Suryn (Surin) Józef (1773–1832), jezuita, pedagog, misjonarz.
Ur. 29 VIII w Stojaniczach (pow. klimowicki) na Białorusi, w rodzinie szlacheckiej h. Masalski.
S. pobierał nauki najprawdopodobniej w jednym z kolegiów jezuickich na Białorusi. Dn. 10 IX 1793 wstąpił do zakonu Towarzystwa Jezusowego w Połocku. Po odbyciu nowicjatu w r. 1795 uczył gramatyki łacińskiej i języka rosyjskiego w kolegiach jezuickich w Połocku (1795–6) i Witebsku (1796–7). Następnie w kolegium w Połocku odbył w l. 1797–9 dwuletnie studia filozoficzne; w tamtejszych szkołach uczył wówczas języka francuskiego. W l. 1799–1800 był nauczycielem retoryki, poetyki i języka rosyjskiego w kolegium w Mścisławiu, po czym wrócił do Połocka i w l. 1800–1 uczył tam retoryki. Studiował następnie w Połocku teologię (1801–5), ucząc równocześnie kleryków języka rosyjskiego zarówno w kolegium, jak w szkole publicznej. Dn. 3 IV 1804 otrzymał w Połocku święcenia kapłańskie z rąk eks-jezuity, bp. pomocniczego diec. mohylewskiej Cypriana Odyńca. Po ukończeniu studiów uczył w l. 1805–6 filozofii i matematyki w kolegium jezuickim w Witebsku.
Dn. 23 I 1806 udał się S. do Astrachania, gdzie podjął pracę duszpasterską w utworzonej tam przez jezuitów w r. 1805 stacji misyjnej przy kościele p. wezw. Wniebowzięcia NMP. Po wyjeździe ks. superiora (przełożonego) Jana Wojszwiłło (Woyszwiłło) na misję do Mozdoku na Kaukazie został mianowany w poł. r. 1807 superiorem stacji i proboszczem parafii. Kierował założoną t.r. niewielką szkołą jezuicką oraz konwiktem przy kościele obrządku ormiańskiego. Dn. 11 IX 1810 złożył profesję zakonną w Mozdoku; pozostał jednak w Astrachaniu, gdzie w r. 1811 otworzył drugą szkołę jezuicką (w r. 1813 liczyła 31 uczniów). Po klęsce Napoleona w Rosji jeździł na Kaukaz z posługą duchowną do stanic wojskowych, w których przebywało ok. 12 tys. Polaków, zesłanych tam w l. 1813–15. Prawdopodobnie jego autorstwa jest Rozmowa z Persami jednego Misjonarza w Astrachaniu 1814 Roku (Arch. Prow. Polski Południowej Tow. Jezusowego w Kr., rkp. 909–B), w której poseł perski, wracający z misji z Petersburga, oraz misjonarz katolicki rozmawiają na temat różnic między cywilizacją azjatycką i europejską. W artykule List X. Józefa Suryna T.J. opisujący podróż z Mozdoku przez góry kaukazkie ku miastu Tyfflis („Mies. Połocki” T. 2: 1818) przedstawił swą pracę duszpasterską na Kaukazie oraz zwyczaje i gospodarkę miejscowych ludów. Interesował się kaukaskimi wodami mineralnymi i rudami metali oraz uczestniczył w poszukiwaniu torfu, ucząc tamtejszą ludność wykorzystywania go jako opału zamiast drewna; zebrane ciekawsze okazy geologiczne przesłał do gabinetu przyrodniczego Akademii w Połocku. W Astrachaniu przebywał prawdopodobnie do listopada 1820, bowiem wskutek ukazu banicyjnego cara Aleksandra I (z 13 III t.r.) musiał wraz z innymi jezuitami opuścić Rosję.
Prawdopodobnie w marcu 1821 przybył S. do Galicji. Na początku października t.r. jako superior i minister przejął od rządu austriackiego, w zastępstwie prowincjała jezuitów, opuszczony przez paulinów klasztor i kościół w Starej Wsi koło Brzozowa (diec. przemyska). Nadzorował prace remontowe w zdewastowanym klasztorze, mieszkając do 22 XII w pałacu biskupów przemyskich w Brzozowie. W styczniu 1822 otworzył w klasztorze starowiejskim kolegium i nowicjat zakonny. Dn. 16 I t.r. złożył obowiązki przełożonego na ręce przybyłego ks. Jana Lubsiewicza, który został wicerektorem kolegium. Odtąd S. był w Starej Wsi prokuratorem kolegium (odpowiadał za stan majątkowy), reprezentując jego interesy przed austriackimi władzami administracyjnymi w Sanoku. Dn. 6 XI przeniesiony został przez prowincjała galicyjskiego Stanisława Świętochowskiego do Kamionki Strumiłowej; pełnił tam obowiązki administratora miejscowej parafii, którą jezuici, z braku duchowieństwa diecezjalnego, prowadzili na prośbę abp. lwowskiego Andrzeja Alojzego Ankwicza. Parafię obsługiwał do 12 X 1828, a potem mieszkał w Tarnopolu, gdzie prawdopodobnie w l. 1830–1 pełnił obowiązki prokuratora i ministra, odpowiadając za sprawy administracyjne i materialne domu jezuitów. W r. 1832 napisał w Tarnopolu rozprawę O wychowaniu młodzieży (Arch. Prow. Polski Południowej Tow. Jezusowego w Kr., rkp. 259). W nieznanym czasie napisał też idyllę w dziesięciu pieśniach Żale Klitona (tamże, rkp. 909–B). Zmarł 8 XII 1832 w Tarnopolu, został pochowany na cmentarzu obok cerkwi pobazyliańskiej.
Backer–Sommervogel, Bibl. Comp. de Jésus, VII 1718; Brown, Bibl. pisarzów, s. 391; Drzymała K., Wspomnienie naszych zmarłych 1820–1982, Kr. 1982 IV 112; Enc. Jezuitów, s. 19, 266, 442, 642, 654; Niesiecki, VIII 569; Pol. Enc. Szlach., XI 221; – Bieś A. P., i in., Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego, Kr. 2008 V 79, 165, 249, 314; Crétineau-Joly J., Histoire religieuse, politique et littéraire de la Compagnie de Jésus, Paris–Lyon 1846 VI 47–9, 66; Czermiński M., Pierwsze misje Tow[arzystwa] Jezusowego w XIX wieku (Z okazji stuletniej rocznicy wskrzeszenia zakonu) 1814–1914, „Misje Katol.” T. 33–4: 1914–15 s. 206–7, 2091;Fihauser G., Przechadzka po naszych grobach tarnopolskich, „Nasze Wiad.” T. 2: 1907–9 s. 282; [Giżycki J. M.] G. J., Materiały do dziejów Akademii Połockiej i szkół od niej zależnych, Kr. 1905; Hieronymus, Die Jesuiten an der Wolga, „Klemens” 1903 nr 44 s. 345, nr 47 s. 369–70; Inglot M., La Compagnia di Gesù nell’ Impero Russo (1772–1820) e la sua parte nella restaurazione generale della Compagnia, Roma 1997 s. 118; tenże, Obščestvo Jesusa v Rossijskoj Imperii (1772–1820 gg.) i ego rol’ v povsemestnom vosstanovlenii Ordeno vo vsiem mire, Moskva 2004 s. 186, 403; Kadulska I., Akademia Połocka. Ośrodek kultury na Kresach 1812–1820, Gd. 2004 s. 197; [Mellin I.], U stóp Matki Boskiej Nowicjackiej, Kr. 1900 s. 69, 76; Mrowiński W., Cudowny obraz Matki Boskiej Starowiejskiej w Ziemi Sanockiej, Kr. 1895 s. 48; Wkład jezuitów do nauki i kultury Rzeczypospolitej Obojga Narodów i pod zaborami, Red. I. Stasiewicz-Jasiukowa, Kr.–W. 2004 s. 651, 658; Załęski, Jezuici, V cz. 1 s. 408, 413, 418–19, cz. 2 s. 658, 664; Załęski S., Historia zniesienia zakonu jezuitów i jego zachowanie na Białej Rusi, Lw. 1875 II 347, 386, 388, 391, 465; tenże, Les Jésuites de la Russie-Blanche, Paris 1886 II 120, 179, 180, 182, 188, 281, 470; – Catalogi Personarum et Officiorum Societatis Jesu in Imperio Rossiaco 1793–1820, Polociae [b.r.w.]; Catalogi Sociorum et Officiorum Provinciae Galicianae Societatis Jesu ex annies 1821–1832…, Cracoviae 1900; Catalogus defunctorum Patrum ac Fratrum Societatis Jesu Provinciae Galicianae ab anno 1820–1900, Cracoviae 1900 s. 28; Pamiętnik Zjazdu Konwiktorów Tarnopolskich z roku 1856–1886 we Lwowie…, Lw. 1906 s. 17–18; – Arch. Prow. Polski Południowej Tow. Jezusowego w Kr.: rkp. 196 s. 276, rkp. 247 s. 683–7 (nekrolog S-a), rkp. 273–I s. 75 (nekrolog S-a), rkp. 298–I s. 27–b (list S-a), rkp. 298–VII s. 82, rkp. 298–VIII s. 1, 50, 56, 90, rkp. 298–IX s. 176, rkp. 298–X s. 217, rkp. 298–XI s. 108, 140, 184, rkp. 298–XV s. 59, rkp. 298–XX s. 14–15, rkp. 303 s. 28 (nekrolog S-a), rkp. 341 s. 5, rkp. 374 s. 1–8, rkp. 385 s. 3, rkp. 612 s. 117–18, rkp. 660, 792, 845–II s. 108, rkp. 880–II s. 44, 49, 50, 53, 55, rkp. 1027–I s. 6–13, rkp. 1027–V s. 7–8, rkp. 1027–XII, 1257 s. 5–6, rkp. 1335–I s. 18–19; Arch. Rom. SI w Rzymie: rkp. Russ. 1005 fasc. VIII (Missio Mozdocensis, Memoriale P. Josephi Suryn, superioris Astrachanensis, 1810) k. 1–2, rkp. Russ. 1017 k. 27, rkp. Russ. 1022 k. 99–101, rkp. Russ. 1035 (olim Pol. 91) fasc. 215, 216.
Stanisław Cieślak