Szczytt (Szczyt) Niemirowicz Józef h. Jastrzębiec (zm. 1745), poseł na sejmy, kasztelan mścisławski.

Był synem Krzysztofa Benedykta (zob.) i jego trzeciej żony Anny z Zawiszów. Miał braci rodzonych Benedykta, Jana Krzysztofa (Jana Antoniego) i Dominika (zm. młodo) oraz siostrę Teresę, która już w r. 1722 była żoną Józefa Benedykta Skumina Tyszkiewicza, późniejszego star. generalnego żmudzkiego.

W dedykowanym S-owi w r. 1712 panegiryku, zapewne autorstwa jezuity Adama Naramowskiego, „Pennata Maiestas scientiarum...” (Grodno 1712) został on nazwany star. jaśwojńskim, chociaż konsens na cesję tego starostwa ojciec i macocha otrzymali dopiero 4 II 1717. Dn. 1 VII t.r. otrzymał przywilej na cześnikostwo lit., z którego ojciec zrezygnował 28 VI na jego korzyść. W r. 1716 był deputatem smoleńskim do Tryb. Lit.; sądził również w kole duchownym. Na sejm grodzieński 1718 r. posłował z woj. smoleńskiego; obecny był także na obradach tego sejmu z limity (1719/20 r.) w Warszawie. W r. 1725 został deputatem brasławskim do Tryb. Lit. oraz marszałkiem koła duchownego w Wilnie; Naramowski dedykował mu kazanie „Powitanie Jaśnie Oświeconego Trybunału W. Ks. L.” (Wil. [b.r.w.]), wygłoszone w wileńskim kościele św. św. Janów.

Na początku l. trzydziestych był S. klientem Radziwiłłów nieświeskich oraz marszałka nadw. lit. Pawła Sanguszki. Dn. 14 VII 1733 na sejmiku w Rosieniach został obrany pierwszym posłem księstwa żmudzkiego na sejm elekcyjny; w obiorze nowego króla udziału nie wziął. Po podwójnej elekcji t.r. nie poparł stanowiska swych dotychczasowych patronów i 5 IV 1734 w Wilnie podpisał akt konfederacji generalnej lit., zawiązanej przy Stanisławie Leszczyńskim. W sierpniu 1734 dowodzący wojskami lit. wiernymi Stanisławowi podczaszy lit. Aleksander Pociej na wiadomość o zbliżaniu się przeważających oddziałów rosyjskich gen. Izmajłowa i litewskich kanclerza wielkiego i regimentarza generalnego lit. Michała Serwacego Wiśniowieckiego opuścił wojsko i przekazał komendę S-owi. S. bronił się w umocnionym obozie pod Sielcem na Polesiu, otoczonym z trzech stron przez bagna i rzekę Jasiołdę. Dn. 19 VIII t.r. siły Izmajłowa i Wiśniowieckiego uderzyły na obóz, biorąc wielu jeńców: «wozy, konie, klejnoty, papiery i wszystek moderunek całego rycerstwa poszedł na łup» (T. Ogiński). S. z pułkownikami Adamem Krasińskim i Józefem Sosnowskim oraz resztkami swych oddziałów przedostał się do Bielska (na Podlasiu), gdzie zgromadzili się przywódcy stronnictwa stanisławowskiego na Litwie, na czele z marszałkiem konfederackim woj. witebskim Marcjanem Ogińskim oraz regimentarzem generalnym Antonim Pociejem. Już jednak jesienią 1734 opuścił S. obóz stanisławowski; 20 XII t.r. prosił swego dawnego patrona Sanguszkę, aby go «w pańskim swym ulokował respekcie» oraz o «pas do przejazdu wolny» i ochronę dóbr. Za S-m wstawiała się też szlachta smoleńska (instrukcja z 16 VIII 1735). W liście (Jaśwojnie, 19 X t.r.) do marszałka nadw. lit. Michała Kazimierza Radziwiłła skarżył się na spustoszenie dóbr przez wojska rosyjskie i litewskie. Posłował następnie z woj. połockiego na sejm pacyfikacyjny 1736 r., na którym 9 VII t.r. podpisał dyplom elekcji Augusta III. Dn. 4 II 1737 był dyrektorem sejmiku deputackiego w Połocku. W stronnictwie radziwiłłowskim trzykrotnie rozważano w l. 1739–41 jego kandydaturę na marszałka Tryb. Lit. (za pierwszym razem sam zrezygnował). Dn. 10 VI 1740 został kaszt. mścisławskim.

S. posiadał znaczne dobra w woj. połockim: Juchowicze (Juchnowicze, Wichowicze), Prozoroki, Szo, Sanniki, Rudniki, Bobynicze, Orzechowno (wsie Orzechowno, Pojeziory i kilka folwarków). Miał także Karolowy Most w pow. grodzieńskim i Mojsiewicze oraz zastawne Klepacze w pow. wołkowyskim, które przekazał siostrze Teresie Tyszkiewiczowej; żona wniosła mu zastawne dobra sapieżyńskie Ikaźń w pow. brasławskim. Wraz z macochą sprzedali w r. 1721 dobra Uszacz (woj. połockie) star. koszańskiemu Janowi Kazimierzowi Żabie. Wspólnie z żoną nabył 12 V 1727 od pisarza wielkiego lit. Józefa Brzostowskiego za 40 tys. złp. większą część położonych na Żmudzi dóbr Datnów z wsią Wojdatany, przejmując jednocześnie od Brzostowskich zobowiązanie do wzniesienia w Datnowie murowanego kościoła dla miejscowych bernardynów (małżonkowie dali im wówczas asekuracyjny zastawny zapis na te dobra na 40 tys. zł, a w r. 1732 zapisali 11 tys. zł na budowę kościoła). Drugą część Datnowa kupili w r. 1743 od Kazimierza, Macieja i Stanisława Gradowskich za 16 tys. złp. Podobnie jak ojciec był S. współfundatorem i dobrodziejem kowieńskiego klasztoru karmelitów bosych (o aprobatę przez sejm tej fundacji wnosiła w instrukcji z 14 VII 1733 szlachta grodzieńska). Dn. 4 II 1717 ojciec i macocha, Anna z Zawiszów, otrzymali konsens na cesję S-owi dóbr odłączonych od ekonomii połockiej: Niszcza, Klaszyc i dzierżawy Lisna z wsiami Chociemicze i Hlińce, które S. za konsensem z 8 IX 1744 scedował synowi Krzysztofowi. S. miał również star. jaśwojńskie i koronowskie (oba na Żmudzi) oraz pałac w Wilnie, w którym zmarł 4 III 1745 (podawane często daty 5 III 1744 i 5 V t.r. są z pewnością błędne). Został pochowany w kościele Karmelitów Bosych w Kownie; jego wileński pałac spłonął (11 VI 1748) podczas pożaru miasta.

S. był żonaty (najpóźniej od r. 1725) z Petronellą Scholastyką z Wołodkowiczów (Wołodkiewiczów) (1708 – 5 lub 6 II 1779 w Kownie), córką Franciszka Antoniego, wojskiego mińskiego, i jego pierwszej żony Zofii z Wańkowiczów, kasztelanki mińskiej. Po śmierci S-a wdowa poślubiła Szymona Sirucia (zob.), któremu wniosła star. jaśwojńskie. S. miał z tego małżeństwa dwóch synów: Antoniego, zmarłego bezpotomnie (prawdopodobnie jeszcze przed ojcem), pochowanego w Prozorokach (zapewne w kościele Franciszkanów), i Krzysztofa (zob.). Pozostawił też pięć córek: Teresę (zm. po 8 V 1779), prawdopodobnie już od poł. l. czterdziestych żonę Eustachego Józefa Chrapowickiego (zob.), któremu wniosła w posagu dobra Datnów, Terespol, Jasnogórkę i która po śmierci brata Krzysztofa objęła Prozoroki, Annę (ok. 1730 – po 13 IV 1787), zamężną od 1 III 1751 za miecznikiem kowieńskim Ignacym Chełchowskim, powtórnie od 1 I 1756 za Marcinem Matuszewiczem (zob.), Felicjannę (zm. 11 IX 1766), żonę już 16 IX 1754 Józefa Prozora (zob.), Mariannę (zm. 1797), wizytkę w Wilnie (imię zakonne Joanna Franciszka, profesja w r. 1753), i Zofię (zm. przed 22 VIII 1805), która między r. 1744 a 1748 poślubiła marszałka kowieńskiego, potem łowczego lit. Antoniego Zabiełłę.

Boniecki, III 82 (Chrapowiccy), IX 98 (Judyccy); Borkowska M., Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, W. 2008 III 181; Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego 1697–1794. Spis, W. 2004; Estreicher, XIX 308–9, XXII 238, XXIII 37, XXX 237; Indeks alfabetyczny miejscowości Dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wil. 1929 I 235; Kossakowski, Monografie, II 290; Niesiecki, I 283, VIII 321; PSB (Pociej Aleksander); Sapiehowie, III; Słown. Geogr. (Datnów, Ikaźń, Jaswojnie, Juchowicze, Klasice, Klepacze, Kochanowicze, Lisno, Mścisław, Orzechowo, Osinówka, Prozoroki, Uszacz, Wojdatany); Uruski, II 251, X 273, XIV 365; Urzędnicy, XI; Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego II. Spisy, W. 2009 nr 2868, 3172, 3295; toż, W. 2003 IV nr 2185; Wolff, Senatorowie, s. 118, 212; Żychliński, III 37, 201, IV 207, 363–4, 366, V 425, VI 139, X 298, XII 276 (błędne dane dot. teściowej S-a), XIII 40, 277, XVII 151, XVIII 107, XXIV 82, XXIX 54; – Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, Red. H. E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985 s. 45; Kosińska U., Sejm 1719–1720 a sprawa ratyfikacji traktatu wiedeńskiego, W. 2003; Macuk A., Barac’ba magnac’kich grupovak VKL (1717–1763 gg.), Minsk 2010 s. 132, 149–50, 179; tenże, Konfederacje powiatów Wielkiego Księstwa Litewskiego w obronie Stanisława Leszczyńskiego w latach 1733–1734, w: Król a prawo stanów do oporu, Red. M. Markiewicz i in., Kr. 2010 s. 338; Palkij H., Sejmy 1736 i 1738 roku. U początków nowej sytuacji politycznej w Rzeczypospolitej, Kr. 2000; – Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego, Oprac. H. Lulewicz, W. 2006 I; Akty Vil. Archeogr. Kom., VII 292–3, XIII 175; Bartoszewicz K., Tadeusz Ogiński i jego pamiętnik (1712–1783), „Przegl. Hist.” T. 18: 1914 s. 72–3; Matuszewicz, Diariusz, I–II; Metryka Litewska. Księga Sigillat 1709–1719, Oprac. A. Rachuba, W. 1987; Rękopism ks. Bagińskiego dominikana prowincji litewskiej (1747–1784 r.), Wyd. E. Tyszkiewicz, Wil. 1854 s. 100; Teka Podoskiego, II 52, VI 967; – „Gaz. Grodzieńska” 1779 nr 20; „Gaz. Wil.” 1767 nr 2; „Kur. Pol.” 1745 nr 433, 1748 nr 604; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 15669, Arch. Zabiełłów, nr 223 s. 9, Zbiór Mater. Różnej Proweniencji, nr 303 s. 20, 23, 130, 132, 203, 221; B. Czart.: rkp. 1132 s. 376; B. Jag.: rkp. 5344 t. IV k. 191; B. Ossol.: rkp. akc. 9/04 t. I (Wołodkowicz A., Wołodkowiczowie herbu Radwan. Studium genealogiczne, Ottawa 1978, mszp.); Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: SA 14525 k. 241, SA 14529 k. 68–73, 74–6; Nacyjal’ny histaryčny archiŭ Belarusi w Mińsku: F. 1734 op. 1 nr 25 k. 459; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: Metryka Lit., F. 389 op. 1 nr 157 k. 59, nr 159 k. 203, nr 172 s. 23–5, nr 443 k. 239v, 242–2v, nr 448 k. 429v, nr 522 [k. 9].

Andrzej Haratym