Czekalski Apolinary Antoni Józef (1865–1906), prawnik, literat i działacz społeczny, ur. 17 I w Radomsku, syn Antoniego i Józefy z Puchalskich. Nauki średnie pobierał w Łomży i w Piotrkowie, studia historyczne i prawnicze odbywał w Uniwersytecie Warszawskim, który ukończył w r. 1886 ze stopniem kandydata praw. Już w gimnazjum drukował w r. 1882 w piotrkowskim »Tygodniu« pierwsze swoje próby rymowane. Kiedy w r. 1881 Edward Świecimski, nauczyciel języka polskiego w rosyjskim gimnazjum rządowym, z darów i składek założył w tymże gimnazjum polską bibliotekę dla uczniów, Cz. włożył w tę bibliotekę cały swój zapał młodzieńczy i pracowitość: przy wydawaniu książek uczniom miewał formalne wykłady z dziejów Polski. Rolę przewodnika i opiekuna młodzieży zachował i w uniwersytecie, odpowiednio urabiając i kierując do konspiracyjnych kółek studenckich młodzież z początkowych kursów uniwersytetu. Był jednym z pierwszych członków Związku Młodzieży Polskiej »Zet«, bardzo ruchliwym pracownikiem Warszawskiego Koła Oświaty Ludowej, przewodniczącym kółka studenckiego, które się uczyło porozbiorowych dziejów Polski (członkiem tego kółka był również Szymon Askenazy); pisywał wiersze satyryczne do »Kolców«, »Muchy« i »Kuriera Świątecznego« pod pseudonimami: Czekan, Adam A. Smyk, lub literami P. S.; wydał litografowany zbiorek poezyj W kajdanach.
W l. 1888–93 był aplikantem przy sądach okręgowych w Warszawie i Piotrkowie, gdzie uzyskał dyplom adwokacki w r. 1893. Wspólnie z żoną Józefą Zawadzką, nauczycielką, prowadził w Piotrkowie tajne wykłady literatury i historii polskiej, organizował młódź wiejską rolniczą w okolicach miasta, młodzież rzemieślniczą w samym mieście, prowadził koło uczniów gimnazjalnych. Dnia 25 VIII 1896 w powrocie z Zakopanego Cz. został aresztowany na stacji Granica za przewożenie książek; przebywał w więzieniu piotrkowskim do kwietnia r. 1897. Izba Sądowa Warszawska 20 III 1898 skreśliła Cz-go z listy adwokatów przysięgłych, a car na wniosek ministra sprawiedliwości zesłał Cz-go pod jawny nadzór policyjny do gub. wiatskiej na lat 4. Od maja 1898 wraz z rodziną, która dzieliła jego wygnanie, Cz. przebywał do r. 1900 w Urżumie (gub. wiatska), potem w Akermanie (gub. bessarabska). Wrócił do kraju w styczniu r. 1903 i zamieszkał w Łodzi, gdzie był skarbnikiem, a później prezesem zarządu Tow. Pożyczkowo-Oszczędnościowego. Zmarł na gruźlicę 15 III 1906.
Cz. dał wzorowy przekład »Księgi Puszczy« Kiplinga (wyd. 1890, nakł. tłumacza), wprowadzając tego autora po raz pierwszy do piśmiennictwa polskiego. Przetłumaczył »Juliana Apostatę« Mereżkowskiego (1902), »Nowele« Garszyna (1901) oraz drobniejsze utwory autorów rosyjskich, dostępnych w okresie wygnania.
Wiadomości i notaty zebrano od rodziny, kolegów i przyjaciół; akta osobiste Cz-go nr 531 Prezesa Sądu Okręgowego w Piotrkowie; Wyrok Izby Sądowej Warszawskiej z 7 III 1898 (odpis wierzytelny u rodziny); »Bibl. Warsz.« 1906, II 194–5; Offenberg J., Stan umysłów wśród młodzieży akademickiej Uniwersytetu Warszawskiego w l. 1885–90, W. 1929, s. 27; Piskorski T., Wykaz poległych i zmarłych uczestników ruchu niepodległościowego młodzieży narodowej w okresie l. 1886–1936, s. 15 (w obu ostatnich pracach Cz. mylnie nazywany Czekanowskim); Witanowski M. R., Skorowidz przedmiotów w 25 rocznikach »Tygodnia Piotrkowskiego« z l. 1873–98, Piotrków 1907.
Walerian Karwasiński