Orłowski Józef (1819–1880), architekt, budowniczy. Ur. w Piotrkowie, był synem Ignacego, urzędnika. Po ukończeniu ośmioklasowego gimnazjum w Piotrkowie przybył w r. 1838 do Warszawy, gdzie rozpoczął praktykę u radcy budowniczego Andrzeja Gołońskiego (byłego profesora Uniw. Warsz.). Po otrzymaniu stopnia budowniczego II kl. w r. 1845, został wysłany w r. n. przez miejscowe władze do Petersburga dla zaprojektowania i urządzenia artystycznej części wielkiej iluminacji, urządzonej z okazji zaślubin wielkiej księżny Olgi Mikołajewny. Z zadania tego wywiązał się dobrze; nagrodą był pobyt we Włoszech i Francji w l. 1846–50. Powróciwszy do kraju, prowadził w l. 1851–2, w charakterze starszego konduktora, budowę gmachu Instytutu Szlacheckiego (obecnie gmach Sejmu) przy ul. Wiejskiej w Warszawie. W r. 1852 mianowano O-ego budowniczym powiatu piotrkowskiego. Zajmując to stanowisko, zaprojektował O. kilka budynków w Piotrkowie, a także opracował jego plany topograficzne. Od r. 1856 O. mieszkał w Warszawie. W t. r. Komisja Spraw Wewnętrznych i Duchownych powierzyła O-emu opracowanie projektu budynku dla Cesarskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie. Dla studiów nad tego typu obiektami wysłano go na kilka miesięcy za granicę. Po powrocie, w t. r., przedstawił projekt gmachu, który nie został zrealizowany. W r. 1857 otrzymał stopień budowniczego III kl., a także został mianowany: członkiem Rady Budowniczej Król. Pol. (był nim do jej likwidacji w r. 1867), członkiem Rady Opiekuńczej Zakładów Dobroczynnych, nauczycielem w Instytucie Szlacheckim, od r. 1859 budowniczym miasta Warszawy (z powodu pogarszającego się zdrowia zrzekł się tego stanowiska w r. 1878); w r. 1867 został członkiem Komitetu Egzaminacyjnego na Budowniczych przy Uniw. Warsz. (był nim do r. 1876), a w r. 1876 budowniczym gubernialnym warszawskim. Kierował także «Spółką Budowlaną».
Do najważniejszych zrealizowanych projektów O-ego należały: ratusz w Krasnymstawie (1852–9) oraz w Warszawie: Szpital Św. Ducha przy ul. Elektoralnej (zbudowany w l. 1857–61 – ostatni przykład założenia typu palladiańskiego w architekturze polskiej), kościół Św. Stanisława na Woli (1859–60), pałacyk na Woli dla A. Biernackiego (1860), grobowiec Ignacego Turkułła na Powązkach, budynek straży pożarnej na Pradze (projekt 1875). Brał udział (przeważnie jako kierownik robót) przy pracach budowlanych w Warszawie: nowej oranżerii w Łazienkach (1860), restauracji zamku królewskiego (1862–3), restauracji kolumny Zygmunta III (1863), rozbudowy Hotelu Smoleńskiego przy ul. Bednarskiej (1866). W r. 1863 O. uzyskał II nagrodę w konkursie na odbudowę ratusza w Warszawie, następnie zaś w l. 1864–9 był kierownikiem odbudowy ratusza wg projektu Rafała Krajewskiego i w trakcie budowy poczynił różne zmiany. Za zasługi na polu architektury, głównie za odbudowę ratusza w Warszawie, został członkiem Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu (1872) i Petersburskiego Tow. Budowniczych. Otrzymał ordery: Św. Stanisława II kl. i Św. Anny II kl. Zmarł nagle na serce 16 I 1880 w Warszawie, pochowany na Powązkach (grób nie istnieje).
Pozostawił żonę i dzieci.
Fot. w: „Stolica” 1948 nr 37; – Bibliogr. Warszawy. Druki zwarte; Bibliogr. Warszawy. Wydawn. ciągłe 1864–1903; toż, 1904–18; toż, 1944–54; Kucharzewski, Bibliogr. techn.; Wawrykiewicz E., Bibliografia trzydziestu siedmiu tomów Przeglądu Technicznego za lat XXV (1875–1899), W. 1903; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Kondakov, Imperatorskaja sanktpetersburgskaja Akademija Chudožestv; Łoza, Architekci; Katalog rysunków architektonicznych z akt Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, W. 1974; – E. C., Józef Orłowski, „Spraw. Komitetu Tow. Zachęty Sztuk Pięknych… za r. 1880 s. 56–8 (fot.); Jaroszewski T. S., Architekci doby oświecenia w Polsce, Wr. 1971; Łoza S., Architekci dawnej Warszawy. Józef Orłowski, „Stolica” 1948 nr 37; – „Dzien. Politechn.” 1861 s. 64; Kalendarz Pol. Ilustr. Jana Jaworskiego 1865 s. 134; Kalendarz Warsz. J. Ungra, (Informacje) na r. 1877 s. 62, na r. 1878 s. 62, na r. 1879 s. 66, na r. 1880 s. 50 (wykazy budowniczych w Warszawie); „Kur. Codz.” 1880 nr 13 s. 1–2; „Kur. Poranny” 1880 nr 17 s. 1; „Kur. Warsz.” 1852 nr 275 s. 1, 1859 nr 122 s. 625, nr 174 s. 926, 1860 nr 159 s. 895, nr 271 s. 1529, nr 272 s. 1533, 1863 nr 202 s. 995, 1866 nr 118 s. 650, nr 192 s. 1115–16, 1868 nr 421 s. 3, 1869 nr 84 s. 5, 1877 nr 170 s. 2, 1880 nr 11 s. 4, nr 12 s. 4; „Przegl. Techn.” 1880 nr 2–3 s. 183–4; „Tyg. Illustr. 1870 nr 108 s. 40, 1881 nr 265 s. 60; – AGAD: Rząd Gubernialny Warszawski, Referat Budowlany (1875–1877), sygn. 122, k. 22; Arch. Państw. m. stoł. W.: Zbiór W. Przyborowskiego, t. VII, s. 25.
Józef Piłatowicz