Lipiński Józef Kazimierz h. Brodzic (zm. po 1801), podkomorzy podolski, poseł na sejmy. Był najmłodszym synem Jana Ignacego, miecznika nurskiego, i jego trzeciej żony Konstancji z Gissów, poślubionej zapewne w r. 1718. Ojciec zmarł w r. 1738, w t. r. synowie dokonali podziału dóbr. L. nie miał związków z rodzinnym Mazowszem, posiadał dobra i mieszkał na Podolu. W r. 1757 został pisarzem grodzkim kamienieckim, był więc klientem Czartoryskich jako starostów generalnych podolskich. Awansował w hierarchii urzędów ziemskich, zostając w r. 1759 miecznikiem podolskim, w 1766 podstolim latyczowskim, w 1767 podkomorzym latyczowskim. W czasie konfederacji barskiej trwał wiernie przy królu, w r. 1768 Ksawery Branicki chciał, by L. był posłem na sejm, ale sejmik podolski rozszedł się. We wrześniu 1774 L. odbył wraz z S. Gawrońskim, podstarostą grodzkim latyczowskim, z upoważnienia A. K. Czartoryskiego wizytację kolegium i szkoły pojezuickiej w Kamieńcu Podolskim, organizując ją z ramienia Komisji Edukacyjnej, której złożyli raport na piśmie. O szkoły podolskie troszczył się i w latach następnych, wykładając pieniądze na pensje nauczycieli i naprawiając swym kosztem gmach kolegium w Kamieńcu. W r. 1780 pomagał A. K. Czartoryskiemu wizytować szkołę w Kamieńcu, uświetniał też swą obecnością, jako wysoki urzędnik województwa, popisy szkolne.

Od początku 1776 r. stanął na czele stronnictwa regalistycznego na Podolu; przeprowadzał kampanie sejmikowe wg życzeń króla, z którym pozostawał w stałej korespondencji, podobnie jak i z szefami jego gabinetu: J. Ogrodzkim i A. Cieciszowskim oraz koniuszym koronnym J. Kickim. Współpracował też ściśle z komendantem Kamieńca J. Wittem. Jako pierwszy rangą urzędnik stale mieszkający na Podolu występował w imieniu tego województwa w sprawach związanych z konsystencją wojska rosyjskiego, z zatargiem z Mołdawią o zakaz eksportu wódki polskiej, z świadczeniami na rzecz fortecy kamienieckiej. Był w r. 1787 jednym z organizatorów komisji porządkowej województwa podolskiego. Jako poseł na sejm 1776 był członkiem deputacji do konstytucji, 11 IX w imieniu województwa podolskiego, najbardziej pokrzywdzonego ponadtraktatowymi aneksjami austriackimi, wypowiedział się za pójściem za decyzją króla w sprawie ratyfikacji konwencji demarkacyjnej, czyli za jej przyjęciem. Dn. 18 X przedstawił jako członek deputacji sejmowej do «egzaminowania komisji edukacji, rozdawniczej i sądowej dóbr pojezuickich» relację o działalności Komisji Edukacyjnej od czasu jej ustanowienia. Chwaląc ogólnikowo «doskonałe systema nauk» ograniczył się do przedstawienia stanu organizacyjnego podległego komisji szkolnictwa, a przede wszystkim sytuacji finansowej. Wskazał na złośliwe uchylanie się Komisji Rozdawniczej od ujawnienia stanu majątku pojezuickiego i własnej nim gospodarki. Relację L-ego ogłoszono w osobnym druku. W r. 1780 otrzymał Order Św. Stanisława, 24 VII 1782 król podpisał mu przywilej na podkomorstwo podolskie. W r. 1783 był kandydatem do kasztelanii lubaczowskiej i buskiej (wg Bonieckiego), w zachowanej jednak korespondencji z królem nie ma wzmianek o staraniach L-ego o senatorię, a w liście doń z 31 V 1791 król wspominał: «przyjąć nie chciałeś kilka razy ofiarowanego sobie krzesła».

L. był posłem podolskim na sejmy 1780 i 1782, ale głosu nie zabierał. Na sejmie 1782 w trakcie głosowań nad czterema wnioskami Stanisława Potockiego przeciw Radzie Nieustającej (w sprawie Sołtyka) L. dwukrotnie był nieobecny, a dwukrotnie głosował przeciw wnioskom. L. nie zrywał stosunków z A. K. Czartoryskim i jego stronnikami na Podolu, przez co niekiedy był oskarżany przed dworem o brak gorliwości czy nawet nielojalność, król jednak darzył go stałym zaufaniem. W r. 1786 w okresie ostrej rywalizacji w związku ze sprawą dogrumowską, mimo początkowych tendencji kapitulanckich, zdecydowanie przeciwstawił się Czartoryskiemu, zagajając rozdwojony sejmik w kościele dominikańskim i wnosząc potem manifest w obronie jego legalności i przeciw sejmikowi stronników Czartoryskiego w kościele katedralnym. W r. 1788 ugiął się jednak przed przewagą liczebną strony przeciwnej i poszedł na kompromis będący właściwie kapitulacją, gdyż opozycja magnacka przeprowadziła wszystkich swoich kandydatów. W okresie Sejmu Czteroletniego był, zdaje się, mniej czynny politycznie. Sejm konstytucją „Sposób wynalezienia ofiary z dóbr ziemskich i duchownych w Koronie i w W. Ks. Lit.” (oblata 30 V 1789) powołał go na pierwszego komisarza dla ziemi kamienieckiej. Przed sejmikami poselskimi 1790 współdziałał ze stronnikami A. K. Czartoryskiego, agitując na rzecz sukcesji tronu, za którą sejmik podolski wypowiedział się. L. nie uczestniczył w nim jednak z powodu choroby. Konstytucję 3 maja powitał entuzjastycznie i zaraz po niej otrzymał od króla (przy liście z 31 V 1791) Order Orła Białego. W okresie wojny 1792 r. schronił się przed wojskami rosyjskimi na kilkanaście tygodni do Galicji. Dn. 14 IX 1792 był już z powrotem w swoim Żwańczyku, skąd prosił króla o interwencję w celu uzyskania zapłaty za dostarczone do fortecy kamienieckiej 500 kamieni prochu. L. założył był bowiem w swych dobrach wytwórnię prochu i zawarł z Komisariatem umowę na dostawę 1200 kamieni, których jednak nie zdążył dostarczyć korpusowi księcia Józefa. Ostatnią znaną czynnością L-ego było zwołanie obywateli dawnego województwa podolskiego na zjazd 24 X 1795 do Kamieńca w celu wydelegowania 8 ziemian na urzędy gubernialne do Żytomierza jako stolicy guberni izasławskiej. Stanisław August informował 13 IV 1796 ks. Józefa Poniatowskiego, że L. został aresztowany przez Rosjan w związku z obawami, że przebywający w Mołdawii uczestnicy powstania kościuszkowskiego mogą próbować wznowić je na Podolu. L. zmarł po roku 1801. L. był dwukrotnie żonaty; jego pierwszą żoną była Eleonora z Mierzejewskich, córka Józefa, star. Uszyckiego, i Marianny Gedyminówny, drugą – Antonina ze Starzyńskich, córka Wojciecha, miecznika derpskiego, i Angeli Lipińskiej. Z drugiego małżeństwa pozostawił syna Jana Nepomucena (ur. 16 V 1797). Wdowa Antonina wyszła powtórnie za mąż za Jana Bogusza.

Estreicher (myli L-ego z Józefem Lipińskim, sekretarzem Izby Edukacyjnej); Boniecki; Uruski, (podaje h. Rawicz); Urzędnicy, III/3; – Jobert A., La Commission d’Education Nationale en Pologne, Paris 1941 (myli z Józefem Lipińskim); Michalski J., Sejmiki poselskie 1788, „Przegl. Hist.” T. 51: 1960 s. 334–7, 473; Miterzanka M., Działalność pedagogiczna Adama ks. Czartoryskiego, Lw. 1931 (myli z Józefem Lipińskim); [Rolle J.] Dr Antoni J., Zameczki podolskie, Kr. 1880 I 250, 287, 307, II 82; Pułaski K., Lipińscy herbu Brodzicz i herbu Gozdawa, Wiedeń 1922 (reprod. portretu L-ego); – Dyjaryjusz sejmu ordynaryjnego pod związkiem konfederacyi generalnej O. N. agitującego się, W. 1776 s. 15, 89, 102–4, 344–50, 355; Korespondencja krajowa Stanisława Augusta z lat 1784 do 1792, Wyd. B. Zaleski, „Roczn. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” 1870–1872 [druk.] P. 1872 s. 194–5, 202–3, 213, 215–6, 243–5, 301, 355–6; Korespondencja między Stanisławem Augustem a Ksawerym Branickim… w r. 1768, Wyd. L. Gumplowicz, Kr. 1872 s. 116–7; Listy Jana de Witte… (1777–1779), Wyd. S. Krzyżanowski, Kr. 1868; Pierwiastkowe przepisy pedagogiczne K. E. N. z lat 1773–1776, Wyd. Z. Kukulski, L. 1923, s. 159–72; Raporty generalnych wizytatorów z r. 1774, Wyd. T. Wierzbowski, W. 1906 s. 41–50; toż z lat 1774–1782, W. 1907 s. 40–1; toż z r. 1786, W. 1914 s. 64; Stanisław August i książę Józef Poniatowski w świetle własnej korespondencji, Wyd. B. Dembiński, Lw. 1904 s. 232; Vol. leg., IX, 79; – AGAD: Zbiór Popielów nr 108, 114, 157, 431; B. Czart.: rkp. 670, 671, 697, 699, 728, 732, 926, 932; B. Jag.: rkp. 6147; B. PAN w Kr.: rkp. 2682.

Jerzy Michalski