Straube (Strawbe) Kasper (2. poł. XV w.), wędrowny drukarz działający w Krakowie.
S. był Niemcem; ur. prawdopodobnie w Bawarii (Caspar de Bavaria), ale być może w Saksonii (Casper Strawbe von Dresden lub fon Leypczke, Lipsk). Niewykluczone jednak, że Caspar de Bavaria i Casper Strawbe to dwie różne osoby.
W starszej historiografii (m.in. M. Denis, G. W. Zapf, J. S. Bandtkie, J. Lelewel) za pierwszego krakowskiego typografa uznawano mylnie Güntera Zainera z Augsburga, bowiem używanymi przez niego czcionkami wydrukowano w Krakowie komentarz do psalmów, autorstwa dominikanina Jana Turrecrematy, który był uważany (również mylnie) za pierwszy tamtejszy druk. Dopiero w r. 1867 Karol Estreicher dowiódł, że Zainer nigdy nie drukował dzieła Turrecrematy i dlatego nazwisko krakowskiego drukarza tej pozycji uznał on za nieznane. W r. 1910 w aktach krakowskiego sądu biskupiego Bolesław Ulanowski odkrył zamieszkałego w Krakowie w r. 1476 drukarza Kaspra; I. Collijn (1912), a za nim Jan Ptaśnik i Kazimierz Piekarski utożsamili go z Kasprem Hochfederem. Nazwisko S-go odnalazł w r. 1933 Józef Seruga w krakowskich księgach wójtowskich i utożsamił je z osobą pierwszego drukarza, działającego na ziemiach polskich. Pogląd ten został powszechnie przyjęty, jakkolwiek pozostaje nadal tylko w sferze przypuszczeń.
Jest prawdopodobne, że S. był czeladnikiem w oficynie Zainera w Augsburgu, z której ukradł lub otrzymał w formie zapłaty czcionki drukarskie. Zapewne ok. r. 1473 przybył do Krakowa, gdzie założył drukarnię i używał tych właśnie czcionek. Przyjmuje się, że jego protektorem i głównym zleceniodawcą był klasztor bernardynów na Stradomiu; świadczy o tym repertuar tłoczni S-go i proweniencje zachowanych egzemplarzy. Już pod koniec r. 1473 lub na początku r. 1474 z pracowni typograficznej S-go wyszedł jednokartkowy i jednostronny Almanach (Kalendarz) na r. 1474 (B. Jag., inc. 1998), być może autorstwa krakowskiego astronoma i astrologa Piotra Gaszowca z Loźmierzy Polskiej (B. Gomółka); zawierał on opis poszczególnych faz Księżyca z zaznaczeniem najkorzystniejszych okresów na puszczanie krwi. Almanach jest do dziś uważany za najstarszy druk w Polsce. W l. 1475–6 wydał S. wspomniany komentarz do psalmów „Explanatio in Psalterium” Turrecrematy (B. Ossol., inc. XV 646), odbity in folio. W tzw. kolofonie umieścił miejsce wydania «Cracis impressa» (tłoczono w Krakowie). Dzieło to znane jest w dwóch wariantach typograficznych, których wydanie rozdzieliło ukazanie się kolejnego druku z pracowni S-go, zbioru traktatów prawniczych „Opus restitutionum, usurarum et excommunicationum” autorstwa franciszkanina i bolońskiego doktora prawa Franciszka z Plater (Plateanusa). Pozycja ta, licząca 216 nienumerowanych kart in folio, jest jedynym datowanym (1475) dziełem drukarni S-go, zachowanym obecnie w kilku różniących się układem tekstu egzemplarzach (B. Jag., inc. 1984, B. Ossol., inc. XV 343, B. Sem. Duchownego we Włocławku, sygn. XV F. 663, 1233, B. Uniw. we Wr., sygn. XV F. 646, Huntington Library w Kalifornii, inc. 5066). W kolofonie niektórych egzemplarzy został odbity sygnet S-go: dwie tarcze zawieszone na gałęziach z monogramami «IHC» (Chrystusa) i «M» (Marii), wzorowany na znaku mogunckiej oficyny wydawniczej Fusta i Schöffera. W lutym 1476 został S. postawiony przed sądem biskupim i zobowiązany do płacenia alimentów Marcie z Czarnej Wsi w wysokości 16 gr rocznie; w zamian uzyskał od niej zapewnienie, że nie będzie go więcej zmuszała do zawarcia małżeństwa. Prawdopodobnie miał S. poważne kłopoty finansowe, gdyż od 12 III 1477 toczył spór z balwierzem Jakubem o dług w wysokości 18 gr, który ostatecznie po kilku miesiącach uiścił. T.r. (15 IV) był winien 17 fl. Janowi Hassertowi; spłatę chciał osobiście poręczyć za niego bogaty kupiec i bankier oraz rajca krakowski Jan Turzo, z czego wynikałoby, że S. miał także świeckich protektorów. T.r. wydrukował S. ostatnie znane dzieło swej oficyny „Opuscula” św. Augustyna, zawierające czternaście różnych tematycznie utworów teologicznych na 172 nieliczbowanych kartach; jest to najstarsza w świecie znana edycja tego dzieła odbita z rękopisu na czyjeś wyraźne zamówienie. Można przypuszczać, że podczas pobytu w Krakowie wydawał S. także różne druki ulotne, które jednak nie zachowały się. W sumie z pracowni S-go znanych jest 270 arkuszy wydrukowanych dużą rotundą, o ubogiej szacie graficznej. Używanie przez niego 22 różnych gatunkowo rodzajów papieru (widocznie nie miał pieniędzy na zakup większej partii) oraz zły nacisk tłoczenia spowodowały, że litery przebijały na drugą stronę. Trudności finansowe przełożyły się więc na słabe wyposażenie oficyny. S. sam wykazywał autokrytycyzm i na jednym z wydań Plateanusa zamieścił swój dwuwiersz Nemo velim damnet (finis est) si pressa non apta. Caracter primus in arte potestque legi. Po 12 VII 1477 opuścił S. Kraków. Bronisław Kocowski uważał, że przez Wrocław, Legnicę i Żytawę wrócił do Drezna. Dalsze jego losy nie są znane.
Drukarze dawnej Pol., I (obszerna bibliogr.); Słown. Pracowników Książki Pol.; – Bandtkie J. S., Historia drukarń krakowskich od zaprowadzenia druków do tego miasta aż do czasów naszych, Kr. 1815 s. 89–92; Buchwald-Pelcowa P., Historia literatury i historia książki, Kr. 2005; Collijn I., Der Drucker des Turrecremata in Krakau=Caspar Hochfeder, „Zentralblatt für Bibliothekswesen” R. 29: 1912 s. 159–62; Denis M., Einleitung in die Bücherkunde, Wien 1795 s. 126; Estreicher K., Günter Zainer i Świętopełk Fiol, „Bibl. Warsz.” R. 27: 1867 t. 3 s. 163–98; Gomółka B., Zagadnienia autorstwa kalendarza astrologiczno-medycznego na rok 1474, „Biul. B. Jag.” T. 28: 1978 s. 23–9; Juda M., Pismo drukowane w Polsce XV–XVIII w., L. 2005; Kocowski B., Śląskie egzemplarze Turrecrematy „Explanatio in Psalterium” i Plateanusa „Opus restitutionum” w świetle badań porównawczych, „Roczn. Bibliot.” R. 5: 1961 s. 211–30; Lelewel J., Bibliograficznych ksiąg dwoje..., Wil. 1823 I 37–8; Okopień J., Pionierzy czarnej sztuki 1473–1600, W. 2002; Piekarski K., Książka w Polsce XV i XVI wieku, w: Kultura staropolska, Kr. 1932 s. 356, 363; tenże, Pierwszy drukarz polski: Kasper Straube?, „Szpargały” T. 1: 1934 z. 2 s. 22–6; Pirożyński J., Drukarstwo krakowskie XV–XVI wieku, Kr. 1975 s. 8–11, 33; tenże, Johannes Gutenberg i początki ery druku, Kr. 2002; tenże, Kraków kolebką polskiego drukarstwa zarys problematyki, w: Najstarsze druki cerkiewnosłowiańskie i ich stosunek do tradycji rękopiśmiennej, Red. J. Rusek, W. Witkowski, A. Naumow, Kr. 1993 s. 23–5; Pirożyński J., Bad’urová A., Kraków i Praga jako ośrodki drukarskie w XV–XVI wieku. Próba porównania, „Roczn. Bibliot.” R. 44: 2000 s. 12–13; Seruga J., Jan Haller, wydawca i drukarz krakowski 1467–1525, Kr. 1933; Szwejkowska H., Książka drukowana XV–XVIII wieku. Zarys historyczny, Wr.–W. 1987; Zapf G. W., Über eine alte und höchst seltene Ausgabe von des Joannis de Turrecremata Explanatio in Psalterium und einige andere typografische Seltenheiten, Nürnberg 1803 s. 17–27; – Cracovia artificum, I, IV; Ptaśnik J., Cracovia impressorum XV et XVI ss., Lw. 1922 nr 11, 14.
Patrycja Gąsiorowska