INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Kajetan Stuart (Stuard, Sztuard, Sztuwart)     
Biogram został opublikowany w latach 2007-2008 w XLV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stuart (Stuard, Sztuard, Sztuwart) Kajetan (1774–1824), kapitan artylerii Legionów Polskich, pułkownik piechoty Księstwa Warszawskiego, generał Wojska Polskiego.

Ur. 17 I w Warszawie, był synem nieznanej z nazwiska Włoszki, oraz Jana Stuarta, Szkota, dworzanina króla Stanisława Augusta.

W r. 1788 wstąpił S. do Korpusu Artylerii Kor. w Warszawie, a 14 XI 1789 rozpoczął służbę jako kadet w Szkole Głównej Artylerycznej. Brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r.; walczył na Wołyniu jako kanonier, a następnie bombardier w kompanii artylerii kpt. Wincentego Aksamitowskiego, m.in. pod Boruszkowcami (15 VI) i Zieleńcami (18 VI). Po wybuchu powstania kościuszkowskiego w r. 1794 uczestniczył (17–18 IV t.r.) w insurekcji warszawskiej. Jako chorąży artylerii kor. podpisał 19 IV „Akces obywatelów i mieszkańców Księstwa Mazowieckiego do Aktu Powstania Narodowego”. Szybko awansował na oberbombardiera, pod koniec maja na fajerwerka, a 3 VI na podporucznika. Od lipca do września walczył w obronie Warszawy przed wojskami rosyjskimi i pruskimi. W związku z projektem utworzenia nowych kompanii artyleryjskich otrzymał jeszcze w trakcie powstania awans na porucznika.

Na wieść o tworzeniu się we Włoszech Legionów Polskich, S. przybył w sierpniu 1797 do Bolonii, gdzie przedstawił swoją kandydaturę Komisji Egzaminacyjnej Legionów. Dzięki poparciu gen. Jana Henryka Dąbrowskiego awansował 17 IX t.r. do stopnia kapitana artylerii II kl. i został dowódcą 3. komp. artylerii I Legii stacjonującej w Mestre, a dowodzonej przez gen. Karola Kniaziewicza. Wraz z Legią uczestniczył w zwycięskiej bitwie wojsk francuskich z armią Królestwa Neapolu pod Civita Castellana (4 XII 1798), a następnie w zdobyciu Gaety (30 XII), co przesądziło o zakończeniu wojny. W grudniu t.r. razem z mjr. Józefem Chamandem i por. Józefem Nieborskim przebywał S. w Ankonie, w celu rekrutacji żołnierzy spośród jeńców neapolitańskich. Dn. 4 I 1799 objął stanowisko adiutanta majora płatnego przy sztabie artylerii I Legii, a od 30 IV t.r. był adiutantem kpt. Jana Amira, szefa sztabu dywizji gen. Dąbrowskiego. Po pierwszych porażkach w wojnie francusko-austriacko-rosyjskiej dowództwo francuskie wezwało spod Neapolu na pomoc armię A. Macdonalda, w skład której wchodziła I Legia dowodzona już wtedy przez gen. Dąbrowskiego. W czasie odwrotu znad Garigliano przez ogarnięte powstaniem środkowe Włochy, S. uczestniczył w walkach pod Cortone i Arezzo oraz w zakończonej klęską bitwie nad rzeką Trebbią (17–19 VI); został ranny, ale wraz z Dąbrowskim (którego był adiutantem) zdołał przebić się przez okrążenie. Dn. 15 VIII uczestniczył wraz z I Legią w bitwie pod Novi. W tym samym miesiącu wyjechał do Nicei, gdzie objął kierownictwo zakładu artylerii w Centralnym Zakładzie Korpusu Polskiego, dowodzonym przez mjr. Karola Pflugbeila. Kiedy jesienią t.r. polscy jakobini, za poparciem gen. L. Sucheta, usiłowali przejąć kontrolę nad Legionami Polskimi i do Nicei przyjechał mjr Maciej Mierosławski z zadaniem przejęcia zakładu artylerii, S. stosując się do rozkazów gen. Dąbrowskiego, skutecznie się temu przeciwstawił.

Dn. 19 I 1800 otrzymał S. nominację na kapitana I kl. i z całym ośrodkiem zakładowym Legionów został przeniesiony do Marsylii; od 29 IV t.r. był dowódcą komp. artylerii pieszej Legionów. Po reorganizacji Legionów rozkazem z 28 XI został przeniesiony do 5. komp. 2. baonu (mjr. Grzegorza Chłopickiego) 1. półbrygady piechoty dowodzonej przez gen. Józefa Joachima Grabińskiego. W maju 1803 wyruszył z pułkiem piechoty Grabińskiego (powstałym na bazie półbrygady) do Apulii, działając w ramach Korpusu Obserwacyjnego Królestwa Neapolu pod dowództwem gen. L. Gouvion Saint Cyr. Przy poparciu gen. Dąbrowskiego, pełniącego wówczas funkcję generalnego inspektora wojsk polskich w służbie włoskiej, został komendantem placu w Fasano. Wg charakterystyki sporządzonej w tym okresie przez gen. Grabińskiego, S. «posiada wiele sił i aktywności; zna francuski, niemiecki i włoski, interesuje się matematyką i geografią, malarstwem i trochę muzyką, mocny w siodle, niezbyt akuratny w obowiązkach; ogromnie czuły na płeć piękną ze szkodą dla zdrowia, łatwo też robi długi».

W kolejnej wojnie z Austrią (1805), Korpus gen. Gouvion Saint Cyra przeniesiony został do północnych Włoch, a wraz z nim przerzucono pod Wenecję pułk gen. Grabińskiego. S. brał tam udział w zwycięskiej bitwie z Korpusem ks. W. Rohana pod Castel Franco (24 XI t.r.). W r. 1806 uczestniczył w walkach na południu Włoch z wojskami Królestwa Neapolu, m.in. wiosną t.r. w bitwach pod Lagonegro i Campo Tenese. Brał też udział w tłumieniu powstania ludowego w Kalabrii i Apulii; 4 II na czele dwudziestoosobowego oddziału został wysłany do miasteczka Pizzo di Calabria; tam po kilkugodzinnej walce z mieszkańcami i desantem brytyjskim stracił większość oddziału i dostał się do niewoli angielskiej. Został wypuszczony po dwóch miesiącach.

Po wkroczeniu Napoleona jesienią 1806 na ziemie polskie resztki pułku gen. Grabińskiego zostały tam skierowane. Dn. 10 III 1807 z grupą 16 oficerów S. przybył do Warszawy. Awansował 3 IV t.r. do stopnia nadliczbowego majora w 2. pp, a 5 VI został etatowym majorem w formującym się w dep. kaliskim 6. pp; 16 VIII objął w tym pułku szefostwo baonu. Pełnił też w tym czasie funkcję przewodniczącego Komisji ds. nadużyć. Rozkazem z 7 I 1808 ministra wojny Ks. Warsz. ks. Józefa Poniatowskiego awansował do stopnia majora (podpułkownika?) 8. pp. Dn. 15 II t.r. przeniesiony został do 7. pp, a 2 III do 5. pp. Od 3 V pełnił kolejno funkcje instruktora 5. i 7. pp, gdzie zajmował się szkoleniem żołnierzy, potem od 12 V do 20 VI był p.o. szefem sztabu gen. Józefa Zajączka. Rozkazem z 24 XI został w stopniu podpułkownika szefem 2. baonu 5. pp Ks. Warsz.

W czasie kampanii austriackiej 1809 r. był S. komendantem Częstochowy, gdzie dowodził 5. pp (800 żołnierzy), stanowiącym garnizon miasta. Dwukrotnie odznaczył się w obronie Jasnej Góry (7–20 IV i 2–17 V t.r.), wiążąc poważne siły austriackie gen. J. Bronovacskiego i płk. Grammonta. Relację z tego czasu pt. Działania wojenne garnizonu twierdzy częstochowskiej opublikował w dodatku do „Gazety Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” (1809 nr 49). Po wyparciu Austriaków przekazał dowództwo twierdzy mjr. Franciszkowi Żymirskiemu, po czym walczył jeszcze z częścią załogi w ramach zgrupowania gen. Dąbrowskiego operującego w Wielkopolsce. Dn. 5 V awansował do stopnia pułkownika i otrzymał nominację na stanowisko dowódcy 8. pp; na jego czele razem z oddziałami armii Ks. Warsz. dowodzonymi przez ks. Poniatowskiego wkroczył 15 VII do Krakowa. Pół roku później, 18 XII, wraz z całą armią był uroczyście witany przez władze m. Warszawy. Na przełomie l. 1809 i 1810 sprawował funkcję sekretarza Komitetu budowy pomnika cesarza Napoleona w Warszawie, któremu przewodniczył gen. Dąbrowski, ale oficerowie o orientacji jakobińskiej z gen. Józefem Niemojewskim nie dopuścili do jej realizacji. S. pracował w Sądzie Rewizyjnym Wojskowym w r. 1810, gdy 8. pp stanowił garnizon Warszawy. Od 21 XII 1811 był przewodniczącym Sądu Drugiego Stałego w Pierwszym Okręgu Wojskowym. Równocześnie jako Komendant Twierdzy Praga zajmował się naprawą i rozbudową jej umocnień. Na początku lipca 1812 podpisał w imieniu 8. pp akces do Konfederacji Generalnej.

W kampanii 1812 r. przeciw Rosji, S. razem z 8. pp został przydzielony do 1. brygady gen. Michała Grabowskiego w 18. dyw. piechoty gen. Ludwika Kamienieckiego (później gen. Kniaziewicza) w V Korpusie Wielkiej Armii. Został ranny w bitwach pod Smoleńskiem (17–18 VIII) i Borodino (7 IX). W czasie odwrotu Wielkiej Armii walczył pod Tarutino (4 X), Wiaźmą (3 XI) i Krasnem (14 XI). W poł. czerwca 1813 na polach pod Żytawą (Zittau) do Wielkiej Armii dołączyły oddziały ks. Poniatowskiego, przekształcając się w VIII Korpus. Po włączeniu do niego 8. pp S. otrzymał jego komendę; kwaterował wówczas w Aberstadt, mając pod swoim dowództwem 57 oficerów i 1175 żołnierzy. Po wznowieniu jesienią 1813 walk z koalicją antynapoleońską w Saksonii, S., dowodząc 8. pp, bronił wraz z całym VIII Korpusem południowego frontu walk. W pierwszym dniu bitwy pod Lipskiem (16 X 1813), w rejonie wsi Markkleeberg, został ciężko ranny w lewą nogę (później amputowaną) i dostał się do niewoli. Dopiero wiosną 1814 wrócił do Warszawy, gdzie 31 V 1814 wstąpił w stopniu pułkownika do Korpusu Inwalidów i Weteranów.

W armii Król. Pol. był S. odpowiedzialny za finanse. Od 18 II 1815 sprawował funkcję Płatnika Generalnego WP, wchodząc tym samym w skład Komisji Rządowej Wojny, najwyższego organu administracji wojskowej. W związku z objęciem tego stanowiska, rozkazem dziennym z 25 VI 1816 (2 IV wg S. Pomarańskiego) otrzymał awans na generała brygady. Cieszył się zaufaniem w. ks. Konstantego oraz namiestnika Król. Pol. gen. Józefa Zajączka; obaj zostali ojcami chrzestnymi jego synów bliźniaków, Konstantego i Bolesława. W r. 1820 należał S. do warszawskiej loży masońskiej «Bracia zjednoczeni», skupiającej wielu oficerów z wojen napoleońskich; miał w niej stopień trzeci, czyli mistrza. W wyniku wykrytych nadużyć finansowych w Biurze Placu Warszawy, podlegającym Płatnikowi Generalnemu, doszło do procesu, w którym winą obciążono S-a. Podał się on wówczas do dymisji, po czym 15 XI 1824 w swoim mieszkaniu przy ul. Senatorskiej 479 w Warszawie popełnił samobójstwo. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Virtuti Militari (1 II 1808), Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej (22 VIII 1812), Orderami św. Anny II kl. z brylantami (6 V 1818) i św. Stanisława II kl. (18 X 1820). Wdowie odmówiono przyznania emerytury po zmarłym.

W małżeństwie (ślub w Krakowie w r. 1809) z Fryderyką Gebhard (Gerhardt) (zm. 1822), Polką pochodzenia saskiego, miał S. sześcioro dzieci: Emilię (1810–1859), żonę Sebastiana Krasuskiego, Konstantego (ur. 1812), Bolesława Franciszka (1812–1886), podporucznika 2. p. ułanów w powstaniu listopadowym, emigranta, służącego w Legii Cudzoziemskiej, od r. 1857 jako kapitan w armii francuskiej (62. pp liniowy), dymisjonowany w r. 1865, Mariannę (ur. 1817), Anielę (1818–1842), zamężną Markowską, i Aleksandra (ur. 1820). W r. 1821 ożenił się S. po raz drugi, z Marią (Marianną) Antoniną Godlewską (ur. ok. 1801), w tym związku dzieci nie miał.

 

Portret wg A. Molinariego z 1818 r., w: Łuniński E., Napoleon (Legiony i Ks. Warszawskie), ilustracje, obrazy, portrety, W. 1906; – Enc. Wojsk., VII 700; Łoza, Legia Honorowa; Łoza S., Virtuti Militari 1792–1819 (mszp. w IPiM Sikorskiego); Małachowski–Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., VII–VIII (dot. syna, Bolesława); Pachoński J., Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich 1796–1807, Kr. 1998–2003; – Askenazy S., Napoleon a Polska, W. 1994; Bielecki R., Polacy w Legii Cudzoziemskiej 1831–1879, W.–Ł. 1992 (dot. Bolesława Franciszka); Bochenek R. H., Twierdza Jasna Góra, W. 1997; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14; Kirkor S., Polacy w niewoli angielskiej w latach 1803–1814, Kr. 1981; Kukiel M., Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej, P. 1912; tenże, Wojna 1812, Kr. 1937; Mościcki H., Z dziejów masonerii w legiach polsko-włoskich (1805), „Kwart. Hist.” R. 52: 1952; Pachoński J., Korpus oficerski Legionów Polskich 1796–1807, Kr. 1999; tenże, Legiony Polskie. Prawda i legenda 1794–1807, W. 1969–80 I–IV; tenże, Początki polskiej artylerii konnej, Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 10: 1964 cz. 1 s. 16; Pawłowski B., Historia wojny polsko-austriackiej 1809 roku, W. 1935; Seliga S., Królewski Stuart generałem wojsk polskich, „Na przełomie” (Edinburgh) 1946 nr 27; Tarczyński M., Generalicja powstania listopadowego 1830–31, W. 1988; Tokarz W., Armia Królestwa Polskiego 1815–30, Piotrków 1917; tenże, Insurekcja warszawska 17–18 kwietnia 1794, Lw. 1934; Zych G., Armia Księstwa Warszawskiego, 1807–12, W. 1961; – Akty powstania Kościuszki, III; Arch. Wybickiego, I; Chodźko L., Historie des Légions Polonaises en Italie, sous le commanddement du Général Dombrowski, Paris 1829 II 189–90; Dał nam przykład Bonaparte. Wspomnienia i relacje żołnierzy polskich 1796–1815, Oprac. R. Bielecki, A. A. Tyszka, Kr. 1984 II; Korespondencja ks. Józefa Poniatowskiego z Francją, P. 1923–9 II, IV, V; Lubowiecki J., Pamiętniki, Oprac. N. Kasparek, L. 1997; Nekrologi „Kuriera Warszawskiego” 1821–1939, Oprac. A. Tyszka, W. 2004 II (dot. córki, Anieli); Niezabytowski K. J. A., Pamiętniki moje. Warszawa (period rewolucyjny), Oprac. J. A. Jucewicz, W. 1991 s. 157, 235; Rembowski A., Spadek piśmienniczy po generale Maurycym hr. Hauke, W. 1905 s. XXXIII; Roczniki wojskowe Król. Pol., W. 1815–24; Smarzewski M., Pamiętniki 1809–31, Oprac. F. Sawicka, Wr. 1962; – „Gaz. Korespondenta Warsz. i Zagran.” 1809, 1816, 1824; „Gaz. Pozn.” 1809; „Gaz. Warsz.” 1807, 1808, 1809 nr z czerwca, sierpnia, grudnia, 1812 nr z września, 1813 nr z listopada–grudnia; „Kur. Warsz.” 1821 nr z 22 VII; „Tyg. Ilustr.” 1887 cz. 1 nr 216 s. 127 (nekrolog syna, Bolesława); – AGAD: Arch. Król. Pol., ks. 328, Arch. Zamoyskich nr 3131–3135, 3139, Kom. Rządowa Wojny, nr 355 (sprawa S-a z l. 1823–4), nr 357–359, Sekretariat Stanu Król. Pol., nr 22/27, 379/57, Teki Dąbrowskiego, t. 6–10, 12; Arch. Muz. WP w W.: Teki Ks. Warsz. i Król. Pol., 7036, 38812–38819, 44332 (papiery dot. S-a); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: Koresp. ks. Józefa Poniatowskiego z r. 1809, rkp. 134, Protokół koresp. i rozkazów WP z l. 1813–14 rkp. 153, Teki Staszewskiego nr 8730, 8770, 8797 t. I–II, Zbiory Kieszkowskich, nr 7423; B. Ossol.: Dok. wojsk. z czasów Ks. Warsz., nr 5258/III, 5260/III, 5464/II, Papiery po W. Gąsiorowskim, nr 15299/II; BUW.: Walter-Janke Z., Artyleria koronna 1792–94, W. 1975 (mszp.); – Mater. Red. PSB: Notatka Stefana Pomarańskiego dot. S-a.; – Informacje dot. rodziny S-a od Lecha Jabłońskiego i Tomasza Lenczewskiego z W.

Krzysztof Sewioło

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Powiązane artykuły

 

Powstanie Kościuszkowskie

Insurekcja kościuszkowska rozpoczęta 24 marca 1794 roku, zakończona 16 listopada 1794 roku, to powstanie narodowe początkowo przeciwko Rosji, później także skierowane przeciwko Prusom. Jedno z najbardziej......

Bitwa Pod Racławicami, 4 kwietnia 1794 r.

24 marca 1794 roku na rynku krakowskim ogłoszony został „Akt powstania obywatelów mieszkańców województwa krakowskiego”, dający początek powstaniu kościuszkowskiemu, jednemu z przełomowych......
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.