Grocholski Kazimierz (1815–1888), prezes Koła Polskiego w Wiedniu. Syn rotmistrza austriackiego, Feliksa i Józefy z Grzymałów. Jako słuchacz prawa we Lwowie należał do węglarstwa; w r. 1835 był delegatem porębu lwowskiego do dykasterii. W Stowarzyszeniu Ludu Polskiego był członkiem rady obwodowej lwowskiej i przewodniczącym Komitetu Akademickiego; w tym charakterze zwalczał wśród młodzieży tendencje radykalne. Po uzyskaniu doktoratu (1839) był w l. 1840–2 praktykantem w Prokuratorii Skarbu we Lwowie. W r. 1843 ożenił się z Anielą Kossowską. Aresztowany za udział w spiskach, wyszedł wkrótce z więzienia, a śledztwo przeciw niemu umorzono 1 I 1845 r. Osiadł wówczas w majątku żony Bułaszowie na Wołyniu, lecz w r. 1847 wrócił do Galicji, nabywając dobra Rożyska w obwodzie tarnopolskim. W r. 1848 należał do obwodowej rady narodowej w Tarnopolu; delegowany z Tarnopola do Rady Centralnej we Lwowie, nie wszedł już do niej z powodu upadku ruchu. 11 XII 1848 r. złożył protest do cyrkułu w Tarnopolu przeciw powierzaniu gminom wiejskim poboru podatków. W latach reakcji zajmował się gospodarstwem, był w swym obwodzie szacownikiem sądowym dóbr tabularnych (1850–71) i członkiem tow. Gospodarskiego (od 1851). Na zjeździe Towarzystwa w r. 1855 wypowiedział się przeciw komasowaniu gruntów chłopskich, negując możliwość postępu gospodarstwa chłopskiego. W r. 1858 ogłosił dla ziemiaństwa drobiazgową instrukcję o sporządzaniu katastru do podatku gruntowego.

Na polityczną arenę wkroczył w r. 1861. Należał do założycieli liberalno-ziemiańskiego dziennika „Głos”. Obrany do pierwszego sejmu przez wielką własność okręgu tarnopolskiego, pełnił do r. 1866 funkcje sekretarza sejmu i został zastępcą członka, a w l. 1867–9 członkiem Wydziału Krajowego. W Wydziale prowadził departament gminny, odznaczając się wyjątkową sumiennością i drobiazgowością. Został też członkiem delegacji sejmowej do Rady Państwa w Wiedniu i pierwszym prezesem Koła Polskiego. Uchyliwszy się od udziału w tajnej organizacji «białych» (1862), G. po wybuchu powstania nawiązał jednak kontakt z komitetem lwowskim. 25 VI 1863 r. wystąpił w parlamencie z publiczną apologią powstania styczniowego, wzywając Austrię do ujęcia w ręce sprawy polskiej. Ponownie 4 XII ostrzegał z trybuny rząd przed zachowaniem neutralności w bliskim konflikcie międzynarodowym. W rok potem (grudzień 1864) interpelował rząd o zniesienie w Galicji stanu oblężenia. Wziął następnie urlop z parlamentu i odbył dłuższą podróż za granicę. W sesji sejmowej 1865–6 G. brał udział czynny, choć jeszcze nie pierwszoplanowy. 2 III 1867 r. głosował przeciw obesłaniu Rady Państwa, lecz obrany do delegacji przyjął wybór i stanął w Kole Polskim na czele opozycji przeciw ugodowej polityce Ziemiałkowskiego. Zdobył sobie wtedy popularność wśród ziemian podolskich jako obrońca szlacheckiej autonomii Galicji, zagrożonej przez centralizm wiedeński; wybrany został na prezesa Tow. Gospodarskiego (1868–9) oraz na sprawozdawcę wniosku, z którego wyłoniła się tzw. rezolucja galicyjska z 24 IX 1868 r. Obroniwszy jej tekst od poprawek narzucanych przez oba skrzydła izby, G., popularnie zwany «ojcem rezolucji» miał o nią walczyć w Wiedniu znów jako prezes Koła. Prowadził tę walkę niezbyt zręcznie i stopniowo tracił do niej przekonanie, dochodząc do wniosku, że uzyskany już zakres autonomii wystarczy dla utrzymania rządów obszarniczych w kraju. Temuż celowi miał służyć Centralny Komitet Wyborczy, po raz pierwszy zorganizowany przez G-ego w r. 1870. Idąc w Radzie Państwa ręka w rękę ze skrajną prawicą, G. przyczynił się do obalenia Bürgerministerium i został pierwszym ministrem dla Galicji w gabinecie Hohenwarta (11 IV – 25 X 1871). Jako minister przeprowadził m. in. spolszczenie wykładów na Uniw. Lwowskim. Znalazłszy się znów w opozycji, występował jako jeden z jej przywódców w obronie konkordatu i uposażenia duchowieństwa, a przeciw rozwodom i legalizacji masonerii (1874). Rezygnując (1873) z walki o rezolucję, opierał się próbom dalszego ścieśniania autonomii; mimo niechęci do liberalnego rządu utrzymał zasadę, że Koło Polskie głosuje za funduszem dyspozycyjnym. Wciągany do pracy w różnych instytucjach krajowych, jak we Floriance krakowskiej (członek rady nadzorczej 1861–74), Krakowskiej Kasie Oszczędności (członek zarządu 1868–70) i w Tow. Kred. Ziemskim (delegat 1869–70), G. skupił się głównie na pracy parlamentarnej. W sejmie przewodniczył w najważniejszych komisjach: administracyjnej, gminnej, adresowej. Przyczynił się do opracowania ustaw: gminnej, szkolnej, propinacyjnej, drogowej, łowieckiej, które ukształtowały na długo rzeczywistość galicyjską. Miał też bronić tego obszarniczego ustawodawstwa przed najmniejszymi zmianami, stawiając w głośnej mowie z 1878 r. zasadę: «naj bude jak buwało». W Kole Polskim utrzymywał G. żelazną dyscyplinę, nie dopuszczając posłów niezależnych do wystąpienia na plenum. W czasie kryzysu wschodniego 1877–8 wstrzymywał Koło i Sejm od działania; w Radzie Państwa i delegacjach wspólnych zaczął interpelować rząd na temat polityki zagranicznej dopiero od grudnia 1877 r., gdy los wojny był już przesądzony. Ta polityka ostro potępiana w kraju doprowadziła do przejściowej secesji z Koła Polskiego Ottona Hausnera i towarzyszy. G. utrzymał jednak przy sobie większość Koła i zmusił je w listopadzie 1878 r. do głosowania za okupacją Bośni i Hercegowiny. W ten sposób przyspieszył dojście do władzy koalicji prawicowej, w której został jednym z leaderów. Po kongresie berlińskim otrzymał godność tajnego radcy. Od r. 1877 posłował do sejmu z kurii wiejskiej. Jako przywódca podolaków udaremnił w r. 1881 próbę scalenia administracji krajowej, po czym doprowadził do fuzji podolaków ze stańczykami, stając na czele bloku całej prawicy. W Kole Polskim sprawował nadal rządy dyktatorskie. Popierał konsekwentnie rząd Taaffego, a sprawę polską na gruncie Wiednia gotów był podnosić w takim tylko zakresie, w jakim było to dogodne dynastii.

W r. 1884 dotknął go pierwszy atak apoplektyczny. Odtąd G. zaczął odsuwać się od pracy, biorąc urlopy z sejmu, spędzając zimy w Abacji lub Meranie, z rzadka dojeżdżając na sesje Rady Państwa. Raz jeszcze w r. 1888 udało mu się przezwyciężyć opozycję najbliższych sobie podolaków i zmusić Koło Polskie do głosowania za potrzebną rządowi ustawą wódczaną, 18 X t. r. wygłosił w sejmie ostatnią wielką mowę, w której ostrzegał przed przyspieszeniem «zgubnego dla kraju» wykupu propinacji. Zmarł nagle 10 XII 1888 r. w Abacji. Był bezdzietny.

Podob.: Dębicki L., Portrety i sylwetki, S. II, Kr. 1907 II 253; Pannenkowa L, Walka Galicji z centralizmem wiedeńskim, Lw. 1918 s. 200; – Estreicher; W. Enc. Ilustr.; Boniecki; – Dzieduszycki W., K. G., Lw. 1889; Feldman W., Dzieje polskiej myśli politycznej, W. 1933; tenże, Stronnictwa i programy polityczne w Galicji, Kr. 1987 I 231; Kieniewicz S., Adam Sapieha, Lw. 1939; tenże, A. Sapieha i Galic. Tow. Gospodarskie, „Ziemia Czerwieńska” 1936 s. 100; Knot A., Miscellanea źródłowe do 1848 r. w Galicji, „Sobótka” 1948 I 210; Kolmer G., Parlament und Verfassung in Österreich, Wien 1902–7 I–IV; Kostołowski E., Studia nad kwestią włościańską, Lw. 1938; Krajewski J., Tajne związki polityczne w Galicji, Lw. 1903 s. 47, 130; Szelągowski A., Polska, jej dzieje i kultura, W. 1930 III; Wereszycki H., Austria a powstanie styczniowe, Lw. 1930 s. 183; Wyka K., Teka Stańczyka na tle historii Galicji, Wr. 1951; – Broszury G-ego: Kilka słów z powodu poruczonego w Galicji gminom poboru rustykalnych podatków, Lw. 1849; Przepisy prawne o oznaczeniu cen katastralnych ziemiopłodów i nakładów gospodarskich dla użytku właścicieli ziemskich, Tarnopol 1858; Wyciąg z uwag nad cenami katastralnymi ziemiopłodów w Galicji wsch., Lw. 1861 (wraz z Krzeczunowiczem i Laskowskim); – Baranowski I., Pamiętnik, P. 1923; Biliński L., Wspomnienia i dokumenty, W. 1924 I; Chłędowski K., Album fotograficzne, Wr. 1951; tenże, Pamiętniki, Wr. 1951 I; „Czas” rubryka: „Z Koła Polskiego”; Lam J., Wybór kronik, Oprac. S. Frybes, W. 1954; M. Kraińskiego regesty materiałów do historii zniesienia stosunku poddańczego w Galicji, Wyd. S. Inglot, Kr. 1948 s. 74–5; Moszyński J., Rzut oka na politykę austro-polską, Kr. 1880 s. 46 n.; Pamiętniki spiskowców i więźniów galicyjskich, Wyd. K. Lewicki, Wr. 1954; Smolka F., Dziennik, W. 1913; Sprawozdania stenogr. Sejmu Kraj. galic.; Stenographische Protokolle der Sitzungen des Abgeordnetenhauses des Reichstages, Wien 1863–77; Szematyzmy Król. Galicji; Ziemiałkowski F., Pamiętniki, Lw.; 1904 I 37 n., III 123; – „Czas” 1888 nr 285, 294; „Gaz. Lwow.” 1888 nr 284, 287, 294; [W. Lewicki], „Przegl. Pol.” 1889 XCI 150 (S. Tarnowski); – B. Jag.: rkp. 5007, 7036 (Listy G-ego); B. Narod.: rkp. 7028; B. Ossol.: rkp. 11755; B. PAN w Kr.: rkp. 2028; Arch. Państw. w Kr.: Krzeszowice D 23.

Stefan Kieniewicz