Szaflarski Józef (1908–1989), geograf, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Wyższej Szkoły Ekonomicznej i Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
Ur. 21 XI w Tarnowie, był synem Józefa, gimnazjalnego nauczyciela przyrody i języków klasycznych, oraz Antoniny z Sołgów, starszym bratem Jerzego Adama (zob.); drugi brat Adam, lekarz, zginął podczas kampanii wrześniowej 1939 r.
S. uczył się i zdał maturę w r. 1926 w III Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie i od t.r. studiował geografię i geologię na Wydz. Filozoficznym UJ. W r. 1929 uzyskał pierwszy na UJ dyplom magistra geografii i podjął pracę jako asystent Stanisława Lencewicza w Zakł. Geografii Uniw. Warsz. Po roku wrócił do Krakowa i został we wrześniu 1930 asystentem w Katedrze Geografii Fizycznej UJ u Bogdana Zaborskiego. Dn. 27 VI 1931 doktoryzował się z filozofii w zakresie geografii na podstawie napisanej pod kierunkiem Jerzego Smoleńskiego rozprawy Z morfologii doliny Skawy i górnej Raby („Wiad. Służby Geogr.” R. 5: 1931 z. 2). Równocześnie był w l. 1930–1 słuchaczem Studium Pedagogicznego UJ; 28 V 1932 zdał egzamin na nauczyciela szkół średnich. Pracował odtąd dodatkowo jako nauczyciel kontraktowy w I Państw. Gimnazjum im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie. Będąc stypendystą Funduszu Kultury Narodowej, zajmował się w l. trzydziestych geomorfologią i kartografią w Paryżu, Grenoble, Wiedniu i Budapeszcie (1933–4) oraz morfologią powierzchni ziemi i limnologią w Berlinie, ponownie w Paryżu, Strasburgu i Rzymie (1936–7). Odbył też podróże naukowe do Hiszpanii, Libii i krajów Maghrebu. Przede wszystkim jednak prowadził badania nad geomorfologią Tatr i hydrografią jezior tatrzańskich; ich wyniki publikował na łamach „Czasopisma Przyrodniczego”, „Przeglądu Geograficznego”, „Wiadomości Geograficznych”, „Wiadomości Służby Geograficznej”, „Wierchów” i „Ziemi”. Był autorem trzyczęściowego Atlasu jezior tatrzańskich (Kr. 1933–5 I–II, oraz wspólnie z Romanem Gajdą i Wiktorem Ormickim, Kr. 1936 III). Interesując się historią kartografii tatrzańskiej i dziejami tatrzańskich panoram, opublikował artykuły: O niektórych najstarszych zabytkach kartograficznych, przedstawiających Tatry i ich przedpole („Wierchy” R. 13: 1935) oraz Trzy najstarsze panoramy tatrzańskie („Wiad. Geogr.” R. 14: 1936 z. 3–4). Reprezentował polską geografię na Kongresie Słowiańskich Geografów i Etnografów w Sofii (1934) oraz na Międzynarodowych Kongresach Geograficznych w Warszawie (1934) i Amsterdamie (1938). Dn. 20 III 1939 habilitował się na podstawie rozprawy Ze studiów nad morfologią i dyluwium południowych stoków Tatr („Prace Inst. Geogr. UJ” 1937 z. 19). Działał w Polskim Tow. Tatrzańskim.
Podczas okupacji niemieckiej Krakowa koordynował S. z ramienia podziemnych władz UJ nauczanie geografii oraz wykładał ten przedmiot w tajnym nauczaniu studentów UJ i krakowskiej Akad. Handlowej. Należał do powołanego przez rektora tajnego UJ Władysława Szafera zespołu przygotowującego podręczniki uniwersyteckie na okres powojenny. Po wyzwoleniu Krakowa włączył się w odbudowę Inst. Geograficznego UJ, w którym w r. 1945 objął kierownictwo Katedry Geografii Fizycznej. W l. 1949–54 kierował Katedrą Geografii Ekonomicznej na UJ i równocześnie (1945–50) Katedrą Geografii Ekonomicznej w Akad. Handlowej. W r. 1946 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. W l. 1945–7 brał udział w pracach Rady Naukowej dla Zagadnień Ziem Odzyskanych oraz Komisji Ustalania Nazw Miejscowych na Ziemiach Odzyskanych, a w l. 1947–50 kierował pracownią kartograficzną w Oddz. Krakowskim Biura Kartograficznego Głównego Urzędu Pomiarów Kraju. Od r. 1950, z przerwami, wykładał geografię gospodarczą w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Katowicach. Wykładał też kartografię na wydziałach politechnicznych Akad. Górniczo-Hutniczej (od r. 1954 Politechn. Krak.) oraz krakowskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej. Do poł. l. pięćdziesiątych opracował i opublikował 28 map ściennych, m.in. pierwsze mapy tzw. ziem odzyskanych: Polskie Ziemie Zachodnie i Pomorze Wschodnie. 1:1250000 (Kr. 1945) i Śląsk – mapa fizyczno-administracyjna 1:500000 (Kat. 1945, wspólnie z Antonim Wrzoskiem, wyd. 2, 1:300000, Kr. 1948, wspólnie z Witoldem Taszyckim i Wrzoskiem). W „Przeglądzie Geograficznym” (T. 19: 1939/45 <1945/6>) ogłosił wspomnienia o tajnym nauczaniu podczas okupacji oraz odbudowie UJ po wojnie. Opublikował podręczniki Zarys geografii gospodarczej ogólnej. Cz. 1 (Kr. 1946, wyd. 2, Kr. 1947) i Zarys kartografii (W. 1955, wyd. 2, W. 1965). Należał do Polskiego Tow. Geograficznego i w l. 1948–51 przewodniczył jego Oddziałowi Krakowskiemu.
W r. 1956 przeniósł się S. do Katowic, gdzie w Wyższej Szkole Ekonomicznej objął kierownictwo Katedry Geografii Ekonomicznej. Przez trzy kadencje, w l. 1958–65, pełnił funkcję rektora; skutecznie przeciwstawiał się planom likwidacji uczelni. W r. 1960 został mianowany profesorem zwycz. W l. 1964–71 wchodził w skład Rady Techniczno-Ekonomicznej przy Ministrze Górnictwa i Energetyki. Jako członek Rady Naukowej Śląskiego Inst. Naukowego w Katowicach (1962–73) przyczynił się do jego rozbudowy; wchodził też w skład zespołu redakcyjnego jego organu „Zaranie Śląskie”. Był redaktorem map i współautorem pracy zbiorowej Województwo katowickie w Polsce Ludowej (Kat. 1967) oraz inicjatorem, przewodniczącym komitetu redakcyjnego i współautorem Atlasu województwa katowickiego (W. 1971). Wspólnie ze Stefanem Żmudą opublikował Świat w mapach i wykresach. Cz. I. Europa (W. 1963); był autorem rozdziałów: Rumunia, Hiszpania, Gibraltar, Andora, Portugalia, Węgry, Polska (charakterystyka ogólna) obszernego dzieła „Geografia powszechna. T. 3. Europa” (W. 1965) oraz współautorem i redaktorem całości Słownika geografii świata (W. 1971, wyd. 2, W. 1977). Opublikował też prace historyczne: Poznanie Czarnego Lądu (W. 1968) oraz syntezę Poznanie Tatr. Szkice z rozwoju wiedzy o Tatrach do połowy XIX wieku (W. 1972), będącą podsumowaniem jego wieloletnich badań tatrzańskich. W l. 1967 i 1973 otrzymał nagrody indywidualne ministra szkolnictwa wyższego, nauki i techniki. Po likwidacji w Wyższej Szkole Ekonomicznej katedr i utworzeniu w r. 1969 instytutów kierował przekształconą jednostką o nazwie Zakł. Geografii Ekonomicznej.
W r. 1973 przeszedł S. do pracy na Uniw. Śląskim w Katowicach; zorganizował tam Samodzielny Zakł. Geografii i już w r. 1974 doprowadził do jego przekształcenia w Inst. Geografii. Przez rok był dyrektorem Instytutu, po czym w r. 1975 objął w nim kierownictwo Zakł. Geografii Ekonomicznej. W r. 1974 zorganizował katowicki oddział Komitetu Badań Rejonów Uprzemysłowionych PAN, któremu przewodniczył przez dwa lata. W l. 1975–7 był członkiem Komitetu Nauk Geograficznych PAN. W l. 1973–6 wchodził w skład komitetu redakcyjnego „Przeglądu Kartograficznego”. Był współautorem monografii śląskich miast, m.in. Cieszyn. Zarys rozwoju miasta i powiatu (Kat. 1973) i Gliwice. Zarys rozwoju miasta i okolicy (Kat.–W. 1976). W r. 1977 przeszedł na emeryturę, ale nadal prowadził na Uniw. Śląskim seminaria magisterskie z geografii ekonomicznej i działał w Komisji Nauk Geograficznych i Ochrony Środowiska Człowieka Regionów Uprzemysłowionych przy Oddz. PAN w Katowicach. Był w tym okresie współautorem i redaktorem naczelnym pracy zbiorowej Katowice 1865–1945. Zarys rozwoju miasta (Kat. 1978). Ogółem opublikował ponad 200 atlasów, map i prac dotyczących kartografii, geografii fizycznej i gospodarczej oraz problematyki ogólnogeograficznej. Wypromował ok. 550 magistrów geografii i geografii ekonomicznej, a pod jego kierunkiem przeprowadzono osiem przewodów doktorskich. W 50. rocznicę uzyskania doktoratu odbyło się w r. 1981 na UJ uroczyste odnowienie doktoratu S-ego. W r. 1987 otrzymał godność doktora honoris causa katowickiej Akad. Ekonomicznej. Zmarł 13 XI 1989 w Katowicach, został pochowany na cmentarzu w Katowicach – Bogucicach. Był odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1960), Złotą Odznaką «Zasłużonemu dla rozwoju województwa katowickiego» (1965) i Odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego; w r. 1972 otrzymał tytuł honorowy «Zasłużony Nauczyciel PRL».
W małżeństwie z Olgą z Nowaków (1911–1962) miał S. syna Krzysztofa (ur. 1953), profesora ekonomii Akad. Ekonomicznej i rektora Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej im. W. Korfantego w Katowicach. W drugim małżeństwie z Danutą z Synowców (ur. 1939) miał córkę Magdalenę, doktor medycyny specjalizującą się w gastroenterologii.
Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Księga pracowników, Kr. 2000 s. 61; Enc. tatrzańska (1995), (fot.); Zdaniewicz H., Bibliografia publikacji pracowników naukowo-dydaktycznych Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Katowicach, za lata 1937–1971, Kat. 1967–72; taż, Bibliografia publikacji pracowników naukowo-dydaktycznych Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, za lata 1972, 1974, Kat. 1975; Zielezińska A., toż za l. 1977–81, Kat. 1991; – 10 lat Uniwersytetu Śląskiego 1968–1978, Red. J. Kantyka, Kat. 1978; Geografia w Uniwersytecie Jagiellońskim 1849–1999, Kr. 1999 I 15–16, 18, 36, 39, 41, II 149–54 (częściowa bibliogr., fot.), III 77–8, 88–9, 91, 118–19, 462–4, 483; Maryański A., Sylwetka prof. dr. Józefa Szaflarskiego, w: Geographia. Studia et dissertationes, Kat. 1981 IV 7–22 (bibliogr. prac, fot.); Ne cedat Academia. Kartki z dziejów tajnego nauczania w Uniwersytecie Jagiellońskim 1939–1945, Oprac. M. i A. Zarębowie, Kr. 1975; 50 lat w służbie nauki i regionu, Red. A. Lebda-Wyborny, Kat. 1989 s. 11, 24, 61, 63–5, 127, 131–2, 146 (fot.); Siess Z., Profesor Józef Szaflarski (1908–1989), „Gaz. Wyborcza” dod. krak. 2003 nr z 11 VI; Sulik A., Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach 1937–1987, Kat. 1987 I 35, 38 (fot.), s. 53, 227; Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi, Red. A. Zemanek, Kr. 2000 (fot.); Wybrane zagadnienia geograficzne: pamięci geografów Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Józefa Szaflarskiego i Piotra Modrzejewskiego, Red. K. Dwucet, T. Szczypek, Sosnowiec–Kat. 1995; Wyrósł z dobrego drzewa… Uniwersytet Śląski 1968–1998. Fakty, dokumenty, relacje, Red. A. Barciak, Kat. 1998; Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Katowicach 1937–1957. Księga pamiątkowa wydana z okazji I Zjazdu Absolwentów w XX rocznicę powstania uczelni, Red. T. Szczepanik, Kat. 1958 s. 69, 116–17, 121, 123 (fot.), s. 133; Z dziejów kartografii. T. 3. Miasta, Red. J. Janczak, A. Tomczak, W. 1984 (fot.); – „Dzien. Zachodni” 1960 nr 149 (fot.), 1962 nr 119; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Zachodni” 1989 nr 263, 266, 268, „Pol. Przegl. Kartogr.” T. 22: 1990 nr 4 s. 159–62 (J. Ostrowski, częściowa bibliogr., fot.); – Arch. PAN: sygn. I–8 (zespół Minerwa); Arch. UJ: sygn. KM 56 (teczka akt dyplomowych), sygn. S II 619 (teczka osobowa S-ego, fot.), sygn. WF II 504 (teczka doktorska S-ego), sygn. WF II 121 (teczka habilitacyjna S-ego); – Informacje syna, Krzysztofa Szaflarskiego z Kat.
Stanisław Tadeusz Sroka