do obioru marszałka, M. przewodził izbie jako marszałek starej laski. Znów żegnał zerwany sejm po daremnym wyczekiwaniu na powrót zrywacza do izby, a w mowie pożegnalnej rzucił gorzkie słowa, iż walna rada w urąganie się obraca. Jako marszałek starej laski powinien był M. otwierać sejm 1756 r.; zgromadzenie nie rozpoczęło jednak obrad, gdyż August III był w Saksonii, a M., zapewne poseł żmudzki na sejm 1756, przekazał laskę dopiero na sejmie w r. 1758 jako poseł grodzieński. Posłował raz jeszcze w r. 1760 ze Żmudzi. W t. r., wciągnięty wraz z całą rodziną w sprawę brata Jana, negocjował w imieniu swego rodu z dworem warunki ugody.
W r. n. otrzymał M., dzięki m. in. protekcji hetmana M. K. Radziwiłła, u którego ojciec M-ego wypraszał listami wstawiennictwo u dworu, Order Orła Białego (3 VIII 1761). Po przyznane odznaczenie M. jednak do króla się nie zgłosił, być może, demonstrując w ten sposób niezadowolenie rodziny, że brata Jana to wyróżnienie ominęło. M., będąc z urzędu członkiem Komisji Skarbowej Lit., w r. 1765 nie uczestniczył w jej pracach, zapewne wskutek choroby. Jako starosta grodzieński sprawował M. – wraz z ojcem – w imieniu Massalskich i Czartoryskich polityczną pieczę nad powiatem grodzieńskim. Uchodził za zdolnego polityka. Prócz starostwa grodzieńskiego miał także berżnickie, łozdziejskie (z cesji Sulistrowskich w r. 1756), propojskie i wiślickie. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych wciągnięty został w skomplikowany proces sukcesorów po Bełchackiej (nazwisko rodowe teściowej M-ego).
M. zmarł 6 VI 1765 r. w Warszawie. Żonaty (od 2 III 1745) z Antoniną Radziwiłłówną (1730–1764), córką krajczego lit. Marcina, miał prócz córki i syna, zmarłych w dzieciństwie, syna Ksawerego (ur. 9 IX 1762, zm. 15 XI 1787), szefa regimentu pieszego własnego imienia, ostatniego przedstawiciela linii hetmańskiej Massalskich, i córkę Helenę Apolonię, księżnę de Ligne (zob.), 2. v. Potocką.
Estreicher, XII 7, XXXI 200–1, XXXIII 418; Nowy Korbut (Oświecenie), V 305; Dworzaczek, Genealogia; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., 246; tenże, Senatorowie; Semkowicz W., Przewodnik po zbiorze rękopisów wilanowskich, W. 1961 (podaje: Arch. Publ. Potockich: rkp. 333); – Konopczyński W., Chronologia sejmów polskich, Arch. Kom. Hist., Kr. 1948, S. 2 t. IV nr 3 s. 165; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr. 1909–11 I–II; tenże, Sejm grodzieński 1752 roku, w: tenże, Mrok i świt, W. 1911; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, Londyn 1970–1 I–II; Łoza S., Historia Orderu Orła Białego, W. 1922 s. 28; Morawski T., Dzieje narodu polskiego, P. 1877 IV 302; Rabowicz F., Stanisław Trembecki, Wr. 1965; Skibiński M., Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1912–13 I, II; – Akty Wil. Archeogr. Kom. VII; Diariusze sejmowe z wieku XVIII, W. 1937 III; Kossakowski J., Pamiętniki…, 1738–1788, W. 1891 s. 51–2; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876 II; – AGAD: AR, IV, kop., ks. 7, 5 III, 5 IV, 10 IX 1748 r., ks. 13, 26 VIII 1754 r., ks. 16, 30 VI 1759 r., ks. 18, 9 IX 1761 r., AR, V, teka 195 nr 9335.
Zofia Zielińska