Seidenbeutel (Zaidenbajtel, Zeydenbeutel) Józef (1894–1923), malarz i rysownik. Ur. 24 X w Warszawie, był synem buchaltera, bratem Efraima (zob.), Menaszego (zob.) i Hirsza (zm. 1950 w Buenos Aires), rzeźbiarza i malarza mieszkającego od r. 1926 w Argentynie. Pierwotnie Zajdenbajtel Maurycy (tak jeszcze był wpisany na studia), później podpisywał się niekiedy także Seidenbeutel, Zeydenbeutel.

S. ukończył gimnazjum w Warszawie. W młodości uczestniczył w żydowskim ruchu kulturalnym; związany był z kołem artystycznym, skupionym wokół rzeźbiarza Bera Kratki, do którego należeli pisarze Icchak Leib Perec i Szalom Asz. Kratko pierwszy zwrócił uwagę na zdolności S-a i ułatwił mu wstąpienie do Szkoły Sztuk Pięknych (SSP), gdzie S. studiował od r. 1915 (wg niektórych przekazów od r. 1911) pod kierunkiem Stanisława Lentza. Ok. l. 1915–16 należał do koła miłośników teatru żydowskiego, które utworzył Dawid Herman.

S. debiutował w końcu r. 1913 na Salonie Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP), wystawiając obraz Panna z różą. Wystawiał także na Salonach TZSP w r. 1916 i 1917. W 1. poł. 1919 r. wziął udział w trzech wystawach żydowskich w lokalu Związku Literatów Żydowskich na Tłomackiem i został członkiem efemerycznego żydowskiego zrzeszenia artystycznego «Muza», przekształconego we wrześniu t.r. w «Warszawski Krąg Artystyczny». Jako jego członek uczestniczył w r. 1919 w I wystawie żydowskich malarzy i rzeźbiarzy w Białymstoku (w Pasażu Warnholza). Eksponował swe prace w Łodzi na Wystawie Sztuki Żydowskiej (1921), w Nowym Jorku na Wystawie żydowskich artystów z Polski (1921) i w Warszawie w Gmachu Gminy Żydowskiej (przy ul. Grzybowskiej 22) na Wystawie prac artystów żydowskich (1921) i IV Wystawie Obrazów i Rzeźb (1922).

Twórczość S-a obejmowała obrazy o tematyce żydowskiej, a także pejzaże, portrety i martwe natury. Początkowo znajdował się pod wpływem Lentza. Zapewne od niego, a może także i Maurycego Minkowskiego, przejął zainteresowanie sztuką holenderską XVII w. (Kwiaciarka). Z r. 1918 pochodzą dwa obrazy o analogicznej kompozycji: Stary Żyd z księgą (Muz. Sztuki w Ein Harod, Izrael) oraz Kobieta z księgą (ilustracja w katalogu wystawy pośmiertnej). Większość prac S-a (tytuły, czasem reprodukcje) znana jest jedynie z katalogów wystaw. Malował olejne pejzaże z Kazimierza Dolnego (Stare domy w Kazimierzu, Klasztor Reformatów, Fragmenty z Kazimierza), nastrojowe pejzaże i przedstawienia pór roku (Przed deszczem, Zachód słońca, Zima, Wiosna, Lato, i Wrzos), martwe natury, studia rodzajowe i portretowe: Żyd, Krakowianka, Młoda chłopka, Chłop, Dziewczynka z dzbanem, Chasydzki chłopiec, Wschodni typ, Smutek, Marzyciel; lekko malowane świeżymi i soczystymi barwami, operujące kontrastem światła i cienia (Matka z dzieckiem), świadczą o jego wybitnych zdolnościach kolorystycznych. Z kompozycji rysunkowych wymienić można portrety – Autoportret, Portret braci, Portret sióstr i sceny o tematyce żydowskiej – Rabin z meszamesem, Talmudysta, Sądny dzień, wykonany także w technice litografii (Muz. Sztuki w Ein Harod). Wykonał wiele rysunkowych portretów artystów, pisarzy i ludzi teatru, m.in. Szymona Anskiego na łożu śmierci, Cwi Pryłuckiego, Izraela Singera, Efraima Kaganowskiego, Abrahama Ostrzegi, Saula Wagmana, Idy Kamińskiej, Zygmunta Turkowa, Izraela Tykocińskiego. Był autorem okładek i ilustracji do książek, m.in. do „Szmuglerów” Ojzera Warszawskiego (W. 1922). Interesowała go idea stworzenia żydowskiego stylu narodowego w sztuce, propagowana przez S. Anskiego (S. Z. Rappaporta) i paryski krąg artystów wydających pismo „Machmadim”. W ilustracjach, okładkach i plakatach artystę inspirowała żydowska sztuka ludowa, ornamentyka tradycyjnego malarstwa synagog i rękopisów, płaskorzeźb, nagrobków i motywy rzemiosła artystycznego.

S. chorował na gruźlicę. W r. 1917 przeniósł się do Otwocka, gdzie się leczył; zaprzyjaźnił się tam z Anskim, który wpłynął na jego zainteresowanie ideą stworzenia żydowskiego stylu narodowego w sztuce. W l. 1919–20 służył ochotniczo w WP. Na przełomie l. 1922 i 1923 przebywał na kuracji w Schwarzwaldzie. Zmarł 15 VI 1923 w Otwocku.

We wrześniu 1923 odbyła się w Żydowskim Tow. Krzewienia Sztuk Pięknych w Warszawie (przy ul. Grzybowskiej 22) pośmiertna wystawa S-a, na której pokazano 64 olejne obrazy oraz 375 rysunków, szkiców, okładek i winiet.

Pol. Bibliogr. Sztuki; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler; Vollmer, Künstler Lexikon (J. Sandel); Katalogi Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie: Salon 1916, Salon 1917; Katalogi: Wystawa Sztuki Żydowskiej zorganizowana przez Wydawnictwo „Tel Awiw”, Ł. 1921, Wystawa prac artystów żydowskich, Gmach Gminy Żydowskiej, W. 1921, IV Wystawa obrazów i rzeźb. Gmach Gminy Żydowskiej, W. 1922; Wystawa pośmiertna prac Józefa Seidenbeutla, Żydowskie Tow. Krzewienia Sztuk Pięknych, W. 1923 (wstęp B. Karlinus, fot.); Wiercińska, Katalog prac TZSP; – Appenszlak J., B.p. Prof. Józef Seidenbeutel, „Nasz Przegl.” 1923 nr 81; tenże, Wystawa artystów żydowskich w Warszawie, „Nasz Kur.” 1921 nr 155; tenże, Żydowska Wystawa Sztuki, „Nasz Przegl.” 1923 nr 185; Frank G., Prazdnik molodogo iskusstwa, „Golos Belostoka” 1919 nr 178; Herszaft A., Z kroniki naszych wystaw sztuki, „Dzien. Nowy” 1919 nr 22; Idiše kinstler. Zajner lebn un šafn. Josef Zajdenbajtel, „Dos naje lebn” 1919 nr 189; Malinowski J., Grupa „Jung Idysz” i żydowskie środowisko „Nowej sztuki” w Polsce 1918–1923, W. 1987; Pey, Blojfeder-noticie. Cu der ojsštelung in der „Muze”, „Hajnt” 1919 nr 9; Piwocki, Hist. ASP, s. 234; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Sandel J.. Plastiše kunst baj Jiden in Pojln, W. 1964 s. 119–26; Schipper I., Malarstwo, grafiki, rzeźba, w: Żydzi w Polsce Odrodzonej, W. 1933 II 139–40; Strakun L., Podstawy odrodzenia sztuki żydowskiej. Z powodu wystawy prymitywów i ornamentów J. Zeydenbeutla, „Nasz Przegl.” 1923 nr 225; Z powodu rocznicy powstania Żydowskiej Wystawy Sztuki, „Nasz Kur.” 1922 nr 144; Z Żydowskiej Wystawy Sztuki, tamże 1922 nr 102; – „Ilustrirte Welt” 1919 nr 3 s. 37.

Jerzy Malinowski