Rzętkowski Józef, krypt. J. Rz. (1846–1919), piwowar, redaktor, działacz społeczny. Ur. 15 IV w Warszawie.
R. uczył się w warszawskim gimnazjum realnym, a następnie w II Gimnazjum w Warszawie. Od r. 1866 studiował przyrodę na Wydz. Fizyczno-Matematycznym Szkoły Głównej Warsz. Studia ukończył w r. 1870 z tytułem magistra, po przekształceniu Szkoły Głównej w zrusyfikowany Uniw. Warsz. Następnie do r. 1891 był dyrektorem browaru ordynacji Zamoyskich w Zwierzyńcu (pow. zamojski). Dla dzieci pracowników ordynacji założył w r. 1886 szkołę, zorganizował też orkiestrę fabryczną.
R. powrócił do Warszawy w r. 1891 i objął kierownictwo jednego z browarów. Działał w warszawskim cechu piwowarów, gdzie przez kilka lat był ojcem gospodnim, w l. 1896–9 pełnił funkcję podstarszego, a następnie przez trzyletnią kadencję był starszym cechowym. Z ramienia cechu był współinicjatorem założenia Bazaru Rzemieślniczego otwartego w maju 1893 przy pl. Bankowym w Warszawie i wchodził w skład jego zarządu, a we wrześniu 1896 należał do założycieli Przytułku dla Starców i Kalek Rzemieślników przy ul. Młynarskiej, gdzie pełnił funkcję wiceprzewodniczącego zarządu. Był członkiem cechowej komisji szkolnej oraz współinicjatorem założenia kursów piwowarskich, a następnie w r. 1898 szkoły piwowarskiej w Warszawie. Kierował pracą otwartej przy szkole pracowni, która zajmowała się badaniem produktów potrzebnych do produkcji piwa. Był też przewodniczącym cechowej komisji, zajmującej się organizowaniem zagranicznych wyjazdów szkoleniowych dla czeladników.
Od r. 1891 współpracował R. stale z „Gazetą Przemysłowo-Rzemieślniczą”, publikując w niej liczne artykuły głównie na tematy rzemiosła warszawskiego, m. in. Warszawska sekcja rzemieślnicza i zjazd rzemiosł w Petersburgu (1900 nr 27–52), Zgromadzenia rzemieślniczo-czeludnicze w Warszawie (1900 nr 8), Zapomogi Kasy Pracowniczej dla czeladników warszawskich (1902 nr 13). Od października 1901 do grudnia 1904 był redaktorem „Gazety”. Pisywał też w „Przeglądzie Technicznym”, „Gazecie Rolniczej” i „Wieku” fachowe artykuły z dziedziny uprawy i przetwarzania chmielu dla celów browarniczych.
Od ok. r. 1895 współpracował R. także z Oddziałem Warszawskim Tow. Popierania Przemysłu i Handlu, przez kilka lat był prezesem sekcji IV (rzemieślniczej), a w l. 1908–15 wiceprzewodniczącym oddziału. W ramach tego towarzystwa założył w poł. r. 1903 wspólnie z Aleksandrem Makowieckim Komisję Współdzielczą, która faktycznie zastępowała Związek Spółek Kredytowych, którego nie pozwalały utworzyć władze rosyjskie. R. początkowo przewodniczył w niej sekcji towarzystw drobnego kredytu, a od r. 1908 całej Komisji. Komisja Współdzielcza urządziła wiele zjazdów, wydała kilka roczników statystycznych i redagowany w l. 1912–14 przez R-ego miesięcznik „Przegląd Współdzielczy”. Nakładem Komisji została także wydana broszura R-ego: Nad przepaścią (W. 1916), dotycząca towarzystw pożyczkowo-oszczędnościowych.
R. był głównym inicjatorem założenia w lipcu 1902 tzw. III Tow. Pożyczkowo-Oszczędnościowego w Warszawie, a następnie został wybrany na prezesa tego towarzystwa. W latach rewolucji 1905–7 działał w Związku Pracy Narodowej, tworząc spośród rzemieślników grupy do zwalczania akcji terrorystycznych. Brał udział w organizacji Banku Tow. Spółdzielczych, założonego w Warszawie w r. 1910 i był przez pierwszy rok prezesem Rady Banku. Przez wiele lat był członkiem zarządu (m. in. wiceprezesem i prezesem) Muz. Rzemiosł i Sztuki Stosowanej, a także członkiem zarządu Muz. Przemysłu i Rolnictwa. W okresie pierwszej wojny światowej był członkiem Komisji Opieki nad Młodzieżą Rzemieślniczą i Przemysłową, a także komisji badającej stan i potrzeby rzemiosła, która działała przy Magistracie m. Warszawy. Zmarł 23 X 1919 w Warszawie i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.
R. był żonaty.
Bibliogr. Warszawy, III, IV; – Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984; Józef Rzętkowski jako redaktor i współpracownik „Gazety Przemysłowo-Rzemieślniczej”, „Gaz. Przem.-Rzemieślnicza” 1929 nr 21 s. 4–5; Księga pamiątkowa Zjazdu b. wychowańców b. Szkoły Głównej Warszawskiej w 40 rocznicę jej założenia, W. 1905 s. 114; toż w 50 rocznicę, W. 1914 s. 131–2; Łopieński F., Józef Rzętkowski jako działacz społeczny i rzemieślniczy, „Gaz. Przem.-Rzemieślnicza” 1929 nr 21 s. 4; Rudnicki J., Pamięci zasłużonego dla rzemiosła człowieka, tamże s. 2 (fot.); Śp. Józef Rzętkowski, tamże 1919 nr 2 s. 1–2; Śp. Józef Rzętkowski, „Kur. Warsz.” 1919 nr 294 wyd. por. s. 3; Wojciechowski S., Historia spółdzielczości polskiej do 1914 roku, W. 1939 s. 180, 185 (fot. po s. 192V, – „Biesiada Liter.” 1905 nr 5/6 s. 88 (fot.); „Gaz. Przem.-Rzemieślnicza” 1896 nr 6 s. 45, nr 39 s. 300, 1897 nr 8 s. 61–2, nr 29 s. 232, nr 38 s. 307, 1898 nr 12 s. 91, nr 19 s. 154–5, nr 27 s. 214–15, nr 42 s. 338–9, 1899 nr 8 s. 64–5, nr 17 s. 139, 1900 nr 24 s. 199, nr 40 s. 335, 1902 nr 28 s. 219–21, nr 34 s. 272–3, 1929 nr 21 s. 3–5; „Gaz. Roln.” 1910 nr 4 s. 65; „Kalendarzyk Polityczno-Historyczny” 1916; „Kur. Warsz.” 1898 nr 299 s. 1–2, 1919 nr 294 wyd. wieczorne s. 7, nr 296 wyd. wieczorne s. 12–13; „Rocz. Banku Tow. Spółdzielczych w Warszawie” 1910 s. 7; „Siła” R. 3: 1919 nr 10 s. 499–500; „Świat” 1909 nr 37 s. 10 (fot.); „Tyg. Ilustr.” 1905 nr 2 s. 25 (fot.).
Stanisław Konarski