Rosenzweig (Rozenzweig) Józef, pseud. i krypt.: I. R-g, J.R., J. R-g, RO, Ro, J. Ros. (1865–1951), muzykolog, literat, prawnik. Ur. 1 VII w Warszawie, był synem Michała, doktora medycyny, i Teresy z Zaręba-Cieleckich.
R. odebrał staranne wychowanie. Po ukończeniu gimnazjum studiował na Wydz. Prawnym Uniw. Warsz., uzyskując stopień kandydata praw oraz medal za rozprawę konkursową O rozwoju pojęcia o społeczeństwie i naukach społecznych (nie drukowana). Gruntowne wykształcenie muzykologiczne uzyskał podczas studiów na uniwersytecie w Lipsku pod kierunkiem H. Riemanna. Przez pewien czas mieszkał w Anglii, potem w Petersburgu, skąd pisywał korespondencje do „Gazety Polskiej” i „Słowa”. W końcu r. 1887 wrócił do Warszawy, w lutym 1888 dał – jako pianista – koncert w Krakowie. Pracą literacką zajmował się sporadycznie w różnych okresach swego życia. W r. 1889 opublikował w warszawskim miesięczniku „Ateneum” studium Duch angielski. (Próba charakterystyki psychologicznej), będące sumą wrażeń z pobytu w Anglii. W r. 1891 po lekturze powieści H. Sienkiewicza „Bez dogmatu” ogłosił obszerne studium krytycznoliterackie pod tym tytułem (Kr.). Ok. r. 1900 odbył podróż po Europie i Afryce. Zaczął wędrówkę od Wiednia, poprzez Włochy, Francję, Szwajcarię, dotarł do lądu afrykańskiego (Algier, Tunis, Sahara). Wrażenia z wyprawy zawarł w książce Crescendo. Na tle podróży (W. 1901 I), która nie była typową relacją, ale spojrzeniem nieturysty, «jednostki duchowej wlokącej po różnych dalekich kątach tęsknotę przeszłości, marzycielskość abstrakcyjnego myślenia, wrażliwość zmysłów i uczuć» – jak wyjaśniał w przedmowie.
Po r. 1900 R. zamieszkał w Warszawie i zajął się głównie muzyką, jej historią oraz drukował sprawozdania z warszawskiego ruchu muzycznego m. in. w „Echu Muzycznym, Literackim, Teatralnym i Artystycznym” (1902–5, tu także kilka recenzji teatralnych ze sztuk wybitnych polskich dramaturgów współczesnych), „Słowie” (1906), „Świecie” (1907–16), „Kurierze Porannym”, „Kurierze Polskim” (1916–18), a także w paryskim „Monde musical”. Muzykologią zajmował się również zawodowo jako profesor estetyki i historii muzyki w Szkole Muzycznej przy Warszawskim Tow. Muzycznym (od r. 1907) i Konserwatorium, ponadto w prywatnej szkole muzycznej założonej w Warszawie w r. 1912 oraz w Instytucie Muzycznym im. F. Chopina. Prowadził też w l. 1907–16 wykłady estetyki dramatycznej w Klasie Dramatycznej przy Warszawskim Tow. Muzycznym. Wygłaszał również odczyty popularne z estetyki i historii muzyki. Był członkiem komitetu i sekretarzem (od r. 1905) Warszawskiego Tow. Muzycznego. W maju 1908 podpisał protest przeciw dyrekcji Filharmonii Warszawskiej. W r. 1923 rozpoczął wykłady z historii muzyki na Uniw. Warsz. Podczas okupacji niemieckiej (1940–5) utrzymywał się z udzielania lekcji języków obcych (angielskiego, francuskiego, niemieckiego i rosyjskiego) oraz gry na fortepianie. Pod koniec życia znalazł się w bardzo ciężkich warunkach materialnych, utrzymywał się z zapomóg z Min. Kultury i Sztuki. Zmarł w Warszawie 12 III 1951 i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w grobie rodzinnym staraniem Polskiego Tow. Muzycznego.
R. był żonaty, lecz bliższe dane dotyczące jego sytuacji rodzinnej nie są znane. W chwili śmierci był osobą samotną.
Fot. w: „Świat” 1912 nr 39, 1916 nr 6, 1923 nr 8; – Bibliogr. Warszawy, IV; Roczn. Nauk.-Liter.-Artyst. (Okręta), W. 1905; – j., Wykłady z estetyki w Warszawie, „Świat” 1907 nr 43 s. 20 (fot.); Jasiński R., Na przełomie epok. Muzyka w Warszawie (1910–1927), W. 1979; Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811–1944, Wr. 1978; Wyższa Szkoła Muzyczna w Warszawie, „Świat” 1912 nr 39 s. 12; – Drzewiecki Z., Wspomnienia muzyka, Kr. 1971; Mieczysław Karłowicz w listach i wspomnieniach, Kr. 1960; – „Życie Warszawy” 1951 nr 75 s. 3 (nekrolog); – AP m. st. Warszawy: Zbiory Korotyńskich, rkp. 2123; B. PAN w Kr.: rkp. 2285 t. 4 (listy R-a); – Akt zgonu na cmentarzu Powązkowskim; – Informacje Marii Krystyny Dłutowskiej z W. (w Mater. Red. PSB).
Cecylia Gajkowska