Nakwaski Józef h. Prus II (ok. 1680–1749), poseł na sejmy, kasztelan rawski. Pochodził z rodziny osiadłej na pograniczu woj. płockiego i mazowieckiego w okolicach Wyszogrodu, był synem Hieronima i Broniewskiej (wg Bobrowicza: Bromirskiej), nie znanej z imienia, miał dobra w ziemi zakroczymskiej, wyszogrodzkiej, w woj. rawskim oraz w ziemi ciechanowskiej majątek Krysk. N. najpierw służył w wojsku i brał udział w wojnie północnej. Jako stolnik wyszogrodzki od r. 1703 (poprzednio został sędzią ziemi wyszogrodzkiej) uczestniczył na walnej radzie warszawskiej 1710 r., z ramienia której został deputatem przy boku królewskim. W r. 1712, wspólnie z Janem Rudzkim, pisarzem czerskim, sporządził inwentarz królewskich dóbr ekonomii brzeskiej lit. i kobryńskiej. Sejm 1717 r. delegował N-ego, już jako chorążego wyszogrodzkiego (od r. 1716), do komisji dla załatwienia różnych spraw dotyczących Kurlandii i Semigalii. N. jeszcze osiem razy posłował na sejmy, w r. 1718 z ziemi zakroczymskiej, w l. 1720, 1722 i 1724 z ziemi ciechanowskiej, w l. 1729 i 1730 z ziemi wyszogrodzkiej, w r. 1732 ponownie z ziemi ciechanowskiej oraz w r. 1736 na nadzwycz. sejm pacyfikacyjny. Swój udział na sejmie 1718 r. zainaugurował 5 X obroną posła wieluńskiego Andrzeja Piotrowskiego, sprzeciwiając się usunięciu go jako kalwina z izby poselskiej. Mówił, «że trzyma z wiarą dysydentów…, a jako w cudzych krajach wiara nasza chrześcijańska jest in servitute, tak i ich sekta u nas być powinna» szanowana. Dn. 7 XI krytycznie ustosunkował się do postanowień poprzedniego sejmu, wygłaszając przy tym patriotyczne przemówienie «z zbudowaniem wszystkich kolegów». W uznaniu za te wystąpienia N. otrzymał prawdopodobnie jeszcze t. r. starostwo ciechanowskie. Na sejmie 1719–20 r. był członkiem deputacji do rozmów z G. Dołgorukim, kiedy to pogrzebano sprawę traktatu wiedeńskiego, jakkolwiek N. stawał w jego obronie. W r. 1722 wszedł w skład deputacji poselskiej do króla i senatu z powiadomieniem o wyborze marszałka. Na sejmie tym wypowiadał się kilkakrotnie (14, 24 i 27 X) w sprawie «władzy hetmańskiej», zgodnie z postulatami dworu, za przyznaniem Jakubowi Henrykowi Flemmingowi dowództwa nad cudzoziemskim autoramentem.

Po wydarzeniach toruńskich król 11 VIII 1724 powołał N-ego w skład nadzwycz. komisji śledczej, która od 2 IX przez 4 tygodnie prowadziła dochodzenia. Jedynie N., obok Franciszka Ponińskiego, starosty kopanickiego, reprezentował w tej komisji obiektywne stanowisko. Po ogłoszeniu wyroku przez sąd asesorski N. wszedł do komisji, która 17 XI podała treść wyroku Torunianom, a 7 XII asystowała przy egzekucji skazanych. Z ramienia sejmu 1724 r. N. był na okres aż do następnej kadencji deputatem przy prymasie i ministrach do prowadzenia rozmów z przedstawicielami państw postronnych. W związku z narastającym kryzysem kurlandzkim król wysłał N-ego 8 VI 1726 do Mitawy, by nie dopuścić do zwołania sejmu i wyboru Maurycego Saskiego. Rada kurlandzka zignorowała jednak te zalecenia, a na zabiegi N-ego i groźby z jego strony o ścinaniu głów nieposłusznym, szykowała się podobno do utopienia N-ego z reskryptem królewskim w rzece. Sporządzone 14 VII sprawozdanie z niefortunnej misji N. przedstawił na sejmie 1726 r. Z ramienia tego sejmu wszedł do komisji w sprawie obmyślenia odszkodowania dla Lubomirskich za szyb solny «Kunegunda» (dawniej «Swiercza») w Wieliczce. Równocześnie został powołany do komisji kurlandzkiej i od połowy sierpnia 1727 do r. 1728 uczestniczył w Mitawie w pracach nad ułożeniem ordynacji Księstwa i pow. piltyńskiego. W r. 1732 miał urząd podkomorzego wyszogrodzkiego. Dn. 9 VII 1736 podpisał dyplom elekcji Augusta III na sejmie pacyfikacyjnym. T. r. brał udział w pracach reasumowanej z r. 1727 komisji kurlandzkiej, najpierw przy układaniu nowego statutu Księstwa, potem, po osadzeniu w Mitawie Ernesta Jana Birona, w pertraktacjach z jego pełnomocnikiem Finckem, zakończonych w Gdańsku 22 XI 1737. Dn. 15 IX 1744 uzyskał kasztelanię rawską, za którą dziękował królowi na sejmie 1746 r. (20 X). W r. 1748 na sejmie warszawskim poruszył (10 X) sprawę aukcji wojska i ubolewał, «że zawsze o tej materii traktujemy, a nigdy nie konkludujemy», wskazując równocześnie nowe źródła dochodów na utrzymanie armii. Na sejmie tym został deputatem (11 X) do kontroli rachunków artylerii kor. Zarówno w Izbie poselskiej, jak też i w Senacie głos zabierał rzadko, ale mówił krótko, zwięźle i do rzeczy. Wg Kaspra Niesieckiego «szczerze służył ojczyźnie». Zmarł w końcu 1749 r.

N. był trzykrotnie żonaty: z Magdaleną Płochocką, potem z Magdaleną Jelcówną, cześnikówną kijowską, 1. v. Mielecką, starościną brzeźnicką, 2 v. Jakubowa Rojewską, stolnikową wyszogrodzką, i po raz trzeci (ok. r. 1738) z Eleonorą Potocką, starościanką trembowelską, 2. v. Potulicką, starościną borzechowską. Z pierwszą żoną N. miał córkę Salomeę, zamężną za Maciejem Sołtykiem, kasztelanem warszawskim.

Estreicher; Finkel, Bibliografia; Enc. Org.; Niesiecki; Uruski; Żychliński, XVI 242; – Gastpary W., Sprawa toruńska w roku 1724, W. 1969 s. 53, 93; Hylzen J. A., Inflanty, Wil. 1750 s. 397, 402; Jarochowski K., Opowiadania i studia historyczne, P. 1863 II 168–9; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, Londyn 1970 I; Kraushar A., Sprawa Zygmunta Unruga, Kr. 1890 II 120; – Archiwum tajne Augusta II, Wr. 1843 II 63–4, 69–84; Diariusze sejmowe z w. XVIII, I–II; Teka Podoskiego, II 109, 182, 204, 215, 217, 229, 238, 249, 258, 313, 315, 334, III 8, 301, IV 16, 104, 116, 154, 176–7, V 249, VI 93, 115, 235, 319, 349, 367, 399, 400; Vol. leg., VI 97,148, 208, 210, 229, 318, VII 13, 15.

Wacław Szczygielski